بخشی از مقاله
چکیده
تأثیرات مدرنیسم بر خانواده با تأکید بر خانوادة ایرانی موضوع مورد بحث مقاله حاضر است. هدف از بررسی این موضوع، آشنایی اجمالی با پدیدة مدرنیته، چگونگی ورود آن به ایران و نیز، نحوة نفوذ و تأثیرگذاري آن بر لایههاي مختلف حیات خانوادگی در مؤلفههاي گوناگونی همچون، افزایش سن ازدواج، تغییر شیوههاي همسرگزینی، افزایش طلاق و... و نیز، افزایش آگاهی و هشیاري مردم و متولیان نسبتبه پیامدهاي منفی این پدیده و تلاش در جهت بازگشت به احیا و نهادینه کردن ارزشهاي اصیل اسلامی در خانواده و جامعه میباشد.
ضرورت پرداختن به این مسئله، تأثیرات عمدتاً منفیاي است که مدرنیسم بر خانواده برجاي نهاده و باعث ایجاد خلل در استحکام آن شده و زمینههاي تزلزل این نهاد مقدس را، بیش از پیش، فراهم نموده. قطعاً براي حل نابسامانیهاي موجود در خانواده، احاطه کامل به ابعاد موضوع و توجه به عوامل بنیادي این تأثیرات لازم است.
بر همین اساس، نوشتار حاضر با استفاده از آموزههاي دینی و با توجه به منابع تحلیلی، تاریخی، جامعهشناسی و سایر منابع و با روش کتابخانهاي، پس از مروري بر انواع و کارکردهاي خانواده و نیز وضعیت خانوادة ایرانی در گذشته، به کنکاشی در زمینه پدیدة مدرنیته چگونگی و آغاز ورود آن به ایران، اشاره نموده و در نهایت، به تأثیرات منفی این پدیده بر زندگی ایرانی پرداخته است. نتیجه پژوهش، دست یافتن به تغییرات عمدتاً گستردهاي است که در خانوادة امروزي در ابعاد مختلف، در ناحیه بینشها، ارزشها و رفتارهاي آن به وقوع پیوسته؛ تحولات کاهش روابط عاطفی در خانواده، افزایش طلاق، تغییر در شیوة همسرگزینی و... که در متن با آمار ارائه خواهد شد.
.1 مقدمه
از آغازین روزهاي حیات بشر بر کرة خاکی، بهتدریج تغییر و تحولات گوناگونی در ساختار خانواده و نوع مناسبات و فضاي حاکم بر آن و نیز چگونگی توجه به ارزشها و آداب و رسوم موجود در خانواده رخ داده و عمدتاً دگرگونیهاي اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و مذهبی هر جامعه، همواره خانواده را نیز با خود همراه نموده؛ به گونهاي که امروزه شاهد تحول عظیمی در عرصه بینشها، ارزشها، و رفتارها در خانواده هستیم که قطعاً خانوادة ایرانی نیز از این قاعده مستثنا نیست.
آنچه بیش از هر چیز خانوادة امروزي را از خود متأثر نموده، ورود مدرنیته به فضاي زندگی فردي و اجتماعی انسانها و تأثیرگذاري آن بر فرد، خانواده و جامعه است که میتوان این تأثیرات را در جنبههاي مختلف دینی، معرفتی، اجتماعی، فرهنگی و ... بهوضوح مشاهده و مورد نقد و بررسی قرار داد. خاستگاه این تحولات در ورود مدرنیته و فرهنگ غربی به ایران است که نتایجی همچون فاصله گرفتن از فرهنگ اصیل اسلامی ایرانی، بروز اختلافات و مشاجرات در خانواده و ازهمگسیختگی آن و به دنبال آن بروز ناهنجاريهاي اخلاقی در خانواده و جامعه به دنبال داشته است.
اگرچه مدرنیسم تأثیرات مثبتی همچون ایجاد رفاه نسبی اعضاي خانواده و ... را نیز به دنبال داشته، اما به دلیل گستردگی تأثیرات منفی بر خانوادهها در جوامع مختلف، تأثیرات مثبت آن تحتالشعاع قرار گرفته و غالباً نادیده گرفته میشود. نوشتار حاضر درصدد بررسی تأثیرات منفی این پدیده بر خانواده و توجه دادن دیگران به آسیبهاي موجود در خانواده است تا افراد با دیدي بازتر و بینشی عمیقتر درصدد اصلاح و بازسازي خانواده اسلامی ایرانی و حاکم نمودن ارزشهاي اصیل اسلامی و ایرانی در خانواده و جامعه، همت نمایند.
در بررسی تاریخچه تحول در خانواده، نکته حائز اهمیت این است که اگرچه از ابتداي تشکیل خانواده در زمین، انسانها براساس غریزة کمالیابی خود پیوسته در تلاش در جهت فراهم نمودن زندگی بهتري براي خود بودهاند و همین عامل در طول تاریخ، سبب ایجاد تغییرات گوناگونی در خانواده شده، اما تغییراتی که منتهی به وضعیت کنونی خانواده در کشور ما شده، به حدود بیش از یک قرن قبل باز میگردد که با بررسی دقیقتر آن در متن مقاله، ابعاد بیشتري از آن روشن خواهد شد. در زمینه آثار پژوهشی در این باب، لازم به ذکر است که علیرغم بررسی نسبتاً مبسوط در زمینه تأثیرات مدرنیسم بر خانوادة ایرانی، مشخصاً به منابع چندانی دست نیافته و تنها آثاري که مستقیماً به این موضوع پرداختهاند، برخی مقالات و فصلنامهها و یا تعداد معدودي پایاننامه است.
1.1 تبیین مفهومی واژهها
• خانواده
خانواده در لغت به معناي دودمان و تبار است - لغتنامه دهخدا، ذیل »خانواده - « و در اصطلاح، به دلیل اختلاف نظر صاحبنظران، معمولاً ارائه تعریفی جامع و جهانشمول از واژة خانواده دشوار است. برخی جامعهشناسان معتقدند خانواده عبارت است از: »گروهی از اشخاص که با پیوندهاي خویشی مستقیم به هم متصل میشوند و اعضاي بزرگسال آن مسئولیت نگهداري کودکان را برعهده دارند«.
به نظر میرسد براساس تعالیم اسلامی، خانواده عبارت است از »مجموعهاي از افراد که به واسطه رابطههاي سببی - عقد ازدواج - یا نسبی - والدینی فرزندي و خواهر و برادري - به یکدیگر پیوند خوردهاند و متناسب با نوع نسبت و ارتباطشان با یکدیگر، نسبت به هم، مسئولیتهاي اجتماعی، حقوقی، تربیتی، رفتاري، اقتصادي، دینی و اخلاقی دارند« - سالاريفر، 1384، ص. - 13
• غرب
اگرچه واژة غرب داراي معانی مختلفی است، اما در اینجا مراد از غرب، همان معناي تاریخی فرهنگی این واژه است، نه غرب به معناي جغرافیایی آن.
