مقاله گامی به سوی توسعه صنعت گردشگری با تاکید بر نقش جاذبه های طبیعی ( نمونه مورد : شهرستان سردشت )

بخشی از مقاله

چکیده

گردشگری پدیدهای است که از گذشته های دور موردتوجه جوامع انسانی بوده و بر حسب نیازهای متفاوت اجتماعی، اقتصادی و تاریخی به پویایی خود ادامه داده است..در عصر حاضررشد روزافزون جمعیت ومتعاقب آن شهرنشینی لجام گسیخته بویژه در کشورهای درحال توسعه - کمبود فضای سبز، آلودگی شهرها - مشکلات فراوانی را از لحاظ گذران اوقات فراغت و استفاده از زیبایی های طبیعی به وجودآورده است.

تقریبا همه شهرها دارای جاذبه هایی برای گذران اوقات فراغت و بازدید، می باشند؛ اما در این میان شهرهایی هستند که با برخورداری از جاذبه های طبیعی و چشم انداز زیبا، می توانند در جذب گردشگران داخلی و خارجی، نقش بسزایی ایفا کنند. هدف از این مقاله، بررسی و شناسایی توانها و جاذبه های طبیعی شهرستان سردشت به منظور رونق و توسعه گردشگری، بویژه گردشگری شهری می باشد . روش تحقیق در این مقاله توصیفی - تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات به دو صورت کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته است.

مقدمه

گردشگری پدیده ای است که از گذشت ه های دور مورد توجه جوامع انسانی بوده و بر حسب نیازهای متفاوت اجتماعی و اقتصادی به پویایی خود ادامه داده است . توسعه روزافزون ارتباطات و افزایش چشمگیر تعداد گردشگر ان و درآمدهای ارزی حاصل از آن نتایج بسیاری همچون اشتغال برای جوامع به همراه داشته است

دخالت انسان در محیط زیست منجر به تغییر در اکوسیستم طبیعی ، تخریب محیط زیست و تبدیل جاذبه های طبیعی به کاربریهای مسکونی و صنعتی می شود، که دوری انسان ازطبیعت را به دنبا ل دارد. بنابراین انسان برای بهره گیری از جاذبه های طبیعی، استراحت و تمدد اعصاب دست به فعالی ت هایی می زند که در ادبیات فارسی اکوتوریسم - طبیعت گردی - نام گرفته است .

اکوتوریسم سفری به مناطق طبیعی و نسبتادستنخورده باموضوعات جالب و مخصوص برای مطالعه ولذت بردن ازچشم اندازهای طبیعی، حیاتوحش ج انوری و گیاهی تعریف شده که جنبه های فرهنگی منطقه رانیز موردتوجه قرار میدهد در رابطه با نگرش و ابعاداکوتوریسم نتیجه بررسی نگرشهای محلی و رفتارها در حفاظت از جاذبههای اکوتوریستی نشان میدهد که نگرش عمومی به مناطق حفاظت شده در ارتباط باتغییرات جمعیتی جامعه، آموزش وآگاهی، مشارکت، هزینه و سودها، ارتباط با مقامات حفاظتی و مشخصکردن تاریخ و میزان مشارکت جوامع محلی درحفاظت میباشد 

امروزه گردشگری به عنوان یکی از پیشروترین فعالیت در حال رشد دنیا و ابزاری برای افزایش درآمد ملی کشورها محسوب می شود.بدیهی است گام نخست در برنامه ریزی گردشگری شناخت قابلیت ها و تنگناها و توان های بالقوه و بالفعل جاذبه های گردشگری و همچنین، ارائه راهکارهای کاربردی در جهت بازساخت و توسعه پایدار است

پیشینه تحقیق

تحقیقات زیادی در مورد گردشگری طبیعی یا اکوتوریسم و راهکارهای رونق آن و نیز گردشگری شهری؛ به صورت جداگانه صورت گرفته است. اما در مورد بکار گیری اکوتوریسم در رونق بخشیدن به گردشگری و مخصوصا گردشگری شهری، تاکنون تحقیقات زیادی انجام نگرفته است. در ادامه به تحقیقات و مقالات منتشر شده در این مورد اشاره می شود:

-در مقاله ای با عنوان: گردشگری شهری و پیوند عملکردی آن با اکوتوریسم، مطالعه موردی: استان کردستان؛ که توسط علی نوری کرمانی و همکاران در سال 1388 نوشته شده؛ نویسندگان به بررسی نقش اکوتوریسم در گردشگری شهری و نیز تاثیر آن در جذب و افزایش میل به مدت ماندگاری در استان کردستان پرداخته اند.

-علیرضا استعلاجی و مهناز اللهقلی نژاد در مقاله با عنوان؛ برنامه ریزی توسعه پایدار با تاکید بر گردشگری، مطالعه موردی سرعین و روستاهای اطراف؛ در این مقاله از توسعه پایدار گردشگری به عنوان یکی از مهمترین راهبردها در برنامه ریزی توسعه، نام برده شده و به نقش جاذبه هاب توریستی و اکو توریستی در رونق بخشیدن به مناطق اطراف و توسعه پایدار این مناطق تاکید شده است . نویسندگان در این مفاله به این نتیجه رسیده اند که با وجود بالا بودن توان توریستی این منطقه، به دلیل عدم وجود امکانات و تسهیلات برای گردشگران؛ میزان رضایتمندی گردشگران در سطح پایینی قرار دارد.

احمد نوحه گر و محمد مهدی حسین زاده و اسماء پیراسته در مقاله ای با عنوان: ارزیابی قابلیت های طبیعت گردی جزیره قشم با بهره به بررسی قابلیت های طبیعت گردی و تدوین بهترین استراتژی ها در جهت رونق و بهبود عملکرد ،swot گیری از مدل مدیریت استراتژی مدیریت طبیعت گردی در جزیره قشم پرداخته اند . از جاذبه های قشم می توان به جنگل های حرا، گونه های منحر به فرد جانوری، چشم اندازهای زیبای ساحلی و آثار تاریخی با ارزش همچون؛ قلعه پرتقالی ها، قلعه نادری و ... . در این مقاله با استفاده از روش swot به شناسایی نقاط قوت و ضعف و فرصت ها و تهدیدها پرداخته اند.

روش تحقیق

روش بکارگرفته شده به شیوه ی توصیفی - تحلیلی و با بهره گیری از مطالعات اسنادی، کتابخانه ای و میدانی است.

جاذبه های طبیعی موثر در گردشگری:

-آب و هوا

-چشم اندازهای طبیعی -نواحی ساحلی و دریایی

-پوشش گیاهی و حیات جانوری -ویژگیهای برجسته زیستمحیطی

-پارکها و مناطق حفاظتشده

-گردشگری سلامت

-چشمههای آب معدنی و آب گرم

-تفرجگاههای رژیم غذایی و سلامت فیزیکی

معرفی منطقه مورد مطالعه

شهرستان سردشت یکی از شهرستان های استان آذربایجان غربی در شمال غربی ایران است ،این شهرستان دارای 4بخش و دو دهستان و 292روستا می باشد. سردشت با وسعتی بالغ بر 1411 کیلومتر مربع در جنوب غربی استان آذربایجان غربی واقع شده است. این شهرستان3/7 مساحت استان را در بر گرفته است. شهرستان سردشت از شمال به شهرستان پیرانشهر، از شمال غربی به مهاباد، از شرق به بوکان، از جنوب به استان کردستان و کشور عراق و از غرب به کشور عراق منتهی میگردد.

این شهرستان شامل 3 نقطهی شهری 2 بخش 6 دهستان و 297 آبادی مسکونی می باشد. شهر سردشت مرکز آن محسوب میشود و در45» درجه و 48 دقیقه طول - 36 درجه و 9 دقیقه« عرض جغرافیای قرار گرفته وارتفاع بافت فیزیکی شهر از سطح دریا حدود 1515 متر میباشد.

ناحیه سردشت به دلیل وجود جاذبههای طبیعی - محیطی و مناظر بکر و فوق العاده و همچنین آداب و رسوم و ویژگیهای ناحیه در استان و حتی کشور یک محدوده جغرافیایی استثنائی است. جاذبه های طبیعی - محیطی از جمله - آبشار شلماش در فاصله 8 کیلومتری شهر، گردنه زمزیران بین سردشت و مهاباد، آبشار رزگه در منطقه آلان، آبشار چکوو تفرجگاه خدرآباد و پردانان و دره گرژال در جاده سردشت به پیرانشهر و...، و وجود 000،90 هکتار جنگل در سطح ناحیه و چشمه سارهای متعدد، جاذبه های فرهنگی - آداب و رسومات خاص - ، آثار تاریخی و باستانی ناحیه - از جمله قلعه باستانی ربط در 15 کیلومتری شهر مربوط به هزاره قبل از میلاد، شهر موساسیر ربط مربوط به دوران مادها، مربوط به دوره اشکانیان در فاصله 2 و 3 کیلومتری شمال شهر و ... ، را می توان به عنوان بستر و زمینه ساز رشد و شکوفایی ناحیه در زمینههای مختلف اجتماعی و اقتصادی و توریستی دانست. لازم به ذکر است، انگورسیاه، عسل، انجیر و کالاهای خارجی از ره آوردهای این شهرستان میباشد.

جاذبه های طبیعی وگردشگری شهرستان سردشت

چشمه آب معدنی گراوان:این چشمه از چشمه های آب معدنی می باشد که املاح درآن حداقل یک گرم در لیتر می باشد. این چشمه در نزدیک روستای»کانیه گویز« در جنوب شرقی حوضه ی زاب واقع است. که آب جوشان از آن بیرون می آید. در کل این چشمه، معدنی و گازدار می باشد. حتی در امور پوست درمانی مورد استفاده قرار می گیرد. این چشمه در جوار شرقی رودخانه زاب بین روستاهای »هرمز آباد« و » کانیه گویز« بر روی سازند. فیلیت هوموژنز - یکنواخت - و آبرفت های رودخانه ای قرار دارد. آب این چشمه پس از جریان در سطح زمین از خود موادی بر جای می گذارد که روز به روز بر حجم توده مخروطی شکل آن افزوده میگردد. آب آن از نظر سنتی جهت معالجه امراض جلدی شهرت داشته و خواص درمانی و بیوفیزیولوژیکی دارد.

رودخانه زاب: یکی از رودهای غربی ایران به طول 400 تا 440 کیلومتر که از کوههای کردستان سرچشمه میگیرد و به طرف مغرب ایران خارج از مرز در کشور عراق به رود دیاله و سد دوکان و سپس به دجله می پیوندد. شاخه ای از زاب صغیر - که لوی - از کوههای شمال غرب پیرانشهر - سیاه کوه با ارتفاع 3578 متر - شروع شده و ضمن دریافت آب از شعباتی مانند لاوین، بادین وارد تنگ گرژال می شود آنگاه در دشت که لوی 6 کیلومتری سردشت جریان پیدا می کند آنگاه از زیر پل فلزی - سردشت- مهاباد - بانه - عبور می کند و در پیچ وخم کوهستان جریان پیدا می کند و شعبات دیگری مانند چم شلماش و رزگه را دریافت می کند و آنگاه مرز بین ایران و عراق را در منطقه آلان تشکیل می دهد. وبعداً به نام چم تیت وارد خاک عراق شده و سپس با دریافت شعبات مهم دیگر به دریاچه دکان عراق می ریزد و به دجله می پیوندد.

از مهمترین آثار حیات انسان اولیه را می توان در محدوده زاب در دره انجیران در 26 کیلومتری جاده ی مهاباد - سردشت در صخره ای از نوع سنگهای نیلی رنگ می توان یافت. که بر آن کتیبه ای تصویری حکاکی شده است که با خود راز انسانهای عهد کهن را دارد. این کتیبه به خوبی بیانگر رابطه مستقیمی است، بین انسان و رودخانه. در این کتیبه تصویری از عده ای از افراد را نشان می دهد که با خود شیئی یا اشیایی را با کلک وقایق ابتدایی به سوی دیگررودخانه می برند. انسانهای دیگر ناظر بر جریان ایستاده اند . آیا اینان گوسفند یا کل یا بز کوهی را برای قربانی و نذر به پیشگاه الهه آبها به آن سو می برند بر روی رودخانه زاب پل قلعه تاسیان و پل فلزی که سردشت را به شهرهای بانه و مهاباد وصل می کند قرار دارد که توسط عزیزخان مکری سردار کل داماد امیر کبیر ساخته شده است.

آبشارشلماش: از مهمترین آبشارهای حوضه زاب در مسیر رودخانه شلماش قرار دارد که با جهت شمال غربی- جنوب شرقی در پایین دست »ویسک« و »رودخانه پمو« به رودخانه زاب می ریزد. این رودخانهدقیقاً بر روی گسل فرعی روستای آلمان و روستای شلماش جاری است و بستر آن در محل تلاقی فیلیت هوموژنز - یکنواخت - و مرمر دارد که در طی مسیر گاه بر روی مرمر و در بعضی مکانها بر روی فیلیت جریان می یابد .

در پایین دست جاده سردشت- شلماش نرسیده به روستای نامبرده 3 آبشار در مسافتی کوتاه 200 متری نمایان هستند که آبشار جنوبی تر به علت ارتفاع فراوان و شکست شیب در مرکز آن 2 آبشار تلقی می گردد و آبشار شمالی تر که در اطراف آن پوشش جنگلی متراکم وجود دارد از چشم اندازهای طبیعی زیبای منطقه محسوب شده و سالیانه مردم زیادی را به خود جلب می کند. در چند سال اخیر با اقدام به آسفالت جاده سردشت به آبشار شلماش و همچنین احداث سرویس های بهداشتی و جایگاه مخصوص برای رفاه خانواده های مهمان و همچنین وجود تورهای سیاحتی به شلماش باعث جذب زیاد توریست به این منطقه خوش آب و هوا است.

وهمچنین، شرایط آب و هوایی و وضعیت توپوگرافی شهرستان سردشت و سایر عوامل طبیعیمجموعاً وضعیتی را در حوزه این شهرستان پدید آورده است که در صورت شکوفایی صنعت گردشگری در این شهرستان می تواند سرآغاز تحولی عظیم در بعد اقتصادی و فرهنگی منطقه به وجود آورد . گزینش مکان های با پتانسیل اکوتوریسم به دلیل تعدد جاذبه های طبیعی کار دشواری است . در زیر به قسمتی از این جاذبه ها اشاره می نماید . آبشار شلماش- کانی گراوان - تپه های باستانی ربط- دشت وزینه - منطقه بیوران - مسیر قاسمه رش- پل قلعه تاسیان- مناطق شکار ممنوع مرزی- سواحل زیبای رودخانه زاب و .....که در زیر به اختصار به دو نمونه آن اشاره می گردد .

- پوشش گیاهی منطقه سردشت وضعیت خاص جغرافیایی و به دنبال آن بارندگی نسبتاًزیاد

شهرستان سردشت باعث تنوع پوشش گیاهی در آن شده است. بطوریکه یکی از مهمترین نواحی جنگلی استان در منطقه سردشت واقع شده است.

مساحت جنگلهای سردشت بالغ بر 80000 هکتار که 46 درصد کل مناطق جنگلی استان را شامل می گرددکه به اضافه بخش کوچکی از جنگلهای پیرانشهر تنها جنگلهای متراکم استان محسوب می گردد. مساحت این نوع جنگل متراکم در شهرستان بالغ بر 30000 هکتار از نوع تنک و 20000 هکتار جزو مخروبه و احیایی است.

مهمترین گونه های جنگلی در این منطقه بلوط ، بنه و سایر درختان از قبیل انگور وحشی ، گلابی و انار می باشد. با وجود گونه های باارزش درختی بلوط و بنه می توان محصولات فرعی دیگری و از قبیل مازوج ، سقز وحشی مواد داروئی بدست آورد.

مراتع منطقه سردشت 7000 هکتار است که 60 درصد مربوط به مراتع قشلاقی و 40 درصد مربوط به مراتع ییلاقی محسوب می شود. از کل مراتع شهرستان 30 درصد درجه یک و 54/3 درصد درجه 2 و 18/2 درصد 3درجه است.

- ارتفاعات مهم شهرستان سردشت منطقه سردشت با توجه به بافت طبیعی و قرار گرفتن در مسیر

رشته کوه های زاگرس دارای کوهستانهای فراوان و متعددی است که مهمترین ارتفاعات آن به شرح ذیل در سراسر مناطق گسترده هستند.

-1 کوه هومل یا حمل با ارتفاع 2273 متر در منطقه آلان

-2 کوه بلفت با ارتفاع 2369 متر واقع در روستای بیوران از جنس سنگی خمره ای دارای چشمه بوده و در طول سال 5 ماه پوشیده از برف به ارتفاع 6 متر می باشد.

-3 کوه هوینه مال واقع در روستای درمان آباد با ارتفاع 2248 متر از نوع خمره ای سنگی

-4 کوه سری گومه واقع در روستای دگه با ارتفاع 2237 متر از نوع سنگی وجنگلی

-5 کوه سر آلاوان به ارتفاع 1955 در منطقه گروک نعلین

-6 کوه سیر در منطقه آلان با ارتفاع 2273 متر

- 7 کوه ترخان در منطقه گورک سردشت با ارتفاع 2296 متر - رودخانه ها و چشمه های منطقه سردشت

در شهرستان سردشت به تبع کوهستانی بودن ، رودخانه های متعدد و چشمه سارهای فراوان وجود دارد که به دو نوع فصلی ودائمی به شرح ذیل تقسیم می شود :

-1 حوزه آبریز زاب در بخش شمالی رشته کوه های زاگرس بین مختصات جغرافیایی 44 ، 51 ، 6 ، 46 طول شرقی و 48 ، 35 ، 36 ، 54 عرض شمالی واقع گردیده است . این حوزه از شرق و شمال به حوزه آبریز دریاچه ارومیه از شرق به حوزه مهاباد و از شمال به حوزه آبریز گارد چای و از جنوب به حوزه سیروان و از غرب به مرز مشترک ایران و عراق محدود می شود. از نظر تقسیم بندی هیدرو لوژی حوزه آبریز رودخانه زاب بخشی از حوزه آبریز خلیج فارس می باشد که این رودخانه همواره با آب سیروان از طریق دیاله - دجله و اروند رود به طرف خلیج فارس جریان می یابد..

-1 رودخانه دائمی مشهور به دشت وزینه و آلواتان که به صورت رودخانه ای جاری بوده و شاخه ای از آن به سمت میرآباد و شاخه اصلی آن به نهایت در مسیر قاسمه رش به عراق می ریزد.

-2 رودخانه دائمی بنو خلف و ورده که به صورت رودخانه ای جاری بوده ونهایتاً از طرف قاسمه رش به عراق می ریزد.

-3 رودخانه دائمی که از کوه های بیوران علیا و بیوران سفلی که دارای چشمه های متعددی بوده با سر چشمه کانی رش یکی شده که پس از تشکیل دادن آبشار شلماشنهایتاً به خاک عراق می ریزد.