بخشی از مقاله
چکیده
با در نظر گرفتن این نکته که زبان فارسی زبانی است که بقا یا زوالش تا حد زیادی بسته به وندهای آن است، جستار پیشرو تلاشی است در ثبت و ضبط پرکاربردترین پیشوندها و پسوندهای گویش لای-زنگانی و بیان کارکردهای آنان در این گویش. لایزنگان روستایی است در شهرستان باستانی داراب با حدود دو هزار نفر جمعیت که دارای گویشی نیمهلری است. مطالب این پژوهش به صورت میدانی گردآوری شده است. این جستار نتایج بسیاری را در پی داشت از جمله: -1بسیاری از کارکردهای این پیشوندها و پسوندها در گویش لایزنگانی با فارسی رسمی یکی است. 2 -امروزه نسل حاضر بیشتر از پیشوندنَ«» استفاده میکنند در حالی که گویشوران کهنسال بیشترمَ« » را به کار میبرند. -3 کارکرد پیشوند »وا« در این گویش بسیار زیاد و متنوع است به گونهای که بیش از هشتاد درصد از افعال این گویش دارای این پیشوندند. -4گویشوران کهنسال این روستا بیشتر، پسوندِ»شت« را به کار میبرند، این درحالی است که نسل حاضر پسوندِ»ش« را به کار میبرند. -5برخی از پسوندهای این گویش از قبیلَ»ک«،َ»کو«،َ»کا« و... دارای کارکردهای بسیار متنوعی هستند که لازم است در جستاری مستقل مورد بررسی قرار گیرند.
واژههای کلیدی: گویش لایزنگانی، پیشوند، پسوند
.1 مقدمه
»لایزنگان« روستایی است کوهستانی در 54 کیلومتری شرق شهرستان داراب که در استان فارس واقع شده است - مصاحب، - 2482 :1387 شغل اکثر مردم این روستا باغداری و دامداری است که امروزه دامداری در این روستا کم رونق شده است - رنجبر، - 2 :1390تا کنون از میان کسانی که به صورت علمی و دقیق به بررسی تاریخ این روستا پرداختهاند بیشترین قدمتی که برای این روستا بیان کردهاند دورهی شاه عباس کبیر است - صداقت کیش، - 15 :1385 اما با توجه به برخی از سنگ نوشتهها که از دید پژوهشگران دور بوده چینین به نظر میرسد که تاریخ شکلگیری این روستا از دوران صفوی فراتر است. بر روی این کتیبههای سنگی علایم و نوشتههایی را میتوان مشاهده کرد که در ایران پیش از اسلام در دیگر نقاط ایران نیز حکاکی شده است. برخی از این شکالها مانند بز کوهی سینه به سینه به آیندگان رسیده و امروزه میتوان آن را در طرح قالیهای محلی این روستا نیز مشاهده کرد.گویش لایزنگانی گویشی نیمهلری است که مشترکات فراوانی با لری دارد - رنجبر، باقری، :1395 . - 11 از آنجا که تا یکی دو دههی پیش، ارتباط مردم این روستا با شهرها و روستاها بسیار کم بوده، این گویش نسبت به بسیاری از گویشها کمتر دستخوش تغییرات شده است.
.1-1 بیان مسأله
»زبانهای آریایی که فارسی ما نیز یکی از آنهاست رست آنها از دو راه است: یکی به هم پیوستن کلمهها، دیگر افزوده شدن پیشوند یا پسوند به کلمهها. - «کسروی، - 1 :1331 از این رو لازم است که پژوهشگران در جهت پاسداری و بقای زبان فارسی کوشیده و پژوهشهای بیشتری را به وندهای فارسی و کارکردهای آنان اختصاص دهند. در این جستار نگارنده میکوشد تا به بررسی برخی از پرکاربردترین پیشوندها و پسوندهای گویش لایزنگانی بپردازد و کارکردهای هر یک را بیان کند. نیز تفاوت برخی وندهای این گویش و کارکردهای متفاوت آنان را با فارسی رسمی نشان دهد.نکتهی قابل توجه این است که برخی از پسوندهای این گویش از قبیلَ»کak « ،َ» کیaki « ، َ» کاakâ « ،َ» کوaku « ،َ»کُایak y « و »وکuk « کارکردهای گسترده و متنوعی دارند و نمی-توان در یک جستار تمام وندها را مورد بررسی قرار داد، از این رو نگارنده، پسوندهای یاد شده را در جستاری مستقل مورد بررسی قرار داده است.
. 2-1 روش پژوهش و اهمیت و ضرورت آن
مطالب اولیهی این پژوهش به صورت میدانی طی مدتی به نسبت طولانی توسط نگارنده که خود از گویشوران این گویش است گردآوری شده است. پس از گردآری مطالب اولیه، نگارنده به بررسی و تقسیمبندی مطالب پرداخت که جستار پیش رو نتیجهی آن است.همانگونه که پیش از این نیز گفته شد زوال یا بقای زبان بزرگ فارسی تا حد زیادی بسته به وندهای آن است . نیز باید توجه داشته باشیم که امروزه با ورود گستردهی واژهها و اصطلاحات جدید به زبان فارسی، نیاز به معادلسازی و زایشهای زبانی بیش از پیش احساس میشود. بدین دلیل اهمیت پرداختن به وندها دوچندان است و لازم است که مقولهی وند در کوچکترین گویشها نیز به طور دقیق و شایسته مورد بررسی و موشکافی قرار گیرد. باشد که کارکردهای متفاوت آنها ما را در امر واژهگزنی یاری رساند.
.3-1 پیشینهی پژوهش
تا کنون تحقیات فراوانی پیرامون وندهای زبان فارسی شده است. تا یکی دو دههی پیش بیشتر این تحقیقات مربوط به کتابهای دستور زبان و تاریخ زبان میشد. کتابهایی از قبیل دستور زبان فارسی 1 و 2 از انوری و احمدی گیوی، دستور تاریخی زبان فارسی از ابوالقاسمی، تاریخ زبان فارسی از استاد خانلی و غیره. مقالههای فراوانی را نیز میتوان نام برد که به طور اختصاصی به وندهای زبان فارسی و گویشهای آن پرداختهاند. برخی از این مقالهها عبارتند از: »پسوند »ای« در زبان فارسی« از خسرو فرشیدورد، نقش پیشوندها و پسوندها در زبان فارسی، پسوند»اد « از امام شوشتری، »چند پسوند مهجور« از ادیب طوسی، »پیشوندهای زبان فارسی امروز« از علاءالدین طباطبایی و غیره.
.2 یافتهها؛ پرکاربردترین پیشوندها و پسوندهای گویش لایزنگانی
.1-2 برخی از پیشوندهای این گویش
