بخشی از مقاله
چکیده
کهن الگوي»سفر قهرمان« جوزف کمبل ساختاري کلی براي سفر ظاهري و باطنی متحول کننده قهرمانان در همه ادوار و اقوام مختلف فراهم می آورد. سفري که قهرمان در طی آن مراحل عزیمت، تشرف و بازگشت را می پیماید. اسطورهشناسان براي ریختشناسی سفر قهرمان الگوهاي متفاوتی طراحی کردهاند یکی از بهترین و معتبرترین الگوها،" الگوي دوازده مرحله" اي جوزف کمبل است. هدف نوشتار حاضر بر آن بوده است که فیلم خانه دوست کجاست؟ از عباس کیارستمی را بر اساس این الگو بازخوانی و تحلیل کند.
نتایج حاصل از این بررسی نشان می دهد علی رغم برخی تفاوتها و فقدان برخی مراحل، ساختار کلی فیلم با کهن الگوي سفر قهرمان مطابقت دارد. این فیلم روایت قهرمان کوچکی است که براي رساندن دفتر دوستش، مرحله به مرحله "مسیر نامعلوم و پرخطري" را طی می کند و هرچند ظاهرا نشانی از دوست نمی یابد اما درنهایت با اکسیر درك مفهوم دوستی به دنیاي عادي باز می گردد. آنچه این اثر را با آثار مشابه متمایز می کند، تحول فکري قهرمان و معنوي بودن پاداش و اکسیري است که در نهایت به آن نائل می شود.
مقدمه
جوزف کمپل اسطوره شناس بزرگ امریکایی، تحت تاثیر یونگ و نظریه ناخودآگاه جمعی او با استفاده از دانش و آگاهی اي که با مطالعه اسطوره هاي ملل گوناگون و بررسی تطبیقی آنها کسب کرده بود، نظریه »تک اسطوره« خود را شکل داد. بر اساس نظریه تک اسطوره کمپل، همه اسطوره ها از اشکال واحد کهن الگوهایی پیروي می کنند که در هر زمان و مکانی در قالبی خاص نمود می یابند.
از دیدگاه او بن مایه اصلی اسطوره ها در طول تاریخ تا زمان معاصر همواره یکسان بوده است. تمام اسطوره هاي جهان در اصل، داستان واحدي را بیان می کنند و تعدد داستانها به علت ویرایشهاي گوناگون از داستان است. بنا بر این نظریه، یک داستان بزرگ ، یک قهرمان اصلی و دیگر عناصر مرتبط با این داستان در تمام تاریخ بشري در حال تکرار است. داستان تنها در هر دورهاي با توجه به شرایط زمانی و مکانی خاص خود دستخوش تغییراتی سطحی میگردد و بازیگران و شخصیتهاي خود را عوض میکند
Hero »یا قهرمان واژهاي یونانی از ریشهاي به معناي محافظتکردن و خدمتکردن است. قهرمان یعنی کسی که آماده است نیازهاي خود را فداي دیگران کند. بنابراین مفهوم قهرمان در ارتباط با مفهوم ایثار و فداکاري است. - ووگلر، 1387، . - 59 اما قهرمان در نزد کمبل و ووگلر و برخی دیگر نه فقط یک اسطوره نیست بلکه کهن الگویی مهم و حتی فراتر از یک کهن الگوي ساده است، زیرا کهن الگوها نیز به نوعی تجلی گوناگون قهرمانند
بر این اساس ترتیب اعمال قهرمان الگوي ثابتی را دنبال میکند که در تمامی داستانهاي جهان در دورههاي مختلف قابل شناسایی است. می توان اینگونه پنداشت که یک قهرمان اسطورهاي کهنالگویی وجود دارد که زندگی او در سرزمینهاي گوناگون توسط اقشار مختلفی از مردم نسخهبرداري شده است
کمبل سه مرحله براي سیر تحول و سفر تک اسطوره قهرمان در نظر میگیرد که عبارت اند از: جدایی - عزیمت - ، تشرف و بازگشت؛ یا به تعبیر دیگر: »جدایی از جهان، نفوذ به منبعی از قدرت و بازگشتی زندگی افزا« - روتون - 103 : 1378، او این مقوله را هسته "تک اسطوره" می نامد. و در شرح آن می نویسد:
»یک قهرمان از زندگی روزمره دست می کشد و سفري مخاطره آمیز به حیطه شگفتی هاي ماوراء الطبیعه را آغاز می کند: با نیروهاي شگفت در آن جا روبه رو می شود و به پیروزي قطعی دست می یابد. هنگام بازگشت از این سفر پررمز و راز، قهرمان نیروي آن را دارد که به یارانش برکت و فضل نازل کند
قهرمانان جوینده منادیانی که آنها را به ماجراجویی فرا میخوانند، پیران دانایی که بدانها هدایاي جادویی میدهند، نگهبانان آستانه که به نظر میرسد راهشان را سد میکنند. در توصیف این گونههاي شخصیت نمادها و روابط، روانشناس سوئیسی کارل گوستاو یونگ، از اصطلاح کهنالگوها استفاده کرد، به معناي الگوهاي قدیمی شخصیت که میراث مشترك بشریت به حساب میآیند.
کهنالگوها در همه اعصار و فرهنگها از ثباتی حیرتانگیز به یکسان در رؤیاها و شخصیت افراد و تخیل اسطورهاي کل جهان برخوردارند درك این نیروها یکی از قدرتمندترین وسایل در جعبه ابزار داستانگوي مدرن است.
در دوران معاصر پژوهشگران زیادي نظیر یونگ ، الیاده، هاینریش زیمر و ولادیمرپراپ با رویکردهاي مختلف به کاوش در اسطورهها پرداختهاند در این میان جوزف کمبل مقوله سفر قهرمان را به این تحقیقات افزود و زمینه ساز الگوهایی نو براي مطالعه و ساخت آثار نمایشی گردید.
برخی از پژوهشگران این حوزه بر اساس الگوي قهرمان هزار چهره کمبل مدلهاي خود را در فیلمنامه نویسی ارائه دادهاند که از این میان میتوان به کارهاي ارزشمند جیمز بونت، ویلیام ایندیک،الگوي بیست و دو مرحلهاي جان تروبی و الگوي شانزده مرحلهاي کیت کانیگهام اشاره کرد. کار ووگلر و الگوي دوازده مرحلهاي سفر قهرمان او از اهمیت ویژهاي در درام و فیلمنامه برخوردار است.
