بخشی از مقاله
چکیده
ارزشیابی سیمایی از وضعیت فعلی ترسیم می کند و فاصله آن را با وضعیت مطلوب نشان میدهد؛ یعنی نیازها را آشکار میسازد. در مراحل طراحی برنامههای آموزشی و گامهای مربوط به آن، ارزشیابی حیاتیترین مرحله محسوب میشود. مهمترین کاربرد نتایج ارزشیابی، قضاوت در مورد کار انجام شده و یا برنامه در حین اجرا یا تعیین میزان مطلوبیت یک برنامه آموزشی است.
در واقع، از طریق ارزشیابی مناسب می توان به قضاوت در مورد برنامه و یا آموزش پرداخت و نسبت به اجرای برنامه، ادامه آموزش و یا اصلاح و ایجاد تغییرات لازم در آن پرداخت. با توجه به آنچه بیان شد، مقاله حاضر درصدد بررسی فرایند ارزشیابی در برنامههای آموزشی و تبیین ضرورت و اهمیت آن است.
مقدمه
وقتی که برنامهای تهیه و اجرا شد، زمان آن میرسد که از وضعیت آن اطلاع حاصل شود: آیا تغییر مورد نظر پدید آمده است؟ آیا هنوز نیازی وجود دارد؟ چنین کاری ارزشیابی1 نامیده میشود. ارزشیابی سیمایی از وضعیت فعلی ترسیم میکند و فاصله آن را با وضعیت مطلوب نشان می دهد؛ یعنی نیازها را برملا میسازد. پس به تعبیر دیگر می توان گفت که فعالیت های آگاهانه فردی و جمعی در چرخهای از »ارزشیابی- برنامهریزی- اجرا« قرار میگیرند
در طراحی برنامه درسی و آموزش و گام های مربوط به آن، ارزشیابی حیاتیترین مرحله طراحی برنامه درسی است که در تمام مراحل بایستی انجام شود. علاوه بر اجرای برنامه در سطح وسیع، در سطح کلاس درس نیز آنچه توسط مدرس طراحی شده همزمان با اجرا، مورد قضاوت، بازنگری، تغییر و تعدیل قرار میگیرد. پس از اجرای برنامه نیز ارزشیابی از پیشرفت یادگیرندگان، همچنین ارزشیابی از مفید بودن برنامه اجرا شده انجام میگیرد
با توجه به آنچه بیان شد، مقاله حاضر درصدد بررسی فرایند ارزشیابی در برنامههای آموزشی و تبیین ضرورت و اهمیت پرداختن به آن است.
مفهوم ارزشیابی
در فرهنگ دهخدا، ارزیابی "عمل یافتن ارزش هر چیز" و ارزیاب "کسی که ارزش هر چیزی را معین میکند" معنا شدهاست. در فرهنگ معین ارزیابی "عمل ارزش و بهای هر چیز، سنجش و بررسی حدود هر چیز و برآورد کردن ارزش آن" و ارزیاب "کسی که ارزش هر چیزی را معین می کند". قابل ذکر است کلمه ارزشیابی در این دو لغتنامه نیامده است
در اینکه مفهوم ارزشیابی چیست؟ بین صاحب نظران این حوزه، اختلاف نظر زیادی وجود دارد. در بسیاری موارد تعاریف آنان با هم شباهت دارد، و در مواردی نیز با هم تفاوت دارند.
رالف تایلر ارزشیابی را " وسیلهای جهت تعیین میزان موفقیت برنامه در رسیدن به هدفهای آموزشی مطلوب مورد نظر" میداند. فرایند ارزشیابی، از دیدگاه تایلر با اطلاع کامل از هدفهای آموزشی از قبل تعیین شده، در پی آن است که تعیین کند این تغییرات رفتاری در عمل به چه میزان در رفتار فراگیران ظاهر شده است
گی1، - - 1991 معتقد است ارزشیابی به یک فرآیند نظامدار - سیستماتیک - برای جمعآوری، تحلیل و تفسیر اطلاعات گفته میشود. به این منظور که تعیین شود آیا هدفهای موردنظر تحقق یافتهاند یا در حال تحقق یافتن هستند و به چه میزانی
کرانباخ - 1984 - 2 ارزشیابی را جمع آوری و استفاده از اطلاعات جهت تصمیمگیری در مورد یک برنامه آموزشی میداند. به عقیده کرانباخ تعیین موفقیت یا عدم موفقیت برنامههای آموزشی فقط از طریق جمعآوری اطلاعات در موقعیتهای واقعی یاددهی- یادگیری امکانپذیر می باشد، و هرگونه تصمیمگیری در مورد برنامه آموزشی باید براساس اطلاعات جمعآوری شده صورت گیرد
در تعریفی دیگر آمده است که ارزشیابی فرایندی مستمر میباشد که در طی تمام فرایند طراحی آموزشی ادامه دارد
بازرگان، در تعریف ارزیابی می گوید "ارزیابی عبارت است از فرآیند تعیین و فراهم کردن اطلاعات لازم درباره مطلوبیت هدفها، برنامه های عملیاتی طرحهای اجرایی و نتایج حاصل از آنها به منظور هدایت و تصمیم گیری جهت بهبود و پیشرفت فعالیتها برای کسب بازده مورد نظر"
ارزشیابی در زمینه تعلیم و تربیت فرایندی است برای سنجش میزان پیشرفت دانشآموزان در دستیابی به اهداف کلی و عینی تعیین شده از طریق مشاهده مستقیم رفتارهای دانشآموزان، امتحان آزمون های کتبی و شفاهی. این سنجش جنبههای کیفی و کمی پیشرفت دانش آموزان را شامل میشود و مستلزم داوری مؤثر در مورد تمامی رفتارهای دانشآموزان است
با توجه به تعاریف متعدد، ارزشیابی عبارت است از جمع آوری اطلاعات با توجه به معیارهای تعیین شده به منظور قضاوت و داوری. بنابراین مهمترین کاربرد نتایج ارزشیابی، قضاوت در مورد کار انجام شده و یا برنامه در حین اجرا یا تعیین میزان مطلوبیت یک برنامه آموزشی است.
شایان ذکر است که بحث از ارزشیابی با چند تصور همراه است. نخست آنکه موضوعی برای ارزشیابی وجود دارد، دوم آنکه موضوع ارزشیابی قابل شناسایی است، و سوم آنکه وضع مطلوبی برای آن موضوع ترسیم شده و یا قابل ترسیم شدن است
مفهوم ارزشیابی در برنامهریزی درسی و آموزش
کسب اطلاع در مورد کیفیت برنامه و میزان موفقیت و مفید بودن آموزش مستلزم ارزشیابی است. از طریق ارزشیابی مناسب میتوان به قضاوت در مورد برنامه و یا آموزش پرداخت و نسبت به اجرای برنامه، ادامه آموزش و یا اصلاح و ایجاد تغییرات لازم در آن پرداخت. در برنامه درسی و آموزش، ارزشیابی شامل دو مفهوم اساسی است: »ارزشیابی برنامه« و »ارزشیابی پیشرفت تحصیلی«
در زیر به توضیح این دو مفهوم اساسی می پردازیم:
از نظر کرونباخ ارزشیابی از برنامه عبارت است از »گردآوری و استفاده از اطلاعات برای اتخاذ تصمیماتی درباره یک برنامه تربیتی.« در این مورد، میزان موفقیت و اثربخشی برنامه و یا نقاط قوت و ضعف آن بر حسب هدفهای آموزشی عینی مورد توجه قرار میگیرد.
ارزشیابی پیشرفت تحصیلی به بررسی و تعیین میزان موفقیت یادگیرنده در دستیابی به هدفهای مورد نظر میپردازد. به عبارت دیگر، چنانکه تایلر می گوید: ارزشیابی عبارت است از »فرایند تعیین میزان تغییرات در رفتارهایی که واقعاً صورت گرفته است.« در این مورد، با توجه به این که هدف از آموزش، یادگیری است، یعنی ایجاد تغییرات مطلوب در رفتار یادگیرنده؛ در این صورت قصد و غرض از ارزشیابی عبارت است از:
· بررسی این که آیا تغییرات مورد نظر اتفاق افتاده است یا خیر؟
· تعیین میزان - و نوع - تغییراتی که در یادگیرنده اتفاق افتاده است.
یعنی در پایان دوره آموزشی و یا در مراحلی از آن میخواهیم ببینیم تا چه حد یادگیرندگان به هدفهای آموزشی تعیین شده دست یافتهاند. به عنوان مثال میزان اطلاعات و معلومات تا چه حد و در چه زمینههایی بوده است؟ تا چه حد به مهارتهای شناختی و یا مهارتهای عملی دست یافتهاند؟. این نوع ارزشیابی، ارزشیابی پیشرفت تحصیلی خوانده میشود.
لازم است اشاره نمائیم که این دو مفهوم از ارزشیابی - یعنی ارزشیابی از برنامه و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی - با یکدیگر مرتبط است. چنانکه در ارزشیابی از برنامه نیز، ارزشیابی پیشرفت تحصیلی و یا تغییرات انجام شده در یادگیرنده نقشی اساسی دارد و یکی از روشهای آن به شمار میرود. به عنوان مثال: »ارزشیابی برنامه درسی از طریق آزمون یادگیرندگان در پایان دوره صورت میگیرد. در این حالت گذراندن امتحان به طور رضایتبخش نشان میدهد که دوره آموزشی در حد لازم خوب و مناسب بوده است. روش دیگر ارزشیابی برنامه درسی آن است که ببینیم یادگیرندگان پس از پایان تحصیل و ترک مدرسه یا دانشکده در صحنه عمل تا چه حد شغل خود را به خوبی انجام میدهند«
اهمیت و ضرورت ارزشیابی در برنامهریزی درسی
با توجه به اینکه ارزشیابی به مثابه یک تخصص است با این امر سروکار دارد که ارزش، کیفیت و اهمیت، میزان، درجه و یا شرایط پدیدهها را مورد آزمایش و قضاوت قرار دهد و در تمام طول اجرای برنامه بهطور مستمر انجام گیرد تا تطبیق عملکرد را با هدف برنامه میسر سازد. بنابراین انجام ارزشیابی بهعنوان یکی از فعالیتهای کلیدی در تکنولوژی آموزشی ضروری است و بدون آن نمیتوان به اهداف آموزشی دست یافت. ارزشیابی در مفهوم جدید خود بهعنوان جزئی از فرآیند تعلیم و تربیت و وسیله مناسبی برای اصلاح هدف ها، برنامهها و شیوههای تدریس شناخته شده است.
