بخشی از مقاله
چکیده
وقتی تنش های درون یک کشور در سطح ملی توسعه نیابد و فقط در نواحی خاص از سرزمین استمرار یابد نوعی احساس منطقه گرایی در مقابل ملی گرایی در میان مردم آن ناحیه ایجاد می شود که گاه منجر به تقویت مرکزگریزی می شود و در نتیجه یکپارچگی ملی را دچار آسیب می کند. یکپارچگی ملی یکی از مهمترین عوامل حیات دولتهای کنونی است که به واسطه آن هویت هر ملتی تکوین یافته و بقا و تداوم آن در طول زمان میسر می شود.
بر همین اساس شناخت متغیرهای موثر بر آن بسیار حائز اهمیت است. وجود قومیت ها به عنوان قسمی از خرده فرهنگ ها یکی از متغیرهای مهم و موثر بر همبستگی ملی است که در بطن خود و در صورت بی توجهی به آن، خطر بالقوه ای برای این مهم نیز هست. کشور ایران در شمار کشورهای کثیرالقوم محسوب میشود با این تفاوت که قومیتهای موجود در ایران از یک نژاد، ولی به زبانها و لهجههای متفاوتی تکلم نموده و زبان اصلی و رسمی خود را فارسی میدانند و از لحاظ قرابت سرزمینی و ملیتی و وطنی، ایران را وطن اصلی و دائمی خود دانسته و خواستار استمرار زندگی در سرزمین جغرافیایی ایران هستند و هرگز داعیهی جدایی از دامن مام و میهن را ندارند، بلکه خواستهها و مطالباتی دارند که گاه برای تحقق آنها دست به خشونتهای مقطعی و اعتراضی میزنند.
این اعتراضات تا بدانجاست که امنیت ملی کشور تهدید نشود. البته تشدید منازعات قومی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تا امروز ناشی از سوء استفاده عوامل بیگانه از شرایط و بستر فراهم شده داخلی به خصوص در مناطق قومی که در مرز جغرافیایی مستقر هستند، بوده است و نخبگان و رهبران منازعات قومی عمدتاً غیر بومی یا دارای اهداف یا گرایشهای سیاسی مخالف با نظام سیاسی مستقر بودهاند.
بنابراین اقوام ایرانی در گوشه گوشه کشور خود را ایرانی و مسلمان میدانند و موجودیت خود را در قالب ایران واحد جستجو میکنند. همبستگی ملی در ایران همواره به عنوان یک هدف استراتژیک مورد توجه حکومت های ایران بوده و همچنان اولویت خود را حفظ کرده است
مقدمه
همبستگی ملی یکی از مهمترین عوامل حیات دولت های کنونی است که به واسطه آن هویت هر ملتی تکوین یافته و بقا و تداوم آن در طول زمان میسر می شود. بر همین اساس شناخت متغیرهای موثر بر آن بسیار حائز اهمیت است. وجود قومیت ها به عنوان قسمی از خرده فرهنگ ها یکی از متغیرهای مهم و موثر بر همبستگی ملی است که در بطن خود و در صورت بی توجهی به آن، خطر بالقوه ای برای این مهم نیز است. همبستگی ملی در ایران نیز به عنوان کشوری کثیرالقوم، همواره در معرض تهدیدات گوناگون منجمله مطالبات قومیتی بوده است.
بنابراین از گذشته های دور، وحدت ملی همواره به عنوان یک هدف استراتژیک مورد توجه حکومت های ایران بوده و همچنان اولویت خود را حفظ کرده است. از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تا کنون، احتمال وقوع سطوح متفاوتی از منازعات قومی در استانهای قومی و عمدتا مرزی کشور، همواره یکی از مهمترین چالش های نظام جمهوری اسلامی ایران بوده است. اهمیت مسئله بدین جهت است که در حال حاضر به استناد آمارهای مختلف، بین 40تا50 درصد جمعیت ایران را اقوام غیر فارس تشکیل می دهند که وقوع منازعات بین آنها، می تواند آثار و عواقب زیانباری بر این مناطق و نیز بر روابط و مناسبات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی اقوام وارد کند.
به همین دلیل برای سیاستگذاران سیاسی و اجتماعی کشور در سطوح عالی ومیانی، ضروری است تا همواره درک درستی از چرایی بروز مناقشات قومی داشته و با ارائه راهکارهایی مناسب بتوانند ضمن از میان برداشتن این منازعات، گامی اساسی در جهت تحکیم همبستگی ملی بردارند. گرچه در تحلیل رابطه میان قومیت ها و همبستگی ملی و همچنین درک علل بروز مناقشات قومیتی و ارائه راهکارها، نقطه نظرات مختلف وگاه متعارض مطرح می شود، اما می توان به مواردی که مورد اجماع صاحبنظران است، توجه ویژه داشته و آنها را مبنای سیاستگذاری ها در این زمینه قرار داد.
مقاله حاضر به طور مشخص در صدد پاسخگویی به این سئوال اصلی است که: چگونه می توان بین علایق قومی اقوام ایرانی و همبستگی ملی ارتباط برقرار کرد؟ فرضیه اصلی مقاله از یک سو با اصلاح مناسبات دولت مرکزی با مناطق قومی و از سوی دیگر از طریق ایجاد و توسعه روابط و تعاملات مثبت بین اقوام مختلف ایرانی، به تقویت همبستگی ملی و همسو نمودن منافع قومی و ملی در بین آنان، کمک می کند.
همبستگی ملی و مولفه های آن
همبستگی ملی یکی از مهمترین لوازم تداوم حیات دولت های کنونی است. به لحاظ پیوند خاصی که بین دولت و ملت در عصر جدید ایجاد شده است، تصور دولتی که در آن همبستگی ملی برقرار نباشد، تقریباً امکان ناپذیر است. ایجاد همبستگی ملّی از چنان اهمیتی برخوردار است که دولت ها برای نیل به آن تمامی تدابیر و روش ها را به کار می گیرند و گاهی به اعمال خشونت نیز متوسل می شوند.
ایجاد همبستگی ملّی در کشورهایی که دارای تنوع قومی هستند، اهمیتی مضاعف دارد. چنانچه پیداست، تنوع قومی ناظر بر وضعیتی است که گروه های قومی مختلف هر کدام با هویت خاص خود که ریشه در تجربیات، منافع، خودآگاهی ها و تبار مشترکشان دارد، در درون یک اجتماع بزرگتر قرار گیرند. بر این مبنا، تنوع قومی ناظر بر اجتماعی است مرکب از اقوام مختلف با هویت های مختلف.
ایجاد همبستگی در سطح یک کشور به مثابه اجتماعی کلان است که مرکب از اقوام مختلفی است که محدوده زندگی آنها مرزهای سیاسی کشورهاست. اجتماعی که در ادبیات سیاسی به »ملّت «معروف است. با این حال، ملّت هویتی متفاوت از گروه ها و اجتماعات قومی دارد. آنچه این اقوام پراکنده و گاه متفاوت را به صورت ملّتی یکپارچه در می آورد و هویتی متفاوت از هویت قومی اقوام را تشکیل می دهد، پیوند هاییعمومی است که مولد نوعی همسبتگی ملّی در بین آنهاست.
این پیوند ها سبب پدیدار شدن هویتی متفاوت از سطح قومی می شود، که لازمه یا مولد همبستگی در سطح کلان تر است. در نتیجه این هویت، همبستگی ملّی پدیدار می شود. چنین هویتی را هویت» ملّی« و چنان همبستگی را »همبستگیملّی«می نامند. بنابراین، در مورد ملّتهایی که مرکب از اقوام گوناگون هستند، برخی به جای »دولت-ملّتاز«اصطلاح دولت ملّی استفاده می کنند. در دولت های ملّی از دو نوع الگوی مصنوعی و طبیعی ملّت یا همبستگی می توان یاد کرد: الگوی مصنوعی متأثر از فرآیندهای مدرنیته و از جمله ایدئولوژی های ناسیونالیستی آن پدیدار شده اند.
در چنین دولت هایی وظیفه ایجاد هویت و همبستگی ملّی بر عهده ایدئولوژی های ناسیونالیستی است که به وسیله گروهی از نخبگان فکری فرهنگی و سیاسی این جوامع طراحی شده و راهنمای عمل نظام سیاسی آنها است. طبیعالگوی ملّت ناظر بر پدیدار شدن ملّت هایی کهن است. در این ملّت، هویت های ملی و همبستگی ملّی ناشی از آن، امری طبیعی و خودجوش است. کشور ایران از جمله کشورهایی است که چنین وضعیتی را دارد
مؤلفه های مؤثر بر همبستگی ملّی
همان طور که اشاره شد، ستگیهمب ملّی ناظر بر پیوندهایی است که اجتماعی را به ملّت تبدیل کند و بقا و تداوم آن را تعیین کند. چنین پیوندهایی محصول علل و عوامل مختلف و متنوعی هستند و ابعاد عینی و ذهنی متعددی دارند. فرهنگ ها، نظام های اعتقادی، جهان بینی ها، مذاهب و ایدئولوژی ها در زمره عوامل ذهنی تأثیر گذار بر همبستگی هستند. از طرفی نهادهای اجتماعی همچون خانواده، نهادهای رسمی و غیر رسمی و نهاد دولت و اجزای آن، در زمره عوامل عینی آن هستند.
نقشه پراکندگی اقوام ایران
این نقشه که از سایت »نقشه های جهان » - Maps of the World - گرفته شده است، تصویری عمومی از ساختار قومی ایران ارائه می دهد.
