بخشی از مقاله
چکیده
دماغه شمال غربی تاقدیس لار در بخش جنوب باختري پهنه زاگرس چین خورده، محل تجمع یکی از بزرگترین پتانسیل معدنی فسفات رسوبی می باشد که در 17 کیلومتري جنوب شر ق شهرستان دهد شت در شهر چرام واقع شده است. در این محدوده سازندهاي سروك، گورپی، پابده، آسماري و گچساران رخنمون دارند.بر اي بررسی کانی شناسی و منشاء فسفات هاي رسوبی سازند پابد ه در گستره مورد مطالعه، 37 نمونه از رخنمون هاي فسفاتی برداشت گردید.
بررسی نتایج مقاطع میکروسکوپی و تجزیه XRD نشان می د هد که کانی فسفات دار در این نهشته ها، فلوئورآپاتیت می باش د.مطالعات کانی شناسی و ژئوشیمیایی نشان می دهد که این فسفات ها به دو صورت اولیه - از ته نشس ت مستقیم کانی هاي فسفاتی از آب منفذي - و ثانویه - بر اثر فرایندهاي فسفاتی شدن کربنات ها در طول دیاژنز - شکل گرفته اند.
مقدمه:
مقدار متوس ط فسفر پوسته زمین در حدود % /23 تخمین زده می شود و بخش بزرگی از این مقدار در سنگ هاي آذرین وجود دارد. کانسارهاي فسفات را می توان به سه گروه تقسیم کرد: کانسارهاي رسوبی - - %75، ذخایر آذرین - %15 تا - %20 و گوانوها - %2 تا . - Guimaraes&Araujo, 2005 - - %3 کانسارهاي فسفات از دید میزانP2 5 به سه گروه تقسیم می شوند، کا سنگ هاي عیار پایین با عیار %12 تا %16 درصد، کاسنگ هاي عیار متوسط با عیار %17 تا %25 درصد و کاسنگ ها ي عیار بالا با عیار %26 تا %35 درصد
سنگ هاي فسفات دار رسوبی زاگرس با سن پالئوسن و ائوسن- الیگوسن یکی از فراوان ترین نوع سنگ هاي فسفاتی رسوبی ایران است. این سنگها در توالی شیل، مارن ، آهک، آهک مارنی و شیل مارنی سازندهاي گورپی و پابده جا ي گرفته است. از کانسارهاي مهم فسفا ت رسوبی در ایران می توان به ک انسارهاي شیخ هابیل، کوه لار و کوه سفید اشاره کرد. هدف از این مطالعه بررسی ترکیب کانی شناس ی و منشاء فسفا ت هاي رسوبی در کوه لار می باشد.
موقعیت جغرافیایی و زمین شناسی گستره مورد مطالعه
گستره مورد مطالعه در 17 کیلومتري جنوب شرق دهدش ت در شهر چرام واقع شده است . گستره مورد نظر به لحاظ جغرافیایی مابین طول هاي 5 8^ 46 13" تا 50^ 54 59" و عرض هاي 30^ 39 38" تا 30^ 4 1 48" قرار دارد - شکل . - 1 به لحاظ زمین شناسی و تقسیم بندي پهنه هاي رسوبی- س اختاري ایران
این تاقدیس در زیر پهنه زاگرس چین خورده قرار می گیرد.حوضه رسوبی – ساختاري زاگرس در محدوده زمانی کرتاسه – ترشیاري داراي رخدادهاي فسفاتی متعددي است که به صورت بین لایه اي در سازندهاي پابده و گورپی تکامل و تکوین یافته اند
گستره مورد مطالعه بخشی از دماغه شمال غرب ی تاقدیس لار را تشکیل میدهد. این تاقدیس به تبعیت از روند کلی چ ین خوردگی هاي زاگرس داراي روند شمال باخ تري-جنوب خاوري است و از نهشته هاي سازند سروك - در هسته مرک زي تاقدیس - ، سازند گورپی - ک ه از مارن هاي خ اکستري، شیل با میان لایه آهکی و شیل ارغوانی تشکیل شده - ، سازند پابده که میزبان فسفات هاي موردنظر می باش د، سازند آسمار ي - که شامل سنگ آهک کرم تا قهوه ا ي رنگ و کمی میان لایه شیلی است - و سازند گ چساران - در بخش شمال غربی محدوده به شکل لایه هاي ژیپس و مارن پراکنده - رخنمون دارند. نهشته هاي مورد م طالعه در این تحقیق درون سازند پابده واقع شده اند.
مواد و روش
پس از انجام بررسی هاي زمین شناسی، رخ نمون مناسب براي پیمایش صح رایی همراه با برداشت هاي زمین شناسی و نمونه برداري سیستماتیک براي مطالعات سنگ نگاري، کانی شناسی و تجزیه شیمیایی صورت گرفت. بدین منظور براي مطالعات پتروگرافی تعداد 23 نمونه از لایه هاي سنگی برداشت و از آنها مقاطع نازك تهیه گردید و 14 نمونه جهت مطالعه کانی شناسی به روش XRD به آزمایشگاه کانساران بینالود ارسال گردید. بر پایه نتایج اطلاعات به دست آمده نتیجه گیري لازم به دست آمد که در ادامه به آن اشاره خواهد شد.
بحث
در گستره مورد مطالعه، سازند پابده داراي ستبراي متفاوتی می باشد؛ به نح ویکه در دماغه شمالی تاقدیس لارستبرا آن به 500متر رسیده ولی در خاورتاقدیس و به فاصله حدود 10 کیلومتر ستبراي آن به 25 0 متر کاهش می یابد، در برش مورد مطالعه 389متر ستبرا دارد.
به لحاظ سنگ شناسی، سازند پابده در منطقه مورد مطالعه به پنج واحد تقسیم می شود که در ذیل علاوه بر ذکر
ویژگی هاي سنگ چینه اي آنها ذکر می شود:
- واحد شیل ارغوانی: این واحد در حدود3/5 متر س تبرا دارد و در قاعده سازند پابده و بر روي آهک هاي سفید
رنگ سازند گورپ ی قرار می گیرد و از شیل هاي ارغوانی رنگ تشک یل شده.
- واحد سنگ آهک نازك لایه: این واحد سنگی در حدود 61 متر ستبرا دارد که ق سمت پایین آن توسط واریزه
ه ا پوشیده شده است و از سنگ آهک هاي نازك لایه و لامیناسیو ن دار تشکیل ش ده است.
- واحد آهکی و شیلی: این واحد سنگی در حدود157 متر ستبرا دارد و لیتولوژي عمده آن شامل شیل هاي
تیره رنگ بیتومن دار به همراه میان لایه هایی از سنگ آهک می باشد که به دف عات تکرار می شود. پنج افق
فسفات دار با عیارهاي متفاوت در بخش میانی و بالایی این واح د دیده می شود که در این افق ها دانه هاي
فسفات در میان لایه هاي آهک ، آهک ماسه اي و شیل قرار دارند و سن آن با توجه به فرامینیفراي
پلانکتونیک شناس ایی شده، ائوس ن میانی می باشد.
- واحد آهکی – شیلی – مارنی: ای ن واحد سنگی ستبرایی در حدود 108 متر دارد. این افق شامل تناوب شیل
ه اي تیره و مارن هاي خاکستري تیره می باشد که در بخش هاي بالایی به مارن هاي سبز تیره مبدل می
شود.
- واحد آهکی – مارنی: این واحد حدود 81 متر ستبرا دارد و شا مل تناوبی از سنگ آهک، مارن سبز رنگ و
مارن خاکستري تیره می باشد. تنوع فرم هاي فسیلی بنتیک در این واحد،نشان دهنده کم عمق شدگی
بخش هاي بالایی سازند پابده نسبت به بخش ها ي زیرین آن می باشد
مطالعات کانی شناسی
فسفات ها ي مورد مطالعه در رخساره آهکی – شیلی سازند پابده واقع شده اند. بررسی مقاطع نازك نشان می دهد که ترکیب کانی شناسی این نهشته ها شامل کلسیت، کوارتز، کانی هاي فسفاتی، گلوکونیت است که با بافت وکستون - - Wackestoneتا پکستون - - Packesto ne درکنار هم قرار گرفتند - شکلA - 2 ،. - C کلسیت به دو صورت، رگه هاي ک لسیتی و تبلور مجدد بلورهاي کلسیت - نشان دهنده شرایط دیاژنز می باشد - دیده می شود - ش کل - F– 2 گلوکونیت در مقاطع بیشتر بصورت هموژن و همراه با فسفات دیده می شود و کمتر به شکل دانه هاي آزاد می باشد
فسفات علاوه بر این که فضاي درونی پوسته هاي فسیلی را پر می کند، بصورت قشري با ستبرا متغیر سط ح خارجی پوسته ها را نیز می پوشاند - فسفات اولیه، شکلF -2 و - E در بعضی مقاطع دیواره موجودات نیز فسفاتی ش ده - فسفات ثانویه، شکل. - D - 2 مهمترین پدیده هاي دیاژنتیکی مشاهده شده در مقاطع عبارتن د از تخلخل، فسفاتی شدن و نئومورفیس م - Neomorphismمیکرایت - - Micrite در حال تبدیل شدن به اسپارایت - - Sparite است
مطالعات XRDتایید کننده مطالعات میکروسکوپی است و نشان می د هد که ترکیب ک انی شناسی این نهشته ها شامل کلسیت، فلوئورآپاتیت، کوارتز و کانیهاي رسی است - جدول. - 1 کانی اصلی فسفاتی، فلوئورآپاتیت است و مهمترین کانی رسی موجود در این نهشته ها کائولینیت و ایلیت اس ت - نمودار1، پرا ش پرتو. - X
بررسی ژئوشیمیایی عناصر
بر اساس داده هايXRF - جدول - 1 کانی هاي اصلی ای ن نهشته ها: کل سیت و فلوئورآپاتیت می باشد و کانی هاي
فرعی عبارتند از کوارتز، کانی هاي رسی ایلیت و کائولینی ت و اکسیدآهن - هماتیت - است.فلوئور در نهشته هاي فسفاتی وابسته به آپاتیت است وهمبستگی خوب بین P2O5باFو ضعیف بین P2O 5 با عنصر CL در داخل نهشته هاي نشانگر این مسئله است آپاتیت هاي مورد مطالعه از نوع فلوئورآپاتیت هستند و نه کلرآپاتیت
تمرکز بالا ي SiO2 اساساً حاصل حضور کانیهاي رسی می باشد. نسبت بالاي CaO/P2O5 به دلیل جایگزینی CO3
به جاي PO 4 در داخل آپاتیت یا به خاطر حضور کلسیت یا دولومیت در داخل نهشته هاي فسفاتی می باشد
وجود آهن و الومینیوم در نهشته هاي فسفاتی که بصورت اکسید می باشند، احتمالاً در ارتباط با کانیهاي رسی و سولفیدها باشد.P2O 5 با اکسیدهاي TIO2 و AL2O3 همبستگی وارون نشانمی دهد، از آنجا که این اکسیدها بیشتر در محیط هاي آذرین تشکیل می شود، این همبستگی وارون نشان دهند غیرآذرین بودن محیط تشکیل کانسار است
نمودار - - 1 پراش پ رتو X نمونه هاي فسفات دار سازند پابده در برش مورد مطالعه
جدول - : - 1 آنالیزXRFدرصد کانی هاي اصلی فسفات کوه لار
