بخشی از مقاله
کاهش خطر چاقی به کمک برچسب گذاری موادغذایی
چکیده:
خطر چاقی به طور گسترده ای در سراسر جهان رو به افزایش است و طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت به سطح همه گیری رسیده است.راه حل های مناسب برای حل مشکل چاقی، نیاز به همکاری صنایع غذایی با دولت، دانشگاه ها، سازمان های ارائه دهنده ی خدمات بهداشتی و درمانی و مصرف کننده ها دارند. صنایع غذایی به کمک تهیه ی غذای سالم و اطلاعات تغذیه ای قابل اطمینان برای مصرف کننده، نقش مهمی در حل مشکل چاقی دارد. یکی از روشهای افزایش دانش تغذیه ای، استفاده از برچسب گذاری تغذیه ای است. روش های مختلف برچسب گذاری تغذیه ای مانند برچسب جدول ارزش تغذیه ای، برچسب راهنمای تغذیه ای، برچسب سیستم انتخاب هوشمند تغذیه ای، برچسب گذاری با استفاده از نمادهای خاص و برچسب اندازه مصرفی مورد استفاده قرار می گیرند. این برچسب ها باید ساده و قابل درک برای عموم باشند ، هر چه اطلاعات برچسب ساده تر باشد، مصرف کننده ها بهتر قادر به درک آن هستند. تلاش ها باید برای یافتن شیوه های برچسب زنی مؤثر و کارا ادامه یابد. به منظور کاهش هزینه های چاقی و افزایش درک مصرف کننده ها از برچسب گذاری تغذیه ای و افزایش توانایی تفسیر برچسب ها، دولتمردان باید برنامه های آموزشی مناسبی از قبیل آموزش مدارس و برنامه های تلویزیونی در نظر بگیرند.
این مطالعه ضمن آشکار سازی ارتباط برچسب زنی محصولات صنایع غذایی با رژیم غذایی سالم و تأثیر آن در کاهش خطرات چاقی و اضافه وزن به روش های مؤثر و کارآمد در برچسب زنی محصولات غذایی می پردازد.
کلمات کلیدی: برچسب، برچسب تغذیه ای، چاقی ،صنایع غذایی، اطلاعات تغذیه ای
مقدمه
امروزه خطر چاقی و اضافه وزن افزایش یافته و طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت به سطح همه گیری1 یا اپیدمیک رسیده است.((1تقریباً 1/6 ملیون نفر در سراسر جهان مشکل اضافه وزن دارند و 400 میلیون فرد نیز به چاقی مبتلا هستند(.(2
چاقی در سراسر جهان از نظر تعداد بیماران مبتلا و شدت آن، مشکل رو به رشد مهمی برای سلامتی است. طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت، سالیانه سه ملیون مرگ مرتبط با چاقی یا اضافه وزن در سراسر جهان اتفّاق می افتد. یک فرد چاق، اضافه وزنی بیش از %(20-30)از وزن ایده آل خود دارد و شاخص توده ی بدنی (BMI)2 این فرد 30 است.چاقی خطر ابتلا به بیماری های قلبی،دیابت نوع 1 و2، فشار خون بالا، سکته ی مغزی و انواع خاص سرطان را افزایش می دهد و در اطفال به علت تأثیر بر سلامت آنها در بلند مدت نگران کننده تر است .(1)
چاقی یک مشکل چند عاملی ناشی از رفتارهای بیولوژیکی، منابع محیطی و عدم تعادل انرژی است که دلیل اصلی آن را می توان دریافت انرژی بیشتر از میزان مصرف دانست .حل این مشکل نیاز به همکاری صنایع غذایی با دولت، دانشگاه ها،سازمان های ارائه کننده ی خدمات بهداشتی و مصرف کنندگان است .مصرف کننده با انتخاب شیوه ی زندگی سالم در سطح فردی نقش بسیار مهمی در حل مشکل چاقی دارد و صنایع غذایی با تهیه ی غذای سالم و ارائه ی اطلاعات تغذیه ای قابل اطمینان برای مصرف کنندگان، نقش بسیار کارسازی در حل این مشکل خواهد داشت . (3 )
تحقیقات صورت گرفته نشان می دهند که اگر چه مصرف کنندگان بر استفاده از غذاهای سالم و مغذی تأکید دارند، اما انتخاب آنها بیشتر تحت تأثیر طعم و مزه، سهولت و قیمت میباشد. این امر نشان دهنده ی شکاف عمیق میان نگرش و رفتار مصرف کنندگان است.بنابراین مصرف کنندگان برای انتخاب درست نیاز به شفاف سازی و اطلاعات قابل اعتماد تغذیه ای دارند . (3 )
انستیتو تحقیفات پزشکی3 با هدف ارتقاء سطح سلامت رژیم غذایی سالم توصیه هایی را به صنایع غذایی مختلف غذایی ارائه می دهد:
- توسعه ی محصولات غذایی و آشامیدنی سالم
- قدرت بخشیدن و حمایت از برنامه های خود کنترلی
- گسترش برچسب گذاری محصول
- استفاده از ادعاهای سلامتی بخش صادقانه و غیر گمراه کننده
- ارتقاء استانداردهای بازاریابی.((4
1
صنایع غذایی باید برای انتخاب غذای سالم به مصرف کننده کمک کنند و تولیدکنندگان محصولات غذایی ضمن توجه به طعم غذا و انتظارات مصرف کننده، اطلاعات صحیح و شفافی را نسبت به محصول غذایی ارائه نمایند.صنعت باید دانش و آگاهی های تغذیه ای را در تمام سطوح مصرف کنندگان افزایش دهد که یکی از این شیوه ها،استفاده از برچسب گذاری تغذیه ای است . (3 )
-1 برچسب تغذیه ای چیست؟
برچسب های تغذیه ای بر روی محصولات بسته بندی شده به عنوان منابع قابل اعتمادی از اطلاعات تغذیه ای برای مصرف کنندگان به حساب می آیند . (2 )
برچسب های تغذیه ای توسط قانون تصویب شده اند و شامل جزئیات محتویات غذایی و اطلاعات ترکیبی غذا هستند که می توانند بر تصمیم گیری مصرف کننده و سلامت فردی و عمومی اثرگذار باشند.درک نامناسب از برچسب های تغذیه ای، موجب از دست دادن فرصت انتخاب سالم و درست در سطح فردی می شود .(5) و از نظر سازمان بهداشت جهانی4، برچسب های تغذیه ای روشی برای اطلاع رسانی درست، استاندارد و قابل درک به مصرف کننده برای انتخاب صحیح می باشند .(6)
-2 تاریخچه ی برچسب گذاری:
مصوبه ی آموزش و برچسب گذاری تغذیه ای5 در سال 1990 میلادی با اجرای قوانین سازمان غذا و داروی ایالات متحده6 دستور العمل های لازم اجرایی را برای برچسب گذاری تغذیه ای غذاهای مصرفی وضع کرد. این قوانین، مصرف کننده را به انتخاب آگاهانه و سالم محصولات غذایی مورد نیاز روزانه هدایت می کرد.سنگ بنای مصوبه ی آموزش و برچسب گذاری تغذیه ای ، حضور جدول حقایق تغذیه ای بر روی بسته بندی محصول است که اطلاعات خاصی در مورد سهم، کالری و مواد مغذی محصول فراهم می کند.مقررات نهایی سازمان غذا و داروی ایالات متحده که مربوط به ایجاد برچسب تغذیه ای می شود در سال 1993 میلادی منتشر شد .(6) برچسب های تغذیه ای در کانادا از سال 2007 بر روی تمامی بسته بندی غذاهای آماده مورد استفاده قرار گرفتند .(2)
-3 تاریخچه برچسب گذاری مواد غذایی در ایران:
در سال 1376 در استاندارد ملی شماره ی 4470، نخستین بار مقررات برچسب گذاری کلی برای مواد غذایی از پیش بسته بندی شده تصویب شد و درسال 1388 مورد بازبینی قرار گرفت .(7)استاندارد راهنمای برچسب گذاری تغذیه ای در ایران نخستین بار در دی ماه سال1377 شمسی توسط مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی منتشر شد. این استاندارد به شماره ی 4469 است و برای برچسب گذاری همه ی مواد غذایی کاربرد دارد.که به عنوان دستورالعملی برای بیان مواد مغذی و اطلاعات تغذیه ای تکمیلی به کار میرود(.(8
در سال 1377استاندارد ملی به شماره ی4711، دستورالعمل های لازم برای ادعاهای تغذیه ای برچسب گذاری مواد غذایی را تعیین نمود(.(9همچنین حداقل ضوابط (برچسب گذاری مواد غذایی و مکمل رژیمی- غذایی و ورزشی) توسط معاونت غذا در سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت نخستین بار در سال 1388 تدوین و در سال 1390 مورد بازبینی قرار گرفت .براساس این ضوابط درج میزان انرژی ، پروتئین ، کربوهیدرات ، چربی اشباع ، چربی ترانس ، سدیم و قند در جدول ارزش تغذیه ای اجباری است و چنانچه تولید کننده ادعای سلامتی یا تغذیه ای در مورد مواد مغذی دارد باید مقدار آن بر روی برچسب ذکر شود و از ابتدای 1391 رعایت تمام موارد بالا در ضابطه ی برچسب گذاری ضروری است(.(10 -4انواع برچسب های تغذیه ای:
1-4 جدول حقایق تغذیه ای:7
در جدول حقایق تغذیه ای در ایران، مقدار انرژی برحسب کیلو کالری در هر 100 گرم ماده غذایی و هر سهم از فرآورده بیان می شود. همچنین کالری حاصل از چربی در هر 100 گرم ماده غذایی و هر سهم از فرآورده ذکر می شود.مقدار مواد مغذی در هر سهم از ماده غذایی و درصد ارزش روزانه8 در 100 گرم محصول درج میگردد که ارزش روزانه براساس رژیم غذایی 2000 کیلو کالری در روز می باشد .(10)
ذکر درصد سایر مواد مغذی شامل املاح( آهن، کلسیم) و ویتامین ها ( A، B، (C در جدول حقایق تغذیه ای اختیاری است .(10) حضور جدول حقایق تغذیه ای که طبق قوانین سازمان غذا و داروی ایالات متحده بر روی بسته بندی محصول قرار میگرد اطلاعات خاصی در مورد سهم، کالری و مواد مغذی محصول فراهم می کند .(6)
2
تصویر شماره -1جدول حقایق تغذیه ای
قانون نهایی برچسب تغذیه ای درایران و ایلات متحده، فرمت و محتوای خاصی برای کالری این جدول تعیین می کند به شکلی که حتی اندازه و شکل و فونت آن به دقت تعیین می شود تا واضح و خوانا باشد.
2-4 سیستم چراغ راهنمای تغذیه ای:9
در این سیستم غذاها براساس محتوای قند و چربی به 3 گروه (مجموعه ی) سبز، زرد، قرمز تقسیم بندی می کند.
جدول شماره-1 تقسیم بندی غذا بر اساس محتوی قند و چربی تصویر شماره-3 سیستم چراغ راهنمای تغذیه ای
استفاده از سیستم چراغ راهنمای تغذیه ای ، انتخاب ها را از مواد غذایی با ارزش تغذیه ای کم به مواد غذایی با ارزش تغذیه ای بالا تغییر می دهد .(11)
استفاده از برچسب های سیستم چراغ راهنمای تغذیه ای ، با افزایش دریافت مواد مغذی مانند کلسیم، آهن، پروتئین، ویتامین A، تیامین و ریبو فلاوین مرتبط است و مصرف کل چربی را در کودکان و بزرگسالان کاهش می دهد که تمامی این تغییرات در جذب، با کاهش وزن و درصد اضافه وزن رابطه ی مستقیم دارند . (11 )
مطالعات نشان داده است که سیستم چراغ راهنمای تغذیه ای توانایی تشخیص گزینه های سالم غذایی را در مصرف کننده به وجود آورده و توجه مصرف کننده را به خود جلب می کنند . (11 )
استفاده از برچسب های چراغ راهنمای تغذیه ای ،روشی برای کاهش میزان چاقی است که در فروشگاه های محصولات غذایی اتحادیه ی اروپا و استرالیا به طور گسترده ای به کار می رود و علاوه بر اینکه ابزار مناسبی برای گسترش دانش تغذیه ای به حساب می آیند بیش از سایر برچسب ها به انتخاب گزینه ی درست کمک می کنند . (11 )
3-4 برچسب های غذایی انتخاب هوشمند:10
تلاش برای برچسب گذاری در سال 2008 توسط مرکز 11 keystonدر همکاری با چندین شرکت بزرگ غذایی آغاز شد. برنامه ی انتخاب هوشمند شامل استفاده از نمادهایی به رنگ سبز و سفید و شعار »برنامه ی انتخاب هوشمند: راهنمایی برای انتخاب«آغاز شد (12)
تصویر شماره -3 برچسب های غذایی انتخاب هوشمند
در این سیستم، معیارهای خاصی برای 19 مجموعه ی محصولات مختلف ،مانند (نوشابه ها، غلات، گوشت، تنقلات و ...) براساس حضور مواد مغذی محدود کننده (مانند چربی و شکر اضافه شده) و مواد مغذی تشویق کننده (مانند کلسیم و ویتامین (C و گروه های غذایی برای تشویق (میوه، سبزی و غلات کامل) در نظر گرفته شده است .در این سیستم، اطلاعات کالری محتویات درون بسته، کالری در هر سهم و تعداد سهم های کل محتوی بسته را برای محصولاتی که واجد شرایط برای انتخاب نمادهای هوشمند هستند نشان داده می شوند(.(13و با قرار دادن نمادهایی بر روی بسته بندی محصولات غذایی، کیفیت تغذیه ای نسبی در مقایسه با سایرمحصولات ارائه میگردد .(12)
این نمادها به منظور ایجاد یک سیستم یکسان که نمایانگر انتخاب مغذی تر هستند بر روی مواد غذایی قرار می گیرند. و دارای 2 ویژگی اصلی هستند: (1 نشان دهنده ی مقدار محتوای درون بسته و مقدار کالری ایجاد شده در هر سهم و تعداد سهم های کل محصول هستند.
(2 استفاده از نمادهای هوشمند غذایی12 نشان دهنده ی استفاده از تولید غذا با ضوابط تعیین شده است سودمندی استفاده از نمادهای هوشمند، به قدرت استانداردهایی که براساس آن طراحی می شوند، نحوه ی استفاده مصرف کننده از این نمادها و نقش واقعی آنها در بهبود تغذیه بستگی دارد . (12 )
4-4 برچسب هایی که از نمادهای استاندارد (مانند تیک یا ستاره) برای انتقال اطلاعات به مصرف کننده استفاده می کنند:
در این سیستم برای آگاهی رسانی به مصرف کننده از نمادهای استاندارد (مانند تیک یا ستاره) برای انتقال اطلاعات در مورد چربی اشباع، چربی ترانس و شکر اضافه شده به محصول استفاده می شود.
با استفاده از سیستم نمادهای استاندارد، کالری موجود در هر وعده ی مصرفی نشان داده می شود. در این سیستم سه نقطه را از نظر دارا بودن معیارهای تعیین شده برای چربی ترانس و اشباع، سدیم و شکر اضافه شده به محصول در نظر می گیرند . در صورتی که در جدول حقایق تغذیه ای ]که بر روی بسته بندی محصول قرار دارد[ بین مقادیر چربی های ترانس و اشباع، سدیم و شکربا مقادیرتعیین شده ی این سیستم تفاوتی نباشد در کنار قسمت تغذیه ای و در نقاط تعیین شده علامت (تیک یا ستاره) می گیرد. این سیستم اطلاعات را در سریعترین شکل ممکن به مصرف کننده منتقل می کند .(14)تصویر شماره-4 برچسب هایی که از نمادهای استاندارد (مانند تیک یا ستاره) برای انتقال اطلاعات به مصرف کننده استفاده می کنند
