بخشی از مقاله
چکیده
مدیریت بحران سیلاب شهری به فرآیندهای فراگیری در مهار سیل در شهرها اطلاق میشود که گسترش سیلاب و خسارات ناشی از آن را تعدیل میکند. در این نوع مدیریت، موضوع بحران سیلاب شهری برنامهریزی و سازماندهی میشود و با ایجاد آمادگی و فرآهم نمودن تمهیدات و تدارکات لازم برای رویایی با بحران با به حداقل رساندن آثار تخریب سیل در شهر، برنامههای لازم را ساماندهی میکند.
پدیده مخرب جوی و اقلیمی سیل 35 مصائب طبیعی جهان را به خود اختصاص داده است و خسارات ناشی از آن در جهان سالانه بالغ بر ملیاردها دلار است. بالاترین خسارات تلفات انسانی در بین بلایای طبیعی به سیل نسبت داده شده است. شهر تهران به دلیل ویژگی اقلیمی و سازندهای زمین شناسی با نفوذپذیری ناچیز دارای پتانسیل سیل خیزی بالایی است. انجام اقدام های مقابله با سیلاب های شهری باید در سه دوره زمانی کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت صورت گیرد.
سیستم های فاضلاب نقشی مهم و کلیدی را در حفاظت از سلامت و بهداشت جامعه و محی زیست ایفا می کنند. لذا هرگونه قطع و توقف در سرویس دهی سیستم فاضلاب خواه ناشی از بحران های طبیعی و خواه ناشی از رخدادهای غیرطبیعی، می تواند تأثیرات بهداشتی زیاد و گسترده ای را در سطح جامعه به همراه داشته و باعث گسترش نارضایتی در سطح جامعه گردد. رواناب ها و حجم بالایی از آب که در سطح معابر جاری می گردد مواد زائد، گل و لای، قطعات چوب و ... را به همراه خود حمل می کنند و وارد سیستم فاضلاب می نمایند که این موضوع امکان گرفتگی و به تبع آن سرریز شدن فاضلاب را در آنها را بالا می برد و خسارت های سنگین مالی و غیر مالی را به دنبال خواهد داشت.
مقدمه
با توجه به رشد سریع جمعیت و شهرنشینی، بحران های شهری به طور بسیار نگران کننده ای افزایش می یابند. اگرچه تکنولوژی های پیشرفته، آسایش و تسهیلات لازم را در برابر حوادث طبیعی اعم از سیل و زلزله فرآهم آورده است، ولی شهرها در برابر اینگونه حوادث کماکان آسیب پذیرند - مدنی، . - 1393 آنچه مسلم می باشد این است که جمعیت زیاد و متراکم شهرها می تواند به افزایش خسارتهای ناشی از این حوادث منجر گردد . - Kavata, 1993 -
موقعیت جغرافیایی شهرهای ایران بیانگر این امر است که با توجه به قرارگیری شهرها در مسیر حوضه های آبریز مختلف، ضرورت پیش بینی های لازم برای سیلاب های شهری احساس می شود - دفتر مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، . - 1371 با توجه به اینکه ایران یکی از کشورهای حادثه خیز در جهان است و هر ساله شاهد وقوع حوادثی نظیر سیل، طوفان، زلزله و... در برخی از شهرهای بزرگ هستیم، لازم است پیش از وقوع این حوادث آمادگی لازم برای مواجهه با این قبیل مخاطرات و پیش بینی اقدامات واکنشی و بازیابی مناسب اندیشیده شده باشد.
بروز سیلاب های اخیر در برخی شهرهای بزرگ از جمله شهر تهران نشان دادند که احتمال وقوع این قبیل حوادث در این کلان شهر وجود دارد و سیستم های فاضلاب در مقابل آنها پتانسیل آسیب پذیی دارند - صمدی، . - 1391 از اینرو شرکت های آب و فاضلاب به عنوان متولی اصلی مدیریت و بهره برداری از شبکه فاضلاب با همکاری سایر سازمانها و نهادها میبایست اقداماتی را در جهت پیشبینی و آمادگی نسبت به جاری شدن سیلاب و به دنبال آن به حداقل رساندن خسارت های ناشی از آن به انجام برسانند.
در زمان وقوع سیلاب، هدایت آنها به سمت مجاری آب سطحی و مدیریت آن به نحوی که در کارکرد سایر زیرساختها و شریانهای حیاتی اختلالی ایجاد ننماید از اهمیت بالایی برخوردار می باشد. وابسته بودن جامعه به خدمات شرکت های آب و فاضلاب و نقش مهمی که این زیرساخت ها در موضوع بهداشت و سلامت مردم ایفا می نمایند، مأموریت آنها را در مدیریت تأسیسات در شرای وقوع سیلاب پررنگ تر می نماید. اولین و ابتدایی ترین روش برای دفع سیلاب های شهری، هدایت آنها به داخل شبکه فاضلاب شهری و تخلیه به نزدیک ترین رودخانه یا مجرای پذیرنده بدون انجام هیچگونه عملیات تصفیه می باشد.
از جمله معایب این روند است که آبهای حاصل از بارندگی های شدید بدون آنکه در زمین نفوذ کند در سطح شهر جاری و سپس وارد شبکه فاضلاب گردیده و بدین طریق از دسترس خارج می گردد که در اثر این فرآیند سفره های آب زیرزمینی تغذیه نمی گردد، از طرف دیگر به دلیل اینکه رواناب های مذکور عملیات تصفیه ای را طی نمی نمایند، در اثر مخلوط شدن با فاضلاب شدیدا آلوده و در نهایت باعث آلودگی رودخانه ها و مجاری پذیرنده میگردند. همچنین معمولا شبکه فاضلاب شهری در مواقع بارندگی شدید توان عبور تمام جریانات را ندارد، لذا برخی از ساختمان ها و معابر دچار پس زدگی فاضلاب می شوند که این موضوع آلودگی محی زیست شهری را به دنبال دارد - اصغری مقدم، . - 1378
از مطالعاتی که تاکنون در زمینه مدیریت و کنترل سیلاب شهری انجام شده است میتوان به مطالعه رستمی وهمکاران در سال 1390 اشاره نمود. در این تحقیق، تحلیل حساسایت متغیرهای موثر بر سیلاب شهری با استفاده ازمدلSWMMمورد بررسی قرار گرفت در مطالعهای که توس اورعی زارع و همکاران در سال 92 انجام شد، تبیین راهکارهای سازه ای و غیر سازه ای جهت کنترل خسارت های ناشی از سیل در حوضچه های شهری با توجه به محدودیت ها و خصوصیات هر راهکار مورد بررسی قرار گرفت همچنین در مطالعه خادمی و اکبری که در سال 92 انجام شد، روش های کنترل سیلاب توس اقدامات سازه ای مورد بررسی قرار گرفت در تحقیق حاضر پس از بررسی عوامل ایجاد سیلاب، اثرات این رخداد بر سیستم های فاضلاب شهری و مخاطرات مربوط به آن مورد ارزیابی قرار می گیرد.
.1 مفاهیم
-1-1 مدیریت بحران
دانشی کاربردی است که طی آن با مشاهده سینماتیک بحرانها و تجزیه و تحلیل آنها می توان پیشگیری لازم را نمود و در صورت بروز بحران در خصوص کاهش اثرات، واکنش سریع و بهبود اوضاع اقدامات لازم را انجام داد - حسن نژاد امجدی، - 1382 سیلاب شهری رخدادی است که به صورت ناگهانی یا تدریجی و فزاینده روی می دهد و موجب بروز آسیبهای گسترده مالی و انسانی میگردد که در پی آن عملکرد نامطلوب شبکه شهری، می تواند زمینهساز آسیبهای گسترده مالی یا انسانی گردد. از اینرو لازم است مدیریت بحران سیلاب شهری در درجه اول به منظور پیش-بینی و آمادگی و در درجه دوم واکنش و کاهش خطرپذیری و در نهایت بازیابی به طور جدی مورد توجه قرار گیرد - شریعت ، - 1385 و - قیسوندی، . - 1389
-2-1 سیل
-1-2-1 اصول کلی
جاری شدن سیلاب به عنوان یکی از نتایج بارش باران، ذوب شدن بیش از حد برفها یا ترکیبی از آنها روی میدهد. بارش باران و گاها شدت آن نتیجه مجموعهای از فاکتورها می باشد که مهمترین آن عبارتند از:
- عرض جغرافیایی که عموما میزان بارش به دلیل اینکه دمای پایین باعث کاهش در رطوبت اتمسفر میشود، با عرض جغرافیایی کاهش می-یابد.
- فاصله تا مبنع رطوبت که نزدیکتر بودن به منبع رطوبت مانند دریا و اقیانوس، احتمال بارش را افزایش میدهد.
- وجود کوهها که افزایش ارتفاع عموما شرای بارش را مساعدتر می-کند. از سوی دیگر بارش معمولا در طرفی از کوه که در معرض باد است، شدیدتر است.
- سیل مانند برخی از رخدادهای طبیعی دیگر از جمله رخدادهایی است که مناطق وسیعی را تحتالشعاع قرار می دهد و سیستم های آب و فاضلاب به دلیل گسترده بودنشان در سطح وسیعی متأثر از این مخاطره میگردند. اما برخلاف برخی رخدادها - مانند زلزله - ، بسیاری از خسارت هایی که سیلاب در مناطق شهری به این قبیل تأسیسات وارد می سازد، ممکن است به دلیل جریان آب و سیلاب نباشد، بلکه بیشتر به دلیل مواد زائدی باشد که سیلاب با خود حمل کرده است.
