بخشی از مقاله
چکیده
عدالت یکی از پایهای و بنیادیترین مفاهیمی است که بشر از ابتدای پیدایش جهان هستی به دنبال شناخت آن بوده است و در تمام مراحل حیات بشر این امید به عدالت بوده که موجب گسترش ادیان الهی گشته است و در اصول تمام ادیان بهعنوان یکی از مقاصد انبیاء بعد از دعوت به یکتاپرستی بوده است، برای تفسیر آن نیاز است تا علاوه بر بخشهای مادی و معنوی به ساختار جهان موجود، انسان و سرانجام وی به تفسیر آن پرداخت.
جایگاه این پدیدهی مطلوب بشری موجب میگردد تا مسیر رشد و تعالی بشر در ساختار اجتماعی روز فراهم گردد اما بدون در اختیار داشتن الگوی مبتنی بر شرایط بومی اسلامی و ایرانیقطعاً این پیشرفت نمیتواند طولانیمدت باشد. با بررسی اثرات عدالت در جامعه امروز میتوان دریافت که عدالت بالاترین و مهمترین عامل حرکت و پیشرفت در جامعه امروز نیز میتواند باشد و این اثرات موجب حرکت متناسب انسان در ابعاد مادی و معنوی خواهد شد.
عدالت بهعنوان یکی از مهمترین عناصر الگوی ایرانی- اسلامی پیشرفت در جامعه امروز ایران همواره مورد مطالبه عموم مردم بوده و همین امر است که موجبات پایداری نظام اسلامی- ایرانی را فراهم آورده است و این همان مزیتی است که الگوی اسلامی- ایرانی بر مدلهای غربی آن دارد.
.1مقدمه
بنیادیترین مفهوم در تمامی علوم انسانی از اقتصاد یا سیاست و از فقه و حقوق تا جامعه شناسی عدل است، بیان کلام در علوم انسانی در حول عدل و عدالت گردیده و آن را خورشید منظومه علوم میدانند. مفهومی که نه تنها مخلوقات آن را گرامی و دوست میدارند که خالق نیز همواره خود را به این صفت خوانده است.
»یا ایها الذین امنوا کونوا قوامین االله شهداء بالقسط و لا یجرمنکم شنان قوم علی الا تعدلوا اعدلوا هو اقرب للتقوی و اتقوا االله ان االله خبیر بما تعملون.«
ای کسانی که ایمان آوردهاید هدف شما قیام خالصانه و گواهی عادلانه باشد، دشمنی شدید سبب انحراف شما از مرز عدالت نشود و به عدالت رفتار کنید که به تقوا نزدیکتر است. - سوره مائده، آیهی - 8
عدل در لغت و اصطلاح، معانی مختلفی دارد که به برخی از آنها اشاره میشود: »نهادن هر چیزی بهجای خود«، »حد متوسط میان افراطوتفریط در قوای درونی - فرهنگ معین واژه عدل - ، »بهتساوی تقسیم کردن - المنجد، - 1381، « و یا رعایت برابری در پاداش و کیفر دادن به دیگران، اگر عمل نیک است پاداش و اگر بد است کیفر داده شود
شهید مطهری از واژه عدالت و ظلم که درباره انسان بکار میرود، چنین ترسیمی ارائه داده است: »ما افراد بشر، فردی از نوع خود را که نسبت به دیگران قصد سوئی ندارد به حقوق آنها تجاوز نمیکند، هیچگونه تبعیضی میان افراد قائل نمیگردد. در آنچه مربوط به حوزه حکومت و اداره او است با نهایت بیطرفی به همه به یکچشم نگاه میکند، در مناقشات و اختلافات افراد دیگر، طرفدار مظلوم و دشمن ظالم است؛ چنین کسی را دارای نوعی از کمال - یعنی عدالت - میدانیم و روش او را قابل »تحسین« میشماریم و خود او را »عادل« میدانیم.
عدالت اساس هستی جهان، مهمترین عامل حرکتها به سمتوسوی کمال و مقصود و مقصد آفرینش، از مهمترین و کلیدیترین مفاهیم انسانی است، هیچکدام از آیینها و مکاتب فلسفی در میان مردم جای نگرفتند مگر بر این ساخته فطری انسان تأکید و بر عظمت وجود آن تأکید کردند.
آموزههای قرآنی همواره اشاره و تأکید خود را بر پایهی پیشرفت واقعی و حقیقی و آنهم در سایهی عدالت باارزش و عظیم شمرده است اما انسان بهعنوان موجودی مختار و دارای اراده و حق انتخاب شناخته میشود، از این ظرفیت و توان برخوردار میباشد که از عدالت خارجشده میل به یکی از دوسویه افراطوتفریط داشته باشد که بازتاب آن به شکل ظلم، تعدی، فجور و مانند آن در همان حوزه خودنمایی میکند.
ازاینرو آموزههای وحیانی در کنار آموزههای عقلانی و عقلایی به بشر میآموزد تا چگونه در مسیر عدالت باقی بماند و گرایش به یکی از دوسویههای نابرابری و ظلم پیدا نکند.
علیرغم آنکه به گفته برخی نه ادیان و نه هیچ تفکری به نام توسعه برنامهای برای انسان اعم از فردی و اجتماعی مستقیم ارائه نکرده هر چند به عنوان برتری ادیان الهی، جوابگو بودن به نیازهای معنوی و مادی بهصورت توأمان مهمترین ویژگی و امتیاز تفکر الهی است. دین برنامه تکامل همهجانبه فرد و جامعه را در طول تاریخ به همراه خود داشته و دارد، اسلام هیچگاه حیات بشر را محدود به دنیای کنونی نمیکند و هرگز نیز او را از این جهان بر حذر نمیدارد تا کمال او را به آنچه در این دنیا اندوخته و در اینجا توان بهرهبرداری از او را دارد محدود نماید. دین در تمامی مراحل توسعه را نه به مفهوم غربی و نوظهور که به معنای کمال و پیشرفت تعبیر نموده و آن را لازمهی زندگی بزرگترین مخلوق خداوند، انسان دانسته است.
این تاکید خداوند بر تعالی و رشد و به تعبیری پیشرفت انسان تنها از سوی خداوند به بشر الهام نگردیده است بلکه همواره بزرگان دینی و حکومتی نیز بر تلاش در مسیر رشد و پیشرفت تاکید داشته و درخواست خود را در مسیر تلاش برای رسیدن به مراتب بالاتر اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی از ملت داشتهاند.
در کشور جمهوری اسلامی ایران نیز که از حکومتی اسلامی و رهبری دینی بهره میبرد همواره رشد و پیشرفت در ساختار حکومتی مطابق دستورات الهی در صدر برنامهها قرار دارد و برنامههای مدیریتی بر پایهی تفکر پیشرفت تدوین گردیدهاند، رهبر کبیر انقلاب دهه چهارم انقلاب را دهه پیشرفت و عدالت نامیدهاند - بیانات در دیدار مسئولان نظام - 92/4/30 که همین نامگذاری کافی است که مسیر سیاستهای کشور را به سمتوسوی پیشرفت در چارچوب الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت هدایت کرده و بر جایگاه این دو کلمه در سندهای بالادستی تأکید شود و زمانی این تأکید کاملتر و روشنتر میگردد که در اقتصاد نیز بر همین اصول تأکید فراوان میشود.
عدم تمایل به پیشرفت بدون توجه به عدالت بدون پیشفرضهای اصلی آن امری است که سالهاست بهعنوان راهکارهای اصلی برای خروج از وابستگی مطلق به خارج از کشور مورد تأکید است.
اهداف
هر مطالعه در هر زمینهای زمانی میتواند مفید واقع شود که در همان گام نخستین تعیین شود که به چه پرسش و یا مسئلهای پاسخ خواهد گفت. شناخت اهداف در هر پزوهشی برگرفته از همان تفکری است که در فطرت انسانی بشر نهاده شده است تا بداند که عملی بدون دلیل نمیتواند رخ دهد و همه چیز بر پایه حقانیت و عدل بر پا گشته است. - سوره جاثیه، آیه - 22
هدف اصلی:
شناخت جایگاه عدالت در الگوی ایرانی- اسلامی پیشرفت است.
عدالت و پیشرفت جامعه در الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت چگونه در کنار هم محقق میشوند؟
اهداف فرعی:
پاسخ به سوالات زیر است:
عدالت چه آثاری در اجتماع بر جای خواهد گذاشت؟ چگونه عدالت پایهگذار رفتاری پیشرفت گونه خواهد شد؟
الگوی ایرانی - اسلامی پیشرفت تا چه حد میتواند متضمن عدالت در جامعه باشد؟ جامعهی عادل دارای کدام فاکتورها است که منجر به پیشرفتی اصولمند خواهد شد.
برای پاسخگویی به این سؤال در ابتدا سعی میشود که اثرات اجتماعی عدالت را سنجیده و در ادامه به تأثیر این اثرات بر پیشرفت سنجیده شده و در پایان ارتباط این پیشرفت با الگو را بررسی مینماییم.
1. روش شناسی:
در هر پژوهشی یک پژوهشگر برای اطمینان از نتایج کسب شده نیاز است تا ضمن شناسایی، روش کار خود را تشریح نماید و بیان نماید، با چه ابزاری و به چه روشی دادهها و متن خود را فراهم آورده و بر چه مبنایی نتایج را برگرفته است. در این تحقیق از روش کتابخانهای یا اسنادی بهره برده شده است. در این روش محقق از یکی از عمومیترین روشهای پژوهش یعنی فیشبرداری استفاده میکند.
محقق با مراجعه به همه منابع شناساییشده از قبیل کتب، مقالات، سخنرانیها و مصاحبهها، مطالب مهم و موردنیاز خود در چارچوب پژوهش خود البته با ذکر دقیق مشخصات منابع مورداستفاده، ثبت مینماید.
روش کتابخانهای در تمام تحقیقات علمی مورداستفاده قرار میگیرد و در بعضی از آنها موضوع تحقیق ازنظر روش، از آغاز تا انتها متکی بر یافتههای تحقیق کتابخانهای است. در تحقیقاتی که ماهیت کتابخانهای ندارند نیز محققان ناگزیر از کاربرد روش کتابخانهای در تحقیق خود هستند. در این گروه تحقیقات، محقق باید ادبیات و سوابق مسئله و موضوع تحقیق را مطالعه کند. درنتیجه، باید از روش کتابخانهای استفاده کند و نتایج مطالعات خود را در ابزار مناسب شامل فیش، جدول و فرم ثبت و نگهداری و در پایان به طبقهبندی و بهرهبرداری از آنها اقدام کند.
