بخشی از مقاله
چکیده
امروزه وجود بقایای آنتی بیوتیکی در فرآورده های غذایی با منشأ دامی و احتمال انتقال آن به انسان، نگرانی های زیادی را برای مصرف کنندگان ایجاد کرده است. از مهم ترین خطر باقیمانده های آنتی بیوتیکی در مواد غذایی می توان به بروز مقاومت دارویی در برابر باکتری های پاتوژن، واکنشهای آلرژیک، مسمومیت، سرطانزایی و اثر سوء بر فلور میکروبی روده اشاره کرد. از این رو استفاده از تکنیک های مناسب جهت اندازه گیری این ترکیبات در مواد غذایی اهمیت بالایی دارد. در این پژوهش راههای تشخیص و جداسازی آنتی بیوتیک ها شامل روشهای میکروبی، ایمونوشیمیایی وفیزیکوشیمیایی و همچنین شناسایی بهترین روش مورد بررسی قرار گرفته است. اگرچه هرکدام از این روش ها محاسن و معایب خاص خود را دارد اما مطالعات نشان میدهد که روش کروماتوگرافی از نوع HPLC برخلاف طولانی بودن زمان اجرایی آن به دلیل شناسایی دقیق و کمیت یابی آنتی بیوتیک ها و همچنین به دلیل حساسیت بالا و سازگاری آن برای اندازه گیری ها و مناسب بودن آن برای گونه های ناپایدار بهترین روش به شمار می آید.
کلمات کلیدی: یقایای آنتی بیوتیک، فرآورده های غذایی، روشهای شناسایی
.1 مقدمه
آنتی بیوتیک ها موادی هستند که منجر به مهار رشد یا از بین بردن باکتری ها می شوند .[5] آنتی بیوتیک ها به منظور درمان، کنترل و یا پشگیری از بیماری های عفونی و همچنین محرک رشد در دام استفاده می شوند. این داروها با نازک کردن غشای مخاطی روده، تغییر در حرکات روده، تسهیل جذب، ایجاد شرایط مناسب برای باکتری های مفید و از بین بردن باکتری های پاتوژن باعث افزایش رشد می شوند .[17] تفاوت اساسی در استفاده از آنتی بیوتیک ها به عنوان درمان کننده و یا تسریع کننده در نوع و مقدار مصرفی آنها می باشد. زمانی که از آنتی بیوتیکها به عنوان تسریع کننده رشد و یا افزایش کارائی غذای مصرفی دام استفاده می شود، نوع و مقدار مصرفی متفاوت و بسیار کمتر از میزان درمانی آنها می باشد.[10]
استفاده بی رویه از آنتی بیوتیک ها و عدم توجه به مدت زمان منع مصرف دارو در حیوان سبب میشود مقداری از آن در مواد غذایی با منشاء دامی تجمع یابد که به آن باقیمانده آنتی بیوتیک گفته میشود .[6] مشکلات گوناگونی که برای سلامتی انسان در اثر دریافت باقیمانده های آنتی بیوتیکی در دراز مدت ایجاد می شود مانند واکنش های آلرژیک در افراد حساس، مسمومیت، خواص سرطانزایی برخی آنتی بیوتیک ها، تغییر میکروفلور دستگاه گوارش، ایجاد میکروارگانیسم های مقاوم به آنتی بوتیک و کاهش حساسیت در برابر درمان آنتی بیوتیکی، نگرانی در مورد وجود این ترکیبات در مواد غذایی را به حدی افزایش داده است که سازمان های ناظر ایمنی غذا در سطح جهان بر عاری بودن موادغذایی از این باقی مانده ها تاکید دارند9] و .[13
از این رو در یکی دو دهه اخیر توجه دانشمندان و محققین بیشتر به مواد شیمیائی عامل بیماریها و ضایعات و مسمومیتهای شیمیائی معطوف گشته و برای مواد مختلفی که کم و بیش مواد غذایی - به ویژه مواد غذایی با منشا دامی - را آلوده می سازند و موجب مخاطراتی برای سلامت مصرف کنندگان میشوند، استانداردهایی تدوین و به مورد اجرا گذارده می شود .[4]با توجه به اینکه امروزه کاربرد آنتی بیوتیک ها علاوه بر درمان و پیشگیری از بیماری ها به صورت های دیگر همچون مکمل های غذایی و نگهدارنده نیز افزوده شده است احتمال وجود باقیمانده آنتی بیوتیک ها در اکثر مواد غذایی دامی مانند گوشت بویژه گوشت طیور، تخم مرغ و شیر وجود دارد .[3]
مهم این است که این مقدار اقیمانده از حداکثر مجاز - Limit Residual Minimum - تجاوز ننماید. استفاده درست از آنتی بیوتیکها و رعایت زمان پرهیز دارویی قبل از دوشش و یا کشتار دام مانع از حضور باقیمانده بالاتر از MRL خواهد شد. زمان فوق الذکر برای هر ترکیب دارویی و در میان گونه های مختلف حیوانی متفاوت بوده، از چند ساعت تا چندین روز و گاهی هفته ها به طول می انجامد.[12]آنتی بیوتیک های مختلفی در دامپزشکی استفاده می شوند که از آن جمله می توان به بتالاکتام ها، تتراسایکلینها، ماکرولیدها، سولفانامیدها و آمینوگلیکوزیدها اشاره کرد. جدول شماره 1 مقادیر مجاز باقیماندههای آنتیبیوتیکی در برخی مواد غذایی با منشاء دامی را طبق آخرین تغییرات کمیسیون قوانین غذایی - Codex - نشان میدهد.[8]
.2 روشهای جستجوی آنتیبیوتیکها در مواد غذایی
روشهای متعددی به منظور تعیین و تشخیص بقایای آنتیبیوتیکها در مواد غذایی مورد استفاده قرار گرفته اند که متداولترین این روش ها شامل روشهای میکروبیولوژیکی، فیزیکوشیمیایی، روشهای ایمیونواسی و کروماتوگرافی میباشد.
.1.2 روشهای میکروبیولوژیکی
آزمایشهای میکروبیولوژیکی روش های کیفی یا نیمه کمی هستند که براساس واکنش خاص بین ارگانیسم های حساسمعمولاً - باکتری ها - و آنتی بیوتیک موجود در نمونه می باشد. روش میکروبیولوژیک از متداول ترین روش تعیین آنتی بیوتیک در مواد غذایی است .[16] از مزایای این تست ها میتوان به قابل اطمینان بودن، هزینه کم، سادگی و همچنین در دسترس بودن آن ها اشاره کرد. این روش ها در مقایسه با روش های کروماتوگرافی مایع مایع - طیف سنجی جرمی - LC-MS - ٌ این است که می توانند هر آنتی بیوتیک یا متابولیتی را با فعالیت ضد باکتریایی تشخیص دهند، در حالی که LC-MS فقط ترکیباتی که در ابتدا بعنوان هدف مشخص شده را شناسایی می کند و اگر آنتی بیوتیک دیگری در نمونه باشد تشخیص نمی دهد.
با این حال، مهمترین نقاط ضعف آزمایشهای میکروبیولوژیکی، عدم وجود اختصاصی بودن آنها و زمان انکوباسیون طولانی در بعضی موارد است. آزمایش های میکروبیولوژیکی را می توان بسته به نوع تشخیص آنها به روشهای هدایت سنجی، لومینسانس، طیف سنجی - UV / vis - ٍ و هاله عدم رشد طبقه بندی کرد .[14] زمانی که باقیمانده آنتی بیوتیکی در نمونه جود نداشته باشد و با غلظت آن کمتر از حد قابل تشخیص باشد، ارگانیسم رشد میکند و میتواند به دلیل تغییر رنگ اندیکاتور به دلیل تولید اسید و یا با کدر شدن محیط رشد اگار شناسایی شود، اما در صورت حضور انتی بیوتیک یا هرنوع بازدارنده دیگر ما شاهد هاله عدم رشد ارگانیسم و تغییر رنگ خواهیم بود .[15]
