بخشی از مقاله
چکیده:
مرمت و نگهداری بناهای تاریخی یکی از موضوعات مهم امروزه است. به خصوص اینکه کشور ما در این رهگذار، به لحاظ بناهای حائز اهمیت غتی بوده اما به دلیل عدم شناخت ویژگیهای این بناها، گاها کاربری به بنا داده میشود که علاوه بر اینکه کمکی به مکانیزم نگهداری بنا نمیکند، بیشتر موجب تخریب میگردد. این عدم تخصیص کاربری مناسب به بناهای تاریخی معضلیست که با ارائهی طرحهای مرمتی مناسب قابل درمان است.
طرحهای مرمتی که ضمن حفظ بنای موجود، موجبات تعالی آن را نیز فراهم میکنند. این مقاله، ضمن بازمعرفی بنای ارزشمند بیمارستان امام رضا - ع - مشهد، تلاشیست در راستای خاطرنشان ساختن اهمیت و جایگاه راستین این بنا. این مطالعه که از انواع توصیفی، تحلیلی ست، به فن شناسی و آسیب شناسی بنا پرداخته و در نهایت، با رعایت موازین مرمتی موجود در آیین نامههای این زمینه، به ارائه ی طرح احیای موزه ای برای این بنا میپردازد. با احیای موزه ای در بنای بیمارستان، می توان این بنای ارزشمند را از شر تخریبهایی که از کاربری درمانی حاضر به آن میرسد در امان داشت، ضمن اینکه، موجبات ماندگاری و بهرهوری بهتر آن را نیز فراهم ساخت و آن را به بخشی از حافظه ی تاریخی و فرهنگی مردم تبدیل کرد.
-1 مقدمه
موضوع مرمت بناهای تاریخی، با رویکرد احیای مجدد و تعریف کاربری های جدید، یکی از راهکارهای مقاوم سازی و مرمت بناهاست. چه، زمانی که پای کاربر به بنا باز می شود، لاجرم موضوع ایمنی و مقاومت بنا مطرح می شود. با عمل به این رویکرد، که ضمن حفظ بنا، می توان آن را دوباره مورد استفاده و بهره برداری قرار داد، می توان ماندگاری و مقاومت بناهای تاریخی را تضمین شده دانست.
در این راستا، برای پیشنهاد طرح احیایی به یک بنای تاریخی، باید در ابتدا تلاشی حول شناخت، فن شناسی و آسیب شناسی بنا انجام داد. این فعالیت ها همه برای کشف عوامل ضعف یک بنای معمر تاریخی، و سعی در مقاوم ساختن بنا در قبال این ضعف های بیشتر سازه ای، و گاها معماری ست. مقاله ی پیش رو، مطالعه ای گام به گام است که سعی دارد بنای تاریخی و ارزشمند بیمارستان امام رضا - ع - مشهد را دیگر بار، فرایاد آورد. بنایی که به لحاظ ویژگی های مختلف سازه ای و معماری، و مکان قرار گیری و کاربری، و از همه مهمتر، به لحاظ سال ساخت، که دوره ی گذار معماری از سنت به مدرنیته ست، حائز اهمیت است.
این بنا، همانطور که در تحقیق پیش رو به آن پرداخته خواهد شد، توانایی بالقوه ی فراوانی در اتخاذ کاربری موزه ای، که خود راهکار خردمندانه ای در حفظ و مقاوم سازی یک بنای تاریخی ست، دارد. در ادامه ی این مقاله، ضمن شناخت کلی بنا، به بررسی آسیبهای مختلف آن پرداخته می شود، که حاصل بررسی و برداشت جزء به جزء نگارندگان است. آسیبهایی که چگونگی برخورد با آنها، خود موضوعی مهم در ابقای بنا با کاربری پیشنهادی تازه ی آن است.
در ادامه ی روند شناخت و بررسی بنا، به مطالعات فن شناسانه ی آن پرداخته می شود. می دانیم که فن ساختاری و سازه ی بنا، مهم ترین جزء در مقاوم سازی و ایمنی بنا، چه برای احیای آن و چه به منظور تعریف کاربری جدید در آن است. این بخش، با ارائه ی راهکارهایی در راستای طرح پیشنهادی آتی بنا، به پایان می رسد. در ادامه ی مقاله، ئ به عنوان ماحصل این پژوهش در راستای تعریف یک کاربری جدید، کاربری پیشنهادی تحت عنوان "طرح موزه ی بیمارستان امام رضا - ع - مشهد" ارائه می گردد.
:1-1 روش تحقیق
روش پژوهش توصیفی - تحلیلی و شیوه ی گردآوری اطلاعات از گونه ی کتابخانه ای و میدانی است؛ بدین ترتیب که درابتدا، کلیه مستندات موجود درباره ی بیمارستان امام رضا - ع - شامل کتاب، گزارش، عکس و فیلم بررسی و مطالعه شدند و برآن اساس، جزئیات تاریخی و معماری بنایموردِنظر کنکاش گردید. سپس در یک بررسی میدانی وسیع، فن شناسی بنا به منظور تعیین وضعیت اجزای سازه ای و لایه های تشکیل دهنده هر قسمت آن صورت گرفت و با برداشت دقیق و بررسی تکنیک های مرسوم در زمان ساخت بنا، وضعیت موجود بنا ثبت و مستندسازی شد.
در ادامه همچنین با ادامه ی بررسی های دقیق میدانی آسیب شناسی بنای بیمارستان انجام گرفت. سپس، برمبنای دستورالعمل ها و منشورهای مرتبط با مرمت بناهای تاریخی طرح احیا و مرمت بنا ارائه شد. توجه به مسائل گوناگون سایت و پتانسیل های بنا و کاربری سابق و کاربری های اطراف در ارائه ی طرح احیای پیشنهادی حایز اهمیت بوده است.
-2 معرفی و شناخت بیمارستان امام رضا - ع -
-2-1 موقعیت بنا: بیمارستان امام رضا شهر مشهد در منطقه 8 شهرداری مشهد و در مجاورت میدان امام رضای مشهد واقع شده است. این بیمارستان از نشانه های شهری شهر مشهد به شمار می رود.
-2-2 تاریخچه و معرفی بنا: ساختمان دارالشفا یا مریض خانه فعلی آستانه که به نام بیمارستان شاهرضا نامیده شده است به امر رضاشاه پهلوی در زمان نیابت تولیت مرحوم اسدی از سال 1307 هجری شمسی شروع و در سال 1313 هجری شمسی به اتمام رسید. در مهرماه همین سال که رضاشاه برای افتتاح آرامگاه فردوسی و جشن هزارمین سال آن به مشهد سفر کرده بود، بنای جدید بیمارستان را ملاحظه و دستور ساخت آن را صادر نمود.
در این زمان دارالشفا مشهد از محل موقت آن در باغ عشرت آباد به ساختمان بیمارستان منتقل شد. این بیمارستان در زمین های مزرعه الندشت موقوفه آستان قدس واقع شده است که در زمان شروع ساخت در اراضی خارج شهر مشهد قرار داشته و دارای آب و هوای بهتری بوده است. بنای مزبور با سرمایه آستان قدس رضوی و توسط مهندس کریم طاهرزاده بهزاد و با نظارت علی موتمن - متصدی امور حسابداری آستان قدس - در مدت تقریبا شش سال ساخته شده است.
بعد از زمان نیابت تولیت مرحوم اسدی نیز بناهای دیگری بر آن اضافه شده است که شرح این ابنیه تا سال 1346 به صورت زیر میباشد. مساحت کل زمین بیمارستان 217900متر مربع و محصور به نرده های آهنی که بر روی پایه های آجری قرار داده شده میباشد، و چنان چه در کتاب تاریخ و توصیف دربار ولایت مدار رضوی آمده بیمارستان محاط بوده به جهار خیابان اطراف شامل: خیابان سی متری در جنوب،در سمت غرب خیابان اسدی معروف به خیابان کوهسنگی، در سمت شمال خیابان امتداد فردوسی معروف به خیابان ابن سینا و در سمت شرق خیابان فرعی پشت مریضخانه. ابنیه زیر مجموعه بیمارستان در سال 1346 به شرح زیر بوده است:
- ساختمان بزرگ جراحی و امراض داخلی
- ساختمان 2طبقه برای زایشگاه و زنان بیمار
- ساختمان های زایشگاه،رادیولوِژی، چشم پزشکی، قلب،بیماری کودکان،گوش و حلق و بینی،پوست و آمیزشی ،که هرکدام مجزا و دور از هم قرار گرفته اند.
