بخشی از مقاله
چکیده
توجه به کیفیت مسکن بعنوان یکی از نیازهای بنیادین جوامع روستایی جهت نیل به توسعه پایدار محسوب میگردد. به طوری که مطلوبیت در طراحی و اجرا ضمن ایمنسازی سکونتگاهها، میتواند ضامن بهداشت محیطی، بهینهسازی مصرف انرژی و تسهیل در کارکردهای زیستی، اقتصادی، بهداشتی، اجتماعی، خدماتی و فیزیکی منازل روستایی گردد.
در همین راستا پژوهش حاضر با هدف تحلیل و مقایسه کیفیت مسکن روستایی در مناطق مرزی کشور، با بهرهگیری از اطلاعات آمارنامه سرشماری عمومی نفوس و مسکن و منابع اسنادی و با رویکردی توصیفی- تحلیلی، به بررسی 12 گویه در قالب 4 شاخص - مساحت مسکن، بعد خانوار، نوع خانوار و نوع محل سکونت - برای 141 دهستان نمونه که به صورت تصادفی سیستماتیک از استانهای مرزی سیستان و بلوچستان، کردستان، هرمزگان، خراسانشمالی و گلستان انتخاب گردیدهاند پرداخته است.
تحلیل مناطق مورد پژوهش نشان از عدم دسترسی به مسکن استاندارد و مناسب روستایی می دهد. تا جایی که قریب به 90 درصد از روستاییان در مساحتی زیر 200 متر مربع زندگی میکنند. نتایج یافته ها در بعد کیفیت مسکن حاکی از آن است که مناطق روستایی خراسان شمالی و گلستان با سکونت 100 درصدی ساکنان در واحدهای مسکونی دارای کیفیتی نسبتاً مطلوب و استانهای سیستان و بلوچستان و هرمزگان با بیشترین بعد
خانوار از کیفیت بسیار پایینی برخوردار هستند.
به طوری که در سیستان و بلوچستان 4/8 درصد در کپر سکنی گزیده و در هرمزگان نیز 1/2درصد در چادر به سر میبرند. شواهد مبین این مطلب است که ارتقاء کیفی مسکن ضمن ایجاد رفاه و آسایش ساکنان، افزایش حس تعلق مکانی و بهبود سیما و منظر روستایی، زمینه کاهش بروز آسیبهای اجتماعی و روانی را نیز فراهم میآورد.
مقدمه
در کشورهای در حال توسعه بدلیل رشد سریع جمعیت، فقدان منابع مالی، مشکلات مربوط به زمین، کمبود نیروی انسانی ماهر و مهمتر از همه نبود سیاستگذاری و برنامهریزی مناسب در رابطه با زمین و مسکن، این مسئله به صورتی حاد و بحرانی درآمده است [11] به طوری که در حال حاضر مسئله مسکن یک امر جهانی شده و جوامع مختلف با بیخانمانی و نداشتن سرپناه، دست به گریبانند
از این رو میزان دستیابی به وضعیت مطلوب مسکن بهعنوان یکی از شاخصهای توسعه اقتصادی اجتماعی در کشورهای جهان محسوب میشود [17] در این میان، در بین عناصر تشکیل دهنده بافت سکونتگاههای روستایی، مسکن یکی از عمدهترین عناصر تشکیل دهنده آن میباشد که سازمان فضایی ونحوه استقرار و ساخت آن بیانگر کیفیت استفاده از محیط و چگونگی تاثیر اقتصاد، سنت ها و هنجارهای حاکم بر جامعه روستایی میباشد .[8] باید عنوان کرد علیرغم تلاشهای صورت گرفته در مسیر تحول و بهبود مقوله مسکن روستایی و اولویت دادن آن در برنامههای توسعهای، تأمین مسکن همواره یکی از معضلات اقشار گوناگون به ویژه خانوادههای کم درآمد روستاییان بوده است
از اینرو توجه جدی به کیفیت و کمیت مسکن روستایی، در برنامهریزیهای توسعه روستایی لازم و ضروری مینماید؛ چرا که مسکن مناسب و استاندارد از شاخصهای توسعهی روستایی به شمار میآید [12] و عدم دسترسی به مسکن استاندارد، باعث بروز آسیب-های روانی و اجتماعی در زندگی روستاییان و اختلال و ناهنجاری در بافت مسکونی روستاها، و در نهایت بحران های اقتصادی و اجتماعی در سطح ملی میگردد.
مادامیکه عدم دسترسی به مسکن مناسب، معابر تنگ و باریک، کیفیت پایین ساخت و مقاومت کم در مقابل عوامل مخرب طبیعی و در نتیجه آسیبپذیر بودن بافت خانهها، استفاده از مصالح کم دوام و بومی، و غیره جامعه روستایی کشور را دچار آسیب های اقتصادی، اجتماعی نموده است و ضرورت توجه به مساله مسکن روستایی را از اهمیت اهمیت بالایی برخوردار نموده است
تجربه نشان می دهد در مناطقی که روستاها مورد غفلت و بی توجهی بودهاند مشکلات شهری- روستایی بیشتر و در مناطقی که از عمران و آبادانی بهتر برخوردار بودهاند نابسامانی منطقه ایی کمتر بوده است. به همین دلیل نادیده گرفتن و رها نمودن روستاها و بیتوجهی نسبت به مسکن و بافت آنها ضمن نادیده گرفتن شرایط آسایش برای بخش قابل توجهی از جمعیت کشور، برهم زدن تعامل اجتماعی اقتصادی کالبدی مناطق و متعاقب آن بروز نابسامانی در نظام سکونتگاهی کشور را بدنبال خواهد داشت. با توجه به اهمیت روستاها و نقش تعیینکننده در توسعه اقتصادی و امنیت ملی
لذا مسکن روستایی از جمله مهمترین مباحث مطرح در برنامههای توسعه اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی بعد از انقلاب به شمار میرود که عدم درک و شناخت تفاوت های موجود در این زمینه به لحاظ همسویی با سایر فعالیتهای اقتصادی و جریانات اجتماعی و تاثیر عمیق آن در فرایند رفاه جامعه روستایی، میتواند اثرات سویی بر کل پیکره نظام برنامهریزی کشور وارد نموده و تبعات و تنشهای اجتماعی، اقتصادی و کالبدی مختلفی را به دنبال آورد
