بخشی از مقاله
چکیده
امروزه استفاده از نتایج به دست آمده از تحلیل اختراع به عنوان ابزاری برای تدوین استراتژی مراکز تحقیقاتی بسیار رایج بوده و این مهم بهویژه در فضاهای مطالعاتی مرز دانش اهمیتی دوچندان دارد. در این میان دانشگاهها به عنوان یکی از مهمترین این مراکز مطالعاتی می توانند با تدوین استراتژیهای مطالعاتی مناسب، به خوبی از ظرفیتهای دانشی و خیل گسترده منابع انسانی خود بهره جسته و در عرصه پژوهشهای کاربردی و صنعتی گوی سبقت را از سایر مراکز تحقیقاتی برباید.
در این مقاله ضمن معرفی اطلاعات مطرح شده در اختراعات و مروری بر پتانسیلهای تحلیل آماری آنها، مطالعهای موردی روی تحلیل اختراع صورت گرفته در زمینه عیبیابی سیستمهای دینامیکی به روش مدولاسیون ویبروآکوستیک ارائه خواهد شد که در تدوین استراتژی پژوهشی یکی از تیمهای تحقیقاتی دانشکده مکانیک و انرژی دانشگاه شهید بهشتی به کار رفته است.
-1 مقدمه
رشد نمایی مطالعات و پژوهشهای کاربردی در سالهای اخیر، لزوم استفاده از استراتژیهای دقیق برای سیاستگذاری مراکز و مؤسسات پژوهشی را بیش از پیش موجب گردیده است. مؤسسات آموزش عالی و بهویژه دانشگاه در این میان به واسطه زیرساختها و البته منابع انسانی نامحدود نخبهای که در اختیار دارد، بهویژه در مقاطع تحصیلات تکمیلی می تواند با پیش گرفتن چنین رویکردی، برنامههایی میان مدت و بلند مدت برای پژوهشهایی که در قالب پایاننامه و رساله تعریف می گردد تعریف کرده و مطالعات و پژوهش های صورت گرفته را از حالت تئوریک کنونی به سمت پژوهشهای کاربردی سوق دهد.
یکی از مصادیق پژوهشهای کاربردی در این میان اختراع میباشد. تردیدی نیست که در صورت در پیش گرفتن چنین رویکردی-انجام پژوهشهای دانشگاهی کاربردی و صنعتی با هدف ثبت اختراع-استراتژیها و سیاستگذاریهایی کلان مورد نیاز است. یکی از ابزارهای مهم در تدوین چنین برنامههایی استفاده از تحلیل اختراع به منظور تنویر فضای مطالعاتی کنونی دنیا و البته روند اختراعات ثبت شده در سال های گذشته و کنونی می باشد.
در این مقاله ضمن معرفی اطلاعات مطرح شده در اختراعات و مروری بر پتانسیلهای تحلیل آماری آنها، مطالعهای موردی روی تحلیل اختراع صورت گرفته در زمینه عیبیابی سیستمهای دینامیکی به روش مدولاسیون ویبروآکوستیک ارائه خواهد شد که در تدوین استراتژی پژوهشی یکی از تیمهای تحقیقاتی دانشکده مکانیک و انرژی دانشگاه شهید بهشتی به کار رفته است
-2 اختراع و محتوی آن
از نظر سازمان جهانی مالکیت فکری 1 اختراع نوعی شناسنامه قانونی برای مالکان ابداعات جدید به شمار رفته و به آنها این امکان را میدهد تا از بهرهبرداری غیرمجاز دیگران از سرمایهگذاریهای معنوی خود ممانعت به عمل آورد. در واقع اختراع حق انحصاری استفاده از اختراع تا سقفی بیست ساله است که در ازای افشای اطلاعات اختراع به آنها داده میشود. این اختراعات میبایست دارای چهار ویژگی جدید بودن2، مبتکرانه بودن3، کاربرد صنعتی داشتن4 و افشاء اختراعات5 باشند.
اطلاعات ارائه شده در این اختراعات ثبت شده را میتوان به دو دسته تقسیم کرد: اطلاعات فنی و اطلاعات حقوقی؛ که در دسته اول پیشینه اختراعات ثبت شده، مشکلات حل شده به کمک این اختراع، نقشههای فنی و خلاصه آن ارائه گردیده و در دسته دوم مشخصات مخترع و صاحبامتیاز و اداره ثبتکننده اختراع و کشورهایی که اختراع در آن ثبت شده و ادعاهای اختراع بیان گردیده است. اما باید توجه داشت که تعداد این اختراعهای ثبت شده هر ساله رشدی چشمگیر داشته و این مساله مؤید اهمیت بیش از پیش تحلیل مناسب این اختراعات میباشد.
در واقع اهمیت این تحلیل به دلیل ویژگیهای اصلی اختراعات میباشد. اختراعات تنها منابع اطلاعاتی فناوریهای تجاریسازی شده هستند که حاوی اطلاعات فنی و نقشههای طراحی و ساخت میباشند. دسترسی به این اطلاعات ارزشمند رایگان بوده و علاوه بر آن، اطلاعات ارائه شده در آن، برخلاف اغلب اسناد فنی، به صورت دستهبندیشده مکتوب گردیده است.
-3 استفاده از تحلیل اختراع در تدوین استراتژی
همانگونه که بیان گردید نتایج به دست آمده از تحلیل اختراع میتواند در انتخاب استراتژی مطالعاتی مراکز تحقیقاتی، بهویژه دانشگاهها مورد استفاده قرار گیرد. به عنوان مثال روند اختراعات ثبت شده در سالهای گذشته میتواند مؤید این نکته باشد که موضوع مذکور-یا به عنوان مثال روش مذکور-مورد توجه صنعت روز دنیا قرار دارد یا خیر. علاوه بر این مطالعه کشورهای ثبتکننده برتر می تواند نشاندهنده این باشد که صنعت هدف در کدام کشورها کاربرد بیشتری داشته و شرکتهای ثبتکننده هزینهها را برای ثبت اختراع در کدام کشورها متحمل شده اند.
البته توجه به این مهم نیز بسیار حائز اهمیت است که در کشور ما که تاکنون تعهدی مبنی بر رعایت حق اختراعات ثبت شده در سایر کشورها را نپذیرفته است، دریایی از اطلاعات فنی و نقشههای ساخت و طراحی در صنایع مختلف را پیش روی خود میبیند که به راحتی میتواند با مطالعه آنها و البته الهام گرفتن از ایدههای به کار رفته در آنها، نه تنها خود را در آن مسیر رشد دهد، بلکه پژوهشهای خود را از حالتی تئوریک و کتابخانهای به سمت مطالعات کاربردی و صنعتی رشد دهد.
-4 مطالعه موردی-تحلیل اختراع در کارآیی روش مدولاسیون ویبروآکوستیک در تشخیص ترک و شلشدگی اتصالات پیچی همانگونه که پیش از این بیان گردید، یکی از حوزههای پویا و دارای پتانسیلهای بالا برای تعیین سرفصلهای پژوهشی و مطالعاتی، که متأسفانه در بسیاری از موارد پژوهشگران از آن غافل هستند، بانکهای اطلاعاتی اختراعات ثبت شده می باشد.
در راستای تدوین استراتژی مطالعاتی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشکده مکانیک و انرژی دانشگاه شهید بهشتی، در گرایش دینامیک، کنترل و ارتعاشات، مطالعاتی گسترده روی مقالات و اختراعات ثبت شده صورت گرفته و نتایج به دست آمده از آن برای تعریف عناوین پژوهشی استفاده گردیده است. یکی از موضوعات مطرح شده در این میان عیبیابی سیستمهای مکانیکی به روش مدولاسیون ویبروآکوستیک است.
روش مدولاسیون ویبروآکوستیک که روشی نوین در عیبیابی قطعات و سازههای مکانیکی میباشد، در سالهای اخیر مورد توجه بسیاری از پژوهشگران دنیا قرار گرفته و متأسفانه کمتر مدنظر محققین داخلی قرار گرفته است. از آنجایی که تئوریهای به کار رفته در این روش بینرشتهای میباشد، پتانسیل بالایی برای لحاظ کردن نوآوریهای مختلف دارد. بدین منظور در گام اول، این عنوان پژوهشی مدنظر قرار گرفت و مطالعات در سه بخش مجزا صورت گرفت: اهمیت موضوع از منظر پژوهشهای مرز دانش یا همان مقالات منتشر شده در این میان، اهمیت موضوع از منظر پژوهشهای کاربردی یا همان اختراعات ثبت شده ونهایتاً اهمیت موضوع از منظر صنعت و در واقع مشکلاتی که صنایع مختلف با آن دست و پنجه نرم میکنند.
در مقاله پیش رو، نتایج به دست آمده از تحلیل اختراع ارائه گردیده است. بدین منظور در هر مرحله با رویکردی کل به جزء، تحلیل در سه مرحله صورت پذیرفته است. در گام اول اختراعات ثبت شده در زمینه تشخیص ترک و شلشدگی در قطعات و سازههای مکانیکی مورد بررسی قرار گرفته است. در واقع فارغ از این اینکه این سازهها و تجهیزات دارای اتصالات هستند یا خیر، اختراعات بررسی گردیدهاند. در گام دوم و با یک مرحله متمرکزتر شدن، اختراعات ثبت شده در زمینه تشخیص ترک و شل-شدگی در اتصالات پیچی مورد بررسی قرار گرفته است.
