بخشی از مقاله
چکیده
امروزه با صنعتی شدن جوامع، شهرها نیز به کلان شهرها تبدیل شده و مسائل و مشکلات گوناگون و پیچیدهای را ایجاد کردهاند، بطوری که مهار پیامدهای شهرنشینی و چیرگی بر آن، یکی از بزرگترین چالشهای فراروی جهان امروز است و چالشهای شهرنشینی، خود زیر مجموعهای از چالشها و مسائل مهم مدیریت شهری میباشد و همین امر لزوم بازنگری و در صورت امکان، تغییر و تحول در شیوه متداول مدیریت و اداره امور شهری را امری اجتنابناپذیر ساخته است.
در واقع حکومتهای شهری دیگر مثل گذشته نمیتوانند همان شیوه از بالا به پایین و متمرکز را جهت اداره امور شهر بکار گیرند و از این حیطه تغییراتی روی داده است که شهرها را به مقابله با مدیریت شهری واداشته و راه را برای ظهور حکمروایی شهری و اداره مردمی شهر، به عنوان شیوه نوینی از مدیریت شهری، هموار ساخته است. در این مقاله که به روش توصیفی-کتابخانهای تدوین شده است، سعی میشود مفهوم مشارکت شهروندان را از دیدگاه حکمروایی شهری و مدیریت شهر به بحث نهیم تا به حکمروایی مطلوب و مدیریت و اداره مطلوب شهر برسیم و این دریچه ای باشد برای گذار از مدیریت شهر به اداره مردمی شهر.
مقدمه
اگر شهر را همچون یک سازمان و سیستم باز تصور کنیم لازم است که در راس آن عنصری برای برنامهریزی آینده و اداره امور شهر قرار گیرد که این عنصر را میتوان مدیریت شهری دانست، مدیریتی که امروزه با چالشهایی روبروست، در واقع در جامعه امروزی که دسترسی مردم به منابع مختلف اطلاعات، هر روز بیشتر و بیشتر میشود و آگاهی فزاینده را موجب میگردد دیگر نمیتوان با تصمیمگیریهایی از بالا به پایین و متمرکز به اداره امور شهر پرداخت و تنها به اداره شهر از سوی مدیران شهری و حکومت شهری اتکا کرد، چرا که با روبرو شدن مشکلات شهرنشینی و جوابگو نبودن نیازهای مردم از حیطه مدیریت شهری، مشکلات عدیدهای دیگری به چالشهای شهرنشینی و مدیریت شهری اضافه خواهد شد.
نوع نظام حکومتی و به تبع آن، سیستمی که هر نظام حکومتی برای اداره امور شهر به کار میگیرد، همچنین حدود اختیارات و روابط حکومت شهری با سایر سطوح حکومت، نقش اساسی و کلیدی در شکلیابی نظام ارتباط بین عناصر مدیریت و برنامهریزی شهری ایفا میکند. در نظامهای متمرکز، میزان اعتماد به حکومت شهری از درجه پایینتری برخوردار بوده و اداره شهر با مشکلاتی روبروست، در این راستا مدیران و برنامهریزان شهری با الگوی نوینی از مدیریت شهر و ورود مفاهیمی چون جامعه مدنی، مشارکت مردم و شهرسازی مشارکتی به نوعی از اداره امور شهر دست زدهاند که دستآوردی چون دموکراسی شهری و اداره مردمی شهر را دارد و با پارادایمهای غالب در حوزه مدیریت شهری، نوعی گذار از مدیریت شهر به حکمروایی شهری است.
برنامه ریزی شهری
"پیتر هال" - P.Hall - ، صاحب نظر و پژوهشگر برجسته شهرسازی، پس از ارزیابی و تحلیل تجارب چند دهه اخیر برنامهریزی شهری در غرب، امکانات و محتوای برنامهریزی شهری را در زمان حاضر چنین تعریف میکند: برنامهریزی باید بکوشد گزینههای عملی مختلف را بررسی کند و تا آنجا که میسر است پیامدهای هر یک از این گزینهها را برای گروههای مختلف مردم در نقاط مختلف نشان دهد. هدف برنامهریزی باید فراهم آوردن امکانی برای تصمیم گیری دموکراتیک و آگاهانه باشد. اگر این مطلب به درستی درک شود، باید آن را پیام واقعی انقلاب سیستمی در برنامهریزی و پیامدهای آن - اداره شهرها و مدیریت شهر - برشمرد
آندریاس فالودی - A.Faludi - یکی از نظریهپردازان پر نفوذ دانش برنامهریزی در اوایل دهه 1970، مینویسد که برنامه ریزی در واقع نوعی تصمیم گرفتن است ولی در وضع موجود معمولا نقش مقامات اداری و برنامهریزان به صورت ارباب-خدمتکار - Master-Servant - در آمده است در این رویکرد، برنامهریزی به صورت برنامهریزی ابزاری در میآید که اولا بر یک تصور آرمانی و غیر واقعی از قدرت مدیران مبتنی است، ثانیا قبول این وضعیت که مدیران حق دارند اهداف را تعیین کنند از پایه نادرست است، و ثالثا مدیریت از بالا به پایین، ناتوانی خود را در عمل نشان داده است
تعریف مدیریت و مدیریت شهری
مدیریت : - Managment - "کارکردن با افراد و گروهها برای رسیدن به مقاصد سازمان"
در تعریف مدیریت شهری اصطلاحات یا ترکیباتی نظیر مدیریت شهرداری - Municipal Management - ، مدیریت شهری - Urban Management - ، حکومت محلی - Local Government - ، به ندرت به طور صحیح تعریف میشوند و معمولا با مسامحه استفاده و به جای یک دیگر به کار برده میشوند. حال آن که مدیریت شهری میتواند به عنوان زیر مجموعهای از حکومت محلی تعریف شود و با عنوان شهرداری مورد اشاره قرار می گیرد
مدیریت شهری : - Urban Management - عبارت است از اداره امور شهر به منظور ارتقاء مدیریت پایدار مناطق شهری در سطح محل، با در نظر داشتن و پیروی از اهداف، سیاستهای ملی، اقتصادی و اجتماعی کشور است و یا بعبارت دیگر، مدیریت شهری عبارت است از اداره امور شهر به منظور ارتقاء مدیریت پایدار و همچنین یک سازمان گسترده متشکل از عناصر و اجزای رسمی و غیر رسمی موثر و ذیربط در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و کالبدی حیاط شهر با هدف اداره، کنترل و هدایت توسعه همه جانبه و پایدار شهر مورد نظر.
تعریف سیستم مدیریت شهری
هدف سیستم مدیریت شهری به مثابه جزئی از سیستم حکومتی، ادار ه امور شهر است و نقشی که دولت برای این سیستم قایل میشود، تعریف این هدف را روشن میسازد. تردیدی نیست که این تعریف، هر چه باشد، هدف سیستم مدیریت شهری در جهت اهداف ملی بوده و با آن هم سو است و از کلیات آن تبعیت میکند. به همین دلیل است که برنامه-های این سیستم برای ساماندهی امور شهر، به طور کلی در چارچو ب برنامههای کلان و قوانین جاری کشور تدوین میگردد و اقدامات این سیستم ناقض مقررات قانونی کشور نیست. 3 تعاریف متعددی از مدیریت شهری ارائه شده است و هر کدام از این تعاریف بیانکننده نگرشی نظاممند به مقوله مدیریت شهری است:
مدیریت شهری عبارت است از اداره امور شهر به منظور ارتقاء مدیریت پایدار مناطق شهری در سطح محلی با در نظر داشتن، و تبعیت از اهداف سیاستهای ملی، اقتصادی و اجتماعی کشور است - زاهدی فر،. - 14-15 :1373 و یا مدیریت شهری عبارت است از یک سازمان گسترده، متشکل از عناصر و اجزاء رسمی و غیررسمی موثر و ذیربط در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و کالبدی حیات شهری با هدف اداره، کنترل و هدایت توسعه همه جانبه و پایدارشهر است
علاوه بر دو تعریف عمومی فوق، تعریف تخصصی دیگری عبارت است از مدیریت شهری به عنوان چارچوب سازمانی توسعه شهر به سیاستها، برنامهها و طرحها و عملیاتی اطلاق میشود که در پی اطمینان از تطابق رشد جمعیت با دسترسی به زیر ساختهای اساسی مسکن و اشتغال هستند. براین اساس، کارآیی مدیریت شهری وابستگی مشخصی به عوامل زمینهای از قبیل ثبات سیاسی، یکپارچگی اجتماعی و رونق اقتصادی و نیز عوامل دیگری از قبیل مهارت و انگیزههای سیاستمداران و اشخاص استفاده کننده از این سیاستها، دارد. تحت این شرایط چارچوب و ویژگیهای سازمانی حکومت و مدیریت شهری به ویژه نقش اجرایی بخش دولتی و عمومی در آن، تاثیر بسیار تعیین کنندهای در موفقیت آن ایفا میکند
تعریف شهرداری و تفاوت آن با مدیریت شهری
شهرداری سازمانی است حقوقی و محلی و مستقل که در محدوده شهر برای رفع نیازهای عمرانی، رفاهی و خدماتی مردم شهر که جنبه محلی دارد تشکیل میگردد و منظور آن حل و فصل امور با مشارکت شهروندان است
بعبارت دیگر شهرداری به واحدی اطلاق میشود که در یک مرکز جمعیتی دارای خصائص شهری به منظور اداره امور محلی و ارائه خدمات عمومی مورد نیاز تشکیل میشود
بنابراین با توجه به این تعاریف و مفاهیم، به این نتیجه میرسیم که شهرداری، معادل مدیریت شهری نیست، البته لازم به ذکر است بدانیم که در جهان مدیریت شهری معادل شهرداری است، ولی در ایران اینطور نیست و در واقع مشکل عمده ایران از حیطه مدیریت شهری این است که ایران یک نظام بخشی دارد یعنی هر یک از سازمانها و نهادها مثل آموزش و پرورش و یا نیروی انتظامی و ... خودش کار میکند و زیر نظر شهرداریها نیستند، که این در کشورهای غربی برعکس است.
