مقاله فرآیند طراحی معماری با رویکرد نشاط اجتماعی در شهر

بخشی از مقاله

چکیده:

شادی و نشاط اجتماعی و حضور آن در یک جامعه، از منظر علوم و افراد متخصص حوزههای مختلف، از نشانههای یک جامعه سالم است. وقتی نشاط و شادی از یک جامعه رخت بربندد، جامعه دچار بروز عواملی مانند افسردگی، انفعال، انحرافات مختلف فردی و جمعی و فرهنگی و .... میشود.

نظر به اهمیت توجه به نشاط اجتماعی جامعه بعنوان یکی از ارکان اساسی در توسعهی همهجانبه کشورمان است متأسفانه این امر در برنامههای اصلی معماران استان و شهرستان جایگاهی نداشته و توجه خاصی به این حوزه نمیشود. عدم وجود نشاط اجتماعی در میان جامعه، افسردگی و سرخوردگی را به همراه دارد. برای شاد بودن و سلامت محیطی باید مولفه امید به زندگی را افزایش داد، چون امید به زندگی و شاد بودن باعث کاهش آسیبهای اجتماعی میشود.

پس برای افزایش امنیت روانی وامید به زندگی باید به دغدغههای این جامعه ارزش دهیم. شادی و امید طبیعت زندگی هستند با وجود این، غم و ناامیدی به سراغ موجود زنده میآیند. شهروندان بهمثابهی گروه تأثیرگذار جامعه حق و حقوقی دارد نشاط اجتماعی بهعنوان یکی از مباحثی که در حوزه طراحی معماری شهری گنجانده شده است باید مرز بین معماری و نشاط اجتماعی را مشخص کرد اما طراحی معماری که یک روند تاریخی در یک مقطع خاص را گذرانده و برای شناسایی علل آن باید لایههای پنهان و عمیق آن را مطالعه کرد تا بتوان بر این اساس راهحلهای پیشگیرانه را اتخاذ کرد بدینجهت تفکیک این دو امر از همدیگر مهم است و باید آسیب بر آسیبدیده ترجیح داده شود.

از یک طرف طراحی فضای فیزیکی شهر، خیابانها، فضای سبز، ترکیب رنگها و.. به آرامش شهروندان میانجامد و از جهت دیگر کارها را به سمت کار گروهی میبردشاهد تأثیرگذاری این فعالیتها در سلامت جامعه میشویم . بر این اساس طراحی فضاهای باز و سبز محلی و یا در مقیاس بزرگ تر، محلات پیاده مدار، محلات متراکم با کاربریهای مختلط، دسترسیهای فیزیکی و بصری به طبیعت، ایجاد فرصتهای فرهنگی-اجتماعی -تفریحی در مجاورت محلات و شهرکهای مسکونی، کاهش وابستگی زندگی شهری به اتومبیل و ترویج حمل ونقل عمومی از راهبردهای ارتقای سلامت عمومی از طریق نقش معماری و طراحی شهری بشمار میآیند .در پایان برخی راهکارهای ارتقای سلامت عمومی شهروندان از طریق طراحی فضاهای شهری و نواحی مسکونی معرفی شده است.

مقدمه:

شهرها محل دائمی اسکان و زندگی بشری اند و اصولاً برنامه ریزی شهری و مجموعه خدماتی که شهرداریها در شهرها انجام میدهند برای رفاه ساکنان شهرها - شهروندان - صورت می گیرد. این گفته راتزل را که - شهر محل اجتماع دائمی انسانها و مسکن های آن هاست - به عنوان تعریفی ساده از شهر قلمداد نمود، این واقعیت آشکار می شود که فلسفه وجود شهر برنامه ریزی و مدیریت عنوان تعریفی ساده از شهر قلمداد نمود، شهر، فرآیندی است که هدف نهایی آن - خلق محیط زیست سالم و محل اسکان ایدهآل برای یکایک شهروندان - است. به عبارت دیگر، هدف برنامه ریزی شهری، توسعه همه جانبه و ایجاد محیط زندگی سالم برای شهروندان است

شادی و غم دو روی یک سکه هستند این دو بعنوان دو پدیده روانشناختی لازمه یک زندگی سالم هستند. گاهی سبقت یکی بر دیگری در وضعیت تعادلی سیستم روحی - روانی اختلال ایجاد می نماید. تردیدی نیست شادی و نشاط موجب امید به زندگی و میل به پویایی را در انسان تقویت می کند . شادی و نشاط مانند هر واقعیت دیگر یک بعد فراگیر فیزولوژیک-روانشناختی دارد و یک بعد اجتماعی.

به این معنا هرچند برخی از ویژگیهای روانی بین همه انسانها مشترک است متاثر از اوضاع و شرایط جغرافیایی، سیاسی ،اقتصادی و فرهنگی هم است. مدعای این عبارت این است که تابو های فرهنگی و شرایط بحرانزای اجتماعی - سیاسی می تواند در سمت و سو دهی به برخی از خصیصه های فردی افراد تاثیر بگذارد. در همین خصوص عده ای معتقدند شادی و نشاط یک مهارت اجتماعی بوده و بیشتر یادگرفتنی است. عده ای از این صحبت می کنند که ایرانیان آدم های غمگین و یا افسرده ای هستند.

بدون تردید شادی و افسردگی یا غم و شادی دو حالت روانشناختی فطری هستند اما بنظر می رسد شکوفایی یا تجلی نشاط و شادمانی و یا نقطه مقابل آن غمگینی و افسردگی از شرایط اجتماعی هم تاثیر می پذیرد. جامعه پویا و مترقی یک جامعه با نشاط و امیدوار است. در این بخش تلاش بر این است که افسردگی فراگیر آحاد جامعه بعنوان یک مسئله اجتماعی مورد بررسی قرار گیرد و مشخص شود ادعای افسرده بودن ادعایی درستی هست یا خیر. در صورت ممکن عوامل شاد زیستی و با نشاط بودن مردم ایران را مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم.

بیان مسئله: شادی یا نشاط لازمه زندگی متعادل و سالم است به تعبیر دیگر همانطور که در روانشناسی اعتقاد بر اینست که گریه به تخلیه انواع استرس ها ، نارحتی ها و بغض ها منجر می شود شادی و نشاط هم به انبساط خاطر افراد منجر شده و تعادل و سلامت روانی افراد و جامعه را تضمین می کند، این در حالی است که اغلب اندیشمندان علوم تربیتی و روانشناسی انسانها را به دوری از افسردگی و تامین شرایط لازم برای برخورداری از یک زندگی با نشاط دعوت می کنند.

ضرورت: از طرف دیگر نگاه ایجابی به مقوله شادی و نشاط یا رویکرد سلبی به آن - افسردگی اجتماعی - مستلزم تئوری مناسبی است که به کفایت، یکی یا هردو را تبیین نماید و همانطور که در ادامه این گزارش می آید این مشکلی است که گریبانگیر تحقیقات علوم اجتماعی هم در ایران و هم در خارج از ایران است. البته شمار تحقیقات مربوط به نشاط اجتماعی و با محوریت شادی بخصوص در خارج کم نیستند اما نکته قابل تامل در مورد آنها این است که اغلب این پژوهش ها با پشتوانه نظری منتجه از علومی چون روانشناسی و اقتصاد اخذ شده اند

مسئله مهم و جدی دیگری که در این زمینه قابل تامل می نماید این نکته است که در زبان انگلیسی واژه و مفهوم واحدی برای دو واقعیت اجتماعی قرین هم در نظر گرفته می شود. در کشورهای انگلیسی زبان واژه Happiness هم برای افاده معنایی خوشبختی و سعادت و هم شادی و نشاط بکا می رود. از اینرو پیشنهاد می شود رویکرد ما به تحقیقاتی که در با محوریت نشاط انجام می گیرد و اساسا پیشینه و ادبیات نظری آن ملهم و ماخوذ از تحقیقات غیرایرانی است محتاطانه عمل کنیم و مداقه اساس کار باشد هرچند بنظر می رسد که این دو - خوشبختی و شادی - با هم تقارن معنایی و مفهومی دارند اما به نظر می رسد حتی در ادبیات انگلیسی زبان استنباط واحدی از این دو مفهوم ندارند.

اهداف: وجود کارکردهای مثبت فردی و اجتماعی متعدد شادی و نشاط عمومی، مانند تقویت مبانی و ارزش های وطندوستی، احساس تعلق به خاک و کشور، افزایش امید به زندگی، تقویت انگیزه کار و فعالیت در خدمت توسعه کشور، تقویت سرمایه اجتماعی - پیوند و اعتماد عمومی - ، تخلیه و مدیریت انرژی های منفی و مخرب، تقویت انسجام اجتماعی و نظایر آن، شادی و نشاط عمومی را به یک ضرورت بسیار حیاتی و لازم برای تداوم حیات هر جامعه مبدل ساخته است.

مشکلات ومحدودیت ها : مسئله بودن فقدان نشاط عمومی را می توان از سر تیتر های برخی از روزنامه ها و در سخنان مسولان عالیرتبه کشور ملاحظه کرد. وزیر کشور در چهل و نهمین جلسه شورای اجتماعی کشور: همه دستگاه های فرهنگی و اجرایی کشور برای افزایش امید به آینده و آرامش روانی مردم تلاش کنند. اینکه آیا در ایران فقدان نشاط اجتماعی یک مسئله مهم تلقی می شود شکی نیست در این خصوص با تاسف ذکر این نکته ضروری است که در قلمرو ادبیات شفاهی علوم اجتماعی مدرن در کشور، اغلب صاحب نظران و اساتید به مسئله بودن مقوله مزبور اذعان دارند . آمار مربوط به مرگ و میر افراد جوانی که بدنبال ایجاد نشاط و شادی کاذب با استفاده از داروهای روان گردان و مواد مخدر در کشور بصورت جسته و گریخته و البته نادقیق در جراید عمومی اعلام می شود گواه دیگری بر این مدعاست.

ادبیات تحقیق: در این خصوص، عده ای معتقدند که در ادبیات و فرهنگ ایران، زمینه و بسترهای لازم برای شادی و نشاط - آنچنانکه در سایر جوامع خاصه غرب سراغ داریم - وجود ندارد در مقابل عده ای معتقدند که فرهنگ ایرانی پتانسیل لازم برای شاد زیستن را بحد وفور داراست. اشاره آنها به مواردی از فرهنگ ایران مانند عید نوروز، رسم چهارشنبه سوری، اعیاد مذهبی قربان و فطر، مناسبت های شاد میلاد پیامبر - ص - و ائمه اطهار، مسابقات ملی و بین المللی ورزشی و هنری، مسابقات علمی - فرهنگی و نظایر آن است.

پرواضح است ارائه تفسیر متحجرانه، قشری، تک بعدی و غیر واقع بینانه از دین مبین اسلام و صورت خشن و مخالف شادی دادن به آن با روح اسلام و آموزه های آن منافات دارد. در این خصوص کم نیستند آیات، روایات و احادیث منقول از بزرگان دین اسلام همچون مولای متقیان حضرت علی بن ابی طالب - ع - در مضامین نشاط که در یکی از آنها می فرمایند : مومن واقعی در دلش غم دارد در حالیکه در ظاهر شاد است.

رویکرد مرتبط: در جمعبندی این بخش در دیدگاه عمده در باره نشاط عمومی در کشور وجود دارد :

-1دیدگاه اول شادی و نشاط را مخل نظم عمومی دانسته و آن را سرمنشا تباهی فرهنگی، اجتماعی، اخلاقی جامعه تلقی می کند به زعم این افراد، جوانان توان و ظرفیت لازم برای ابراز شادی و نشاط را ندارند و در جریان شادی دست به اعمال و رفتار وندالیستی و خرابکارانه می زنند که به لحاظ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی - اجتماعی پرهزینه است.

-2 دیدگاه دوم معتقد است که اساسا شادی و نشاط عمومی نه تنها مخل نظم عمومی نیست که در صورت مدیرت مناسب در چارچوب شئونات اخلاقی و فرهنگی جامعه، می تواند به تحقق نظم عمومی کمک زیادی بکند و کارکردهایی چون سرزندگی، عشق به جامعه و کشور، دلبستگی به کار و مسئولیت و در نتیجه کاهش آسیب های اجتماعی پرهزینه - - Capital Intensive خواهد بود. از اینرو بنظر می رسد باید همپای مراسم عزاداری و ایام سوگواری و غم و اندوه - ایام سوگواری سید الشهدا ء ابا عبداالله الحسین - ع - وفات پیامبر - ص - و مناسبت های دیگر - برای نشاط و شادی عمومی افراد جامعه همت گمارد. با این کار می توان از هزینه آسیب های اجتماعی هم کاست.