بخشی از مقاله
چکیده
خشکسالی به طور کلی در اثر کاهش بارندگی از میزان نرمال و یا میزان مورد انتظار آن در یک دوره زمانی مشخص بوجود میآید. گرچه برخی آن را واقعهای نادر و تصادفی میانگارند اما خشکسالی ویژگی موقت همه مناطق اقلیمی است و از یک منطقه به منطقه دیگر تغییر میکند. در این پژوهش، تحلیل خشکسالی هواشناسی منطقه با استفاده از نرم افزار DIP به صورت ماهانه بررسی شد.
داده های متوسط بارندگی سالانه ایستگاه هواشناسی ایذه از سال 1352 تا 1393را بعد از نرمال کردن با آزمون های ذکر شده در مواد و روش-ها، نرمال کرده و وارد نرم افزار میشود و شاخصهای Z چینی - CZI - و ZCI و SPI این سری زمانی محاسبه میشود. بر اساس شاخص CZI سال 1359 با مقادیر -2/3 بسیار خشک و سال های 1388و 91 به ترتیب با مقادیر -1/28 و -1/16 خشکسالی متوسط و سال1372و 86 با مقادیر 1/97و 1/51 وضعیت بسیار مرطوب را نشان میدهد.
بر اساس شاخص ZCI سال 1359با -2/34 به شدت خشک و سال 1387 و 88 به ترتیب با مقادیر -1/3 و -1/29 وضعیت خشکسالی متوسط و سالهای 1372 و 86 به ترتیب با مقادیر 1/95و 1/5 وضعیت بسیارمرطوبی را نشان می دهد و بر اساس شاخص SPI سال 1359 با مقادیر -3/63 وضعیت به شدت خشک و سالهای 1387و 88 به ترتیب با مقادیر -1/25 و- 1/22 وضعیت خشکسالی متوسط و سالهای1372و 86 به ترتیب با مقادیر 1/53 و 1/25 وضعیت بسیار مرطوب را نشان می دهد.
مقدمه
خشکسالی یکی از پدیدههای هواشناختی و جدایی ناپذیر از شرایط اقلیمی در کشورهای واقع در عرضها ی جنب حاره ای مانند ایران است. در این مناطق که بیشترین بیابان های جهان حضور دارند، خشکسالی امری است عادی و ممکن است در هر محلی رخ داده و پیامدهای نامطلوب به همراه داشته باشد. ویژگیها و اثرات خشکسالی از قبیل شدت، مدت و بزرگی آن از محلی به محل دیگر متفاوت است. در مناطق خشک و نیمه خشک، اثرات کمبود بارندگی بر روی منابع آب به سرعت آشکار میشود.به بیان دیگر در مناطقی که به طور طبیعی دارای محدودیت منابع آب هستند، بروز خشکسالی تأثیرات منفی بیشتری به دنبال داشته وحتی میتواند به بحران منتهی شود.
مطالعات موجود نشان میدهند که در گذشته برخی خشکسالیها به طور محدود و بعضا گسترده، کشور را با شدتهای متفاوت در بر گرفته و باعث بروز خسارتهای فراوان به محصولات کشاورزی و دامی مناطق روستایی شده و مهاجرت دسته جمعی روستائیان به شهرها را به دنبال داشته است.حاشیه نشینی شهرهای بزرگ یکی از عوارض این مهاجرت است که هزینه های بسیار سنگینی را بر جامعه و کشور تحمیل می کند. نتایج سرشماریها نشان میدهد که برخی از روستاهای کشور در اثر این گونه خشکسالیها خالی از سکنه شدهاند. وقوع پیاپی خشکسالیهای شدید و بلند مدت بویژه در مناطق حساس و شکننده موجب زیانهای شدید اقتصادی و اجتماعی میشود.
هر خشکسالی دارای 4 ویژگی عمده می باشد که عبارتند از : دوره تداوم، شدت، فراوانی و گستره این ویژگیها درهر مطالعه خشکسالی مورد بررسی قرارمی گیرد. در تعیین شاخصهای خشک سالی از نرم افزارهای متعددی استفاده میشود که یکی از آنها، نرم افزار DIP1 است. این نرم افزار توسط شرکت مدیریت منابع آب وزارت نیرو ایران 2 نوشته شده است که قادر به محاسبه تمام شاخصهای خشکسالی اعم از PNI3، DI4، CZI5، MCZI6، ZSI 7، 8DEIو 9SPI میباشد.[7]
صفدری بررسی ویژگی های شدت, تداوم وگستره خشکسالیها در حوزه کارون و در نهایت تهیه نقشه های خشکسالیهای شدید در منطقه را مورد مطالعه قرار داد و شاخص خشکسالی بارش استاندارد - SPI - را بعنوان شاخص منتخب، جهت بررسی ویژگی های خشکسالی در 29 ایستگاه واقع در داخل و خارج حوزه کارون با طول دوره آماری مشترک 28 ساله -1999 - 1972 میلادی - در 3 مقیاس زمانی 3 ماهه , 6 ماهه و 12 ماهه قرار داد و پس از بررسی نتایج خروجی, شدیدترین خشکسالیهای اتفاق افتاده درهر مقیاس درطول دوره آماری, طولانی ترین تداوم ونیز شدیدترین تداوم در هر مقیاس استخراج کرد. نتایج، وجود خشکسالیهای شدید و بسیار شدید با تداومهای طولانی مدت را در طول دوره آماری در منطقه اثبات کرد [5].
مواد وروشها منطقه مورد مطالعه
شهر ایذه با وسعتی حدود3863 کیلومتر مربع به فاصله 205 کیلومتری شمال شرق مرکز استان خوزستان اهواز، بین طول های49,0 45ʼ تا 500 درجه شرقی و عرض های 310 45ʼ تا 320 درجه شمالی قراردارد . در این مطالعه از دادههای بارندگی سالانه ایستگاه هواشناسی ایذه در دوره آماری 1359تا1393 استفاده شده است. در جدول 1مشخصات ایستگاه مورد مطالعه آورده شده است.
-1 شاخص های خشکسالی
شاخص های DIP به صورت ماهانه و روزانه ، شاخص های PNI و DI به صورت ماهانه، روزانه و فصلی ودر نهایت شاخص های CZI، MCZI، ZSI و SPI به صورت سالانه و میانگین متحرک 1، 3، 6، 9، 12، 18، 24 و 48 ماهه قابل محاسبه میباشند. 9]. و[4 شاخص های بارندگی استاندارد شده SPI این شاخص توسط مک کی10 و همکاران از دانشگاه ایالت کلرادو در سال 1993 تدوین شد.
اساس آن احتمالات بارندگی برای هر مقیاس زمانی است. این شاخص برای هر منطقه بر اساس ثبت بارندگی های طولانی مدت آن محاسبه میشود. مقادیر مثبت SPI نشان دهنده ی بارندگی بیشتر از بارش متوسط و مقادیر منفی آن معنای عکس را دارد. طبق این روش که با نرم افزار محاسبه میشود، دوره خشکسالی هنگامی اتفاق میافتد که مقدار این شاخص به طور مستمر منفی و به مقدار -1 و یا کمتر برسد و هنگامی پایان میابد که مقدلر محاسبه شده مثبت باشد. بنابراین مدت دورخه خشکسالی با شروع و خاتمه ی ارقام منفی این شاخص تعیین میشود و مقادیر تجمعی این شاخص، بزرگی و شدت دورهی خشکسالی را نشان میدهد. [7]
