مقاله کاربست نظریه داده بنیاد در تربیت

بخشی از مقاله

چکیده:

نظریه داده بنیاد، یک روش شناسی پژوهش می باشد که عمدتا مرتبط با تحقیقات کیفی است. بر این اساس در نظریه داده بنیاد، پژوهشگر دیگر بر آزمودن فرضیه های برگرفته از چارچوب های نظری موجود تمرکز نمی کند، بلکه نظریه نوینی را توسعه می دهد که بر پایه داده های تجربی جمع آوری شده استوار است.نظریه داده بنیاد شامل چندین عنصر روش شناسی منحصر به فرد همچون تحلیل تطبیقی پایدار و نمونه گیری نظری می باشد که آن را از دیگر روش شناسی های پژوهشی متمایز می کند. بر اساس این نظریه، جمع آوری و تحلیل داده ها اثر متقابلی بر هم دارند و بایستی به صورت همزمان انجام گیرند . بنابراین استفاده از این روش منحصر به فرد می تواند کمی دشوار باشد. این دشواری می تواند بخاطر این باشد که ادبیات موجود بایستی کجا و چگونه در یک مطالعه بر مبنای نظریه داده بنیاد به کار گرفته شود

کلمات کلیدی:پژوهش،داده بنیاد،روش شناسی،کیفی

مقدمه:
نظریه داده بنیاد که با نام های تئوری برخواسته از داده ها، تئوری زمینه ای و تئوری بنیادی نیز شناخته می شود یک روش تحقیقی عام، استقرایی و تفسیری است که در سال 1967 توسط بارنی گلیزر و انسلم اشتراوس بوجود آمد - گلیزر و اشتراوس، . - 1967 هرچند،تئوری داده بنیاد با الگوهای پیشین روش های تحقیق مرتبط بوده و به صورت ناگهانی و بدون مقدمه بوجود نیامده است.تئوری برخواسته از داده ها - نظریه بنیادی - یک روش پژوهشی استقرایی و اکتشافی است که به پژوهشگر در حوزه های موضوعی گوناگون امکان می دهد تا بجای اتکا به تئوریهای موجود و از پیش تدوین شده خود به تدوین تئوری و گزاره اقدام نماید.

این تئوریها و گزاره ها به شکلی نظام مند و بر اساس داده های واقعی تدوین می شود. واژه گراندد در این موضوع نشانگر آن است که هر تئوری و گزاره ای که بر اساس این روش تدوین می شود بر زمینه ای مستند از داده های واقعی بنیان نهاده شده است. در واقع گراندد تئوری روشی است برای کسب شناخت پیرامون موضوع مورد مطالعه، و موضوع یا موضوعاتی که قبلا در مورد آنها تحقیق جامع و عمده ای نشده است و دانش ما در آن زمینه محدود است .گلیزر و اشتراوس در سال 1967 برای اولین بار این راهبرد اجرایی پژوهش کیفی را در کتاب خود مطرح کردند. انگیزه اصلی از معرفی این تئوری رسیدن به مرحله ای از شناخت در مورد موضوع مورد مطالعه است که ما را قادر می سازد نظریه ای را که ساخته ایم بر اساس داده های واقعی استحکام بخشیم .

مفهوم تئوری داده بنیاد:
گلیزر - 1992 - تئوری داده بنیاد را این گونه تعریف می کند : تئوری داده بنیاد” بر اساس تولید سیستماتیک نظریه از داده ها بنا شده است، که خود آن به صورت سیستماتیک از تحقیق اجتماعی بدست آمده است ".اشتراوس و کوربین در سال 1994 در یک تعریف مشابه گراندد تئوری را این گونه تبیین کرده اند :منظور از تئوری داده بنیاد ، نظریه برگرفته از داده هایی است که در طی فرایند پژوهش به صورت نظام مند گردآوری و تحلیل شده اند. در این راهبرد، گردآوری و تحلیل داده ها و نظریه ای که در نهایت از داده ها استنتاج می شود، در ارتباط نزدیک با یکدیگر قرار دارند. پژوهشگر به جای این که مطالعه خود را با نظریه از پیش تصور شده ای آغاز کند، کار را با یک حوزه مطالعاتی خاص شروع کرده، اجازه می دهد که نظریه از دل داده ها پدیدار شود.نظریه بر گرفته از داده ها نسبت به نظریه ای که حاصل جمع آمدن یک سلسله مفاهیم بر اساس تجربه یا تاملات صرف است، با احتمال بیشتری می تواند نمایانگر واقعیت باشد و از آن جا که نظریه های زمینه ای از داده ها استنتاج می شوند، می توانند با ایجاد بصیرت و ادراک عمیق تر، رهنمود مطمئنی برای عمل باشند .

پاول می گوید: نظریه زمینه ای، روشی است که نظریه ها، مفاهیم، فرضیه ها و قضایا را به جای استنتاج از پیش فرض های قبلی، سایر پژوهش ها یا چارچوب های نظری موجود، به طور مستقیم از داده ها کشف می کند. زمانی که گردآوری و تحلیل داده ها متوقف شد، نظریه حاصل ، درک عمیقی در ارتباط با موجودیت های مورد مطالعه فراهم می کند. این کار، نظریه را به عنوان یک فرایند، مورد تاکید قرار می دهد، یعنی به جای یک فراورده تکمیل شده، آن را موجودیتی پیوسته در حال تکوین تلقی می کند. قابلیت تعمیم در این جا عامل موثری نیست . زیرا هدف ، درک پدیده است نه کنترل آن و منظور ادراک شرایط در یک محیط خاص و به همان شکل موجود است، نه پیش بینی آن چه که ممکن است در محیط های مشابه اتفاق بیفتد و تحقیق بر آن است که چرایی رفتارهای افراد را درک کند.

نظریه داده بنیاد
یا نظریه دادهبنیاد، نظریه ای است که ریشه واساس آن مبتنی است برداده های خاصی که به تولید نظریه می پردازند. روش داده بنیاد یک روش استقرایی است، یعنی ازجزء به کل رسیدن. کاربرد اصلی این روش در جای است که نظریه استاندادروجودندارد.گرچه نظریهپردازی دادهبنیاد، یک روش پژوهش عمومی است ومیتواند هر نوع از داده را استفاده کند؛ امافعلاً بعد کیفی آن بیشترین طرفدار را دارد. به طور کلی، رهیافتی است برای بررسی نظاممند - غالباً - دادههای کیفی.تفاوت اساسی روش داده بنیاد با سایر روشهای کیفی در تاکید بر شکل دهی یا تدوین نظریه است. درموقعیتی که نظریه ای وجود نداردبا بکارگیری روش نظریه دادهبنیاد بهتر می توان به نتیجه رسید، زیرا می توان نظریه ی جدیدی در این زمینه تولید کرد و از آنجا که این نظریه ی جدید در دادهها، بنیان دارد نسبت به نظریه ای که از مجموعه نظریههای موجود اقتباس شده، با موقعیت تناسب بیشتری دارد و تبیین بهتری ارائه می دهد.

اهداف نظریه داده بنیاد

هدف اصلی واساسی نظریه داده بنیاد بررسی نظام مند داده ها وخلق نظریه ای است که درروش های کمی وکیفی کاربرد دارد،گرچه اکنونت محققان غالباً با این رهیافت داده های کیفی را به بررسی می گیرند.

فرایند نظریه داده بنیاد

به باور»إگان« که مورد تأید نگارنده نیز می باشد نظریه داده بنیاد دارای پنج مرحله ذیل می باشد:

.1 شروع پژوهش: اتخاذ تصمیم به تحقیق درموضوع موردنظر وزدن استارت عمل.

.2 جمعآوری دادهها: ازمنابع سنتی وصنعتی - کتابخانه ها، سایتها، مصاحبه ها ومشاهده ها - را جمع آوری می کنیم، سپس اقدام به کدگذای به صورت بازوبسته می نمایم. کدگذاری بازیعنی تبدیل نمودن یک جمله به یک مهفوم مثلاً جمله - کل نفس ذائقه الموت - رابه مفهوم مرگ تبدیل کردن.

3. گزینش دادههای مناسب: وقتی داده ها کدگذاری می شوند مفاهیمی زیادی شکل می گیرد، لذا نیازبه پالایش واولویت سنجی داریم.

4. تحلیل دادهها: پس از پالایش مفاهیم واتخاذ مفاهیم مشترک مؤلفه های تحقیق شکل می گیرد. گرچه مفاهیم درمراحل قبل تقییل یافته اند ولی بازهم ممکن نیست همه مؤلفه هارابازکنیم لذا کدگذاری مجدد صورت می گیرد تا ابعاد تحقیق مشخص شود.

5.نتیجه گیری از پژوهش: پس ازطی مراحل فوق نظریه داده بنیاد شکل می گیرد وبرمبنای آن نتایج تحقیق به دست می آید.
 
-2 نظریه تحلیل محتوا »تحلیل محتوا« تعریف واحدی ندارد ودرکل می توان گفت روشی برای توصیف عینی، کمی واستفاده ازرویکردهای گوناگون ومقایسه وبیان قاعدهمند ارتباطات است. آغازتحلیل محتوا برمی گردد به روش هرمنوتیک ماقبل فلسفی درموردکتاب مقدس. امروزه تحلیل محتوا به روشی علمی تبدیل گردیده و نوید بخش به ثمر نشستن استنباطهایی شده است که اساساً از دادههای کلامی نمادین و ارتباطاتی به عمل میآید.تعاریف این روش برخلاف تنوعشان، توافق جمعی در شروط »عینیت«، »انتظام« و »عمومیت« دارند. شرط عینیت: تصریح میکند که هر مرحله از فرایند پژوهش باید براساس قواعد، احکام و روشهای مشخص انجام گیرد؛ شرط انتظام: هنگامی تحقق مییابد که دایره شمول و طرد محتوا یا مقولهها بر طبق قواعد کاربردی ثابتی مشخص شود؛ شرط عمومیت داشتن: زمانی معنا مییابد که یافتهها با هم ارتباط نظری داته باشند.

انواع نظریه تحلیل محتوا

سه نوع تحلیل محتوای اساسی وجود دارد: .1 توصیفی، .2 استنباطی، .3 ارتباطی. تحلیل محتوای توصیفی: یعنی توصیف کمی محتوای بارز یک متن. تحلیل محتوای استنباطی: این روش صرفاً توصیف محتوای متن را مد نظر ندارد، بلکه هدف آن نتیجهگیری از محتوای یک متن در جنبههایی از واقعیت اجتماعی است. تحلیل محتوای ارتباطی: به روشی اطلاق میشود که تمامی مسیر یک ارتباط واقعی را مورد بررسی قرار میدهد. هدف این روش دستیابی به نتایجی درمورد منظور فرستنده، تأثیر بر گیرنده و وضعیت براساس محتوای ارتباط است.

اهداف نظریه تحلیل محتوا

نظریه تحلیل محتوای یکی از اهداف زیر را دنبال میکند:

1.    تحلیل ویژگیهای پیام به منظور توصیف آن که پاسخ به پرسشهای چه؟ به که؟ و چگونه؟ است.

2.    تحلیل پیشینههای پیام به منظور توصیف فرستنده، که پاسخ گوست؟ و چرا؟؛

3.    تحلیل پیآمدهای پیام به منظور شناخت اثر آن بر روی مخاطب، که پاسخ به پرسش با چه اثری؟ است. تحلیل محتوای کمی باید از چهار ویژگی عینی بودن، منظم بودن، کمی بودن و آشکار بودن پیام برخوردار باشد که هرکدام از ویژگی-های ارایه شده دارای معناهای خاص به خود هستند.

فرایند هشت مرحله ای نظریه تحلیل محتوا

1.    بیان مسأله وتعیین اهداف تحقیق: بیان هدف یااهدافیکه ذهن محقق را مشغول کرده ودرپی تبیین آن است.

2.    تعیین پرسش ها وفرضیه ها: دنبال پاسخ هارفته وفرضیات روشن برای تحلیل محتوا تدوین می کند.

.3مرورمنابع وانتخاب نمونه: مجموعه مدارکی که باکمک آنها محقق قادربه پاسخ گوی است جمع آوری می شود.

4.    تعریف موضوع: تعریف وبیان چگونگی کمک موضوع به حل مسائله واینکه چه متونی وبه چه دلیل مورد بررسی قرارگیرند.

5.    تعریف مقوله ها: مقولات موردنظر تعریف وبررسی می شوند.

6.    کد گذاری داده ها: کدگذاری به شکل باز وبسته صورت می گیرد.

.7تجزیه وتحلیل داده ها: وقتی داده ها کدگذاری می شوند مفاهیمی زیادی شکل می گیرد، لذا محقق اطلاعات را به تجزیه وتحلیل می گیردا و پالایش واولویت سنجی می کند تا مفهوم مشترکی به نام مؤلفه ها ی تحقیق به دست آید.

8.    خلاصه ونتیجه گیری: درخلاصه خرد مادیه تحقیق می آید ودرنتیجه، برایند تحقیق به صورت شمارشی بیان می شود.

پنج ویژگی نظریه هایی که از طریق گراندد تئوری تولید می شوند :

-1پژوهشگر را قادر به توضیح و تشریح موضوع مورد مطالعه سازد و امکان پیشگویی در مورد رخدادهای ممکن در زمینه تحقیق را فراهم سازد

-2در پیشرفت مبانی نظری موضوع مورد مطالعه مؤثر باشد و در آن مشارکت کند.

-3علاوه بر مبانی نظری در زمینه های عملی موضوع مورد مطالعه نیز کاربرد داشته باشد.

4 --رویکرد تازه ای برای نگرش به موضوع مورد مطالعه فراهم آورده و پژوهشگر به مرحله ای از شناخت نسبت به داده برساند که بتواند به داده گردآوری شده معنا و مفهوم ببخشد .

--5پژوهش های آتی در زمینه مورد نظر را تسهیل نمایند شباهت ها و تفاوت های نظریه بنیانی با دیگر روش ها مطالعاتی که با راهبرد نظریه زمینه ای انجام می گیرند، با سایر راهبرد های پژوهش کیفی، از برخی جنبه ها دارای مشابهت یا تفاوت هستند.

شباهت ها:
نظریه زمینه ای از نظر موارد زیر با سایر راهبرد ها مشابه است :منابع داده ها در این راهبرد نیز مانند راهبرد های دیگر عبارت از مصاحبه، مشاهدات میدانی و اسناد و مدارکی مانند دفترهای یادداشت و خاطرات و زندگینامه ها و خود - زندگینامه ها، منابع تاریخی، روزنامه ها و سایر رسانه ها از جمله نوارهای ویدیویی است. در نظریه زمینه ای نیز مانند سایر راهبرد ها می توان از داده های کمی و یا ترکیب روش های تحلیل کیفی و کمی استفاده کرد. همچنین پژوهشگرانی که از راهبرد نظریه زمینه ای استفاده می کنند، مانند سایر پژوهشگران کیفی، مسئولیت و نقشی را که در تفسیر داده ها بر عهده دارند، به خوبی می پذیرند و تنها به گزارش و بیان دیدگاه های افراد، گروه ها و سازمان های تحت مطالعه اکتفا نمی کنند، بلکه مسئولیت تفسیر دیده ها، شنیده ها و خوانده های خود را نیز بر عهده می گیرند

تفاوت ها :

تفاوت اساسی میان راهبرد نظریه زمینه ای با سایر راهبرد های پژوهش کیفی تاکید این راهبرد بر تکوین نظریه است .پژوهشگران می توانند در اجرای نظریه زمینه ای در جهت تکوین نظریه قایم به ذات است که به دلیل همین زمینه ای بودن و تکوین آن از طریق میان کنش با داده های گردآوری شده در یک موقعیت مشخص،متفاوت از نظریه های عمومی تر قیاسی است. - شاه حسینی، - 1388 محققینی که از تئوری داده بنیاد به عنوان روش تحقیق خود استفاده می کنند، دست به آزمایش یا اعتبار سنجی هیچ فرضیه از پیش تعیین شده ای نمیزنند .تئوری داده بنیاد روشی است برای توسعه نظریه های جدید بر اساس انجام تحلیل به روی داده های جمع آوری شده به صورت سیستماتیک. در این روش تحقیق، محقق به جای داشتن فرضیه هایی برای آزمایش، سوالات تحقیقی دارد که به دنبال جوابگویی آنهاست - منصوریان، . - 2006

در تئوری داده بنیاد یک محقق باید ذهنش را به روی هر نشانه ای که ممکن است در مجموعه داده ها وجود داشته باشد باز نگه دارد .به گفته گلیزر - 1992 - تئوری داده بنیاد ” بوجود آوردن نظریه بصورت استقرایی از طریق تحلیل کیفی داده های کیفی و/یا کمی است.” در حقیقت در اینجا بین تحلیل کیفی و داده های کیفی تمایزی وجود دارد و تحلیل کیفی را میتوان بر روی داده های کمی نیز انجام داد. برای مشخص کردن معنی واقعی تحلیل کیفی، گلیزر - 1992 - میگوید : "تحلیل کیفی یعنی هر نوع تحلیل که یافته ها یا مفاهیم و فرضیاتی را، مانند آنچه در تئوری داده بنیاد است، تولید می کند که توسط روش های آماری بدست نیامده اند ".گلیزر و اشتراوس رویه های تئوری داده بنیاد را مختص یک زمینه علمی نمی دانند، و محققین را به استفاده از این رویه ها برای مقاصد مربوط به زمینه علمی خود توصیه می کنند.

با وجود اینکه تئوری داده بنیاد یک روش تحقیق جاافتاده است، بیشتر رویکردی به تحقیق است تا اینکه یک شیوه تحقیق مفصل باشد. هدف کلی تئوری داده بنیاد ساخت نظریه ها به منظور درک پدیده/پدیده های مورد مطالعه است. بنابراین، با وجود اینکه تئوری داده بنیاد در زمینه جامعه شناسی توسعه یافته وعمدتاً مورد استفاده قرار گرفته است، می تواند به شکلی موفق توسط افراد در زمینه های مختلف علمی بکارگرفته شود، و شده است - منصوریان، - 2006 تئوری داده بنیاد یک فرآیند استقرایی است زیرا نظریه از دل مجموعه داده ها بصورت استقرایی بیرون می آید. هرچند، پس از ظهور، نظریه میتواند به صورت استنتاجی با دیگر نظریات موجود در ادبیات آزموده شود تا پیدا شود که نظریه بدست آمده تا چه اندازه با بدنه ادبیات سازگار یا متفاوت است. ویژگی های نظریه برخاسته از داده:
- 1روش پژوهشی استقرایی و اکتشافی که پژوهشگر در آن بجای آزمودن تئوریهای موجود، به تدوین تئوری می پردازد.

- 2این تئوری به شکل منظم و بر اساس داده های واقعی شکل می گیرد.