مقاله گردشگری ، راه حل بحران مالی شهردرای ها

بخشی از مقاله

چکیده

ساختار شهرداریهای ایران به گونهای است که مهمترین درآمدهای شهرداری وابسته به ساخت و ساز میباشد. در دهه نود بالاخص در سالهای 1393 و 1394 به دلایلی بازار مسکن و به تبع آن ساخت و ساز در کشور در رکود شدید قرار گرفت که منجر به کاهش درآمد شهرداریها شد بطوریکه بسیاری از شهرداریهای کشور بالاخص شهرداریهای شهرهای زیر 200 هزار نفر جمعیت حتی از پس هزینههای جاری خود برنیامده و مجبور به فروش املاک و مثتغلات خود با قیمتهای پائین، دریافت وام و یا دریافت کمک از دولت شدند. در شرایطی که دولت نیز از شرایط مالی مناسبی برخوردار نمیباشد استفاده از پتانسیل گردشگری در شهرها میتواند به عنوان یک درآمد پایدار برای شهرداریها راهحلی جهت برونرفت از بحران مالی پیشآمده باشد.

در این مقاله به بررسی ظرفیتهای بالقوه گردشگری و درآمد حاصل از آن در شهرداری دامغان پرداختهایم. هدف اصلی این مطالعه بررسی ظرفیتهای درآمدی گردشگری در شهرداریها میباشد و شهرداری دامغان به عنوان مطالعه موردی میباشد. این تحقیق از نوع کیفی و روش تحقیق در این پژوهش از نوع تحلیلی- تبیینی و گردآوری اطلاعات پژوهش بصورت کتابخانهای و میدانی میباشد. در شیوه میدانی با استفاده از روش برداشت و مصاحبه اطلاعات مورد نیاز گردآوری شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان میدهد که با توجه به ظرفیتهای گردشگری در شهرها و بالاخص شهر دامغان میتوان به درآمد پایدار بسیار مناسبی در شهرداری دست یافت و در رکود ساخت و ساز با استفاده از منابع درآمدی جدید به اهداف شهرداری نائل آمد

واژههای کلیدی:گردشگری، شهرداری، درآمد پایدار، بحران مالی، دامغان

-1 مقدمه  
از سال 70 شهرداریها خصوصی و متکی به درآمدهایی همچون واگذاری تراکم و ساختوساز شدند که اخیرا با کاهش ساختوسازها، بحران مالی، شهرداریها را تهدید میکند. یکی از مسائل مهم شهرداریها در سراسرجهان، کسب درآمد پایدار جهت تأمین هزینه خدمات شهری است. اتکای بیش از حد بسیاری از شهرداریها به درآمدهای ناپایدار، شهرداری را بامشکالت مالی مواجه ساخته است. مطالعه منابع درآمدی پایدار شهرداری-های جهان و استفاده از تجارب شهرهایی که ساختاری مشابه با شهرهای  ایران دارند، تا حدودی میتواند راهگشای مشکلات شهرداریهای کشورباشد. در دهه 60 که کلیه شهرداریها به سمت شدند، متأسفانه مشکالت عدیدهای برای مدیران شهری ایجاد شد.

قطع خودکفایی سوق داده کمکهای مالی دولت بدون تعریف منابع جدید مالی، شهرداران را به یافتن راههای جدید درآمدی رهنمون کرد. شهرداران، برای اداره شهر، اقدام به فروش تراکم کردند. متأسفانه این مسأله تنها در کوتاهمدت، تأمین کننده    منابع مالی شهرداریها شد - سعیدی مهرآباد و منصوری منش، . - 1433 در برخی از کشورها مانند آمریکا، کانادا، انگلیس و آفریقای جنوبی، تکیه عمده درآمد شهرداریها بر مالیات و دارایی غیرمنقول - مشابه عوارض نوسازی در ایران - است، حال اینکه کشورهایی از قبیل فنالند و سوئد، نسبت مهمی از درآمد خود را با دریافت سهمی از مالیات اشخاص و شرکتها تأمین می-کنند.

در کشورهای اتریش و آلمان، قسمت مهمی از درآمد شهرداریها از محل عوارض دریافتی از مؤسسات انتفاعی و محلهای کسب و کار، تأمین میشود، در صورتی که در ایتالیا تکیه عمده بر روی عوارض غیرمستقیم، تأمینکننده بخش اعظم درآمد شهرداریهای این کشور میباشد - عیسائی-خوش، . - 1379صنعت گردشگری در راستای تامین منابع مادی برای کشورها، امروزه به عنوان یک اهرم اقتصادی مهم در دستور کار قرار گرفته است. ناتوانی شهرداریها در تأمین منابع مالی از یک سو و همچنین جاذبههای متنوع گردشگری در ایران از سوی دیگر، تقویت نقش گردشگری در شهرهای برخوردار از این موضوع مانند شهر دامغان را ضروری مینماید.

شهر دامغان با توجه به قرار گرفتن در مسیر شهر مشهد و بارگاه ملکوتی امام رضا - ع - و همچنین جاذبه های اقلیمی و محیطی در خور توجه برای گردشگری، در سالیان اخیر به عنوان یکی از ظرفیتهای مهم درآمدی در حوزه گردشگری مطرح شده است.در این تحقیق که با هدف تاثیر نقش گردشگری بر درآمدهای پایدار شهرداری دامغان و راه حل بحران مالی شهرداریها صورت گرفته است، با در نظر گرفتن ناپایداری درآمد حاصل از عوارض ساخت و ساز و عوارض مازاد تراکم، مشکلات جدی این درآمدها در اداره شهر و رسیدن به توسعه پایدار شهری و نیز از آنجا که سیاست کلان کشور و به تبع آن شهرداریها، دست یافتن به توسعه پایدار میباشد، ضرورت انجام چنین تحقیقی، بیش از پیش احساس میشود.

-2 مفاهیم نظری

اولین محدودیت برای حل مسائل شهری و ناکارآمدی خدماترسانی به شهروندان ناشی از فقدان منابع مالی کافی است. صاحبنظران مسائل مالیه عمومی معیارها و راهکارهای متفاوتی برای تامین منابع درآمدی شهرداریها ارائه کردند. تجارب کشورهای مختلف نشان میدهد مهمترین منابع مالی شهرداریها را مالیات و عوارض و بعد از آن کمکهای دولتی در قالب بودجههای جاری حکومتهای محلی و تاسیسات و تجهیزات محلی و نهایتا استقراض تشکیل می-دهد - آیتالهی، . - 1387 همچنین ترکیب بهینه منابع مالی شهرداریها مجموعهای از فروش کالا و خدمات شهری، انواع مالیات و عوارض و کمکهای مالی دولت مرکزی است و در کنار این درآمدها درآمدهای جدید و قابل توجهی از جمله درآمدهای حاصل از گردشگری قرار میگیرد.

با مقایسه بین شهرداریهای ایران و شهرداریهای آمریکا میتوان گفت که بیشترین منبع درآمدی شهرداری شهر تهران ناشی از بخش زمین و ساختمان - فروش تراکم - است و کمکهای دولتی درصد خیلی کمی را تشکیل می دهد در حالی که درصد قابل ملاحظهای از درآمدهای شهرداریهای آمریکا از منبع کمکهای دولتی است - . - O.Sullivan, 2003 نگرش جدید مدیریت شهری در جهان، تنها در پی یافتن بسترهایی که بتوان درآمد مورد نیاز را به دست آورد نیست، بلکه پایدار بودن منابع درآمدی و یا مطلوب بودن آن در اولویت قرار دارند. وضعیت شهرداریهای کشور هم نمیتواند از این قانون مستثنی باشد و نگرش حاکم بر دستیابی به منابع جدید و اصلاح منابع موجود باید به سمت اتکا به درآمدهای پایدار و فاصله گرفتن از درآمدهای ناپایدار حرکت نماید - موسوی و باقری،. - 1388

بنابراین در ارزیابی مالیاتها به عنوان یک منبع عمده درآمدی، سه هدف عمده انتقال منابع از بخش خصوصی به بخش عمومی، توزیع منصفانه هزینهها بین سطوح مختلف، و افزایش رشد اقتصادی برای مالیاتها ارائه شده است . - Pechman, 1987 - درحال حاضر صنعت گردشگری یکی از منابع مهم تولید درآمد، اشتغال و ایجاد زیرساختها برای نیل به توسعه پایدار شهرها محسوب می شود. سرمایهگذاری در صنعت گردشگری دارای آثار و تبعات اقتصادی، اجتماعی و حتی کالبدی است از این رو با توجه به آثار ارزشمند تاریخی به یادگار مانده ار نیاکانمان در برخی شهرهای میهن کهن ما ایران و همچنین جاذبههای طبیعتگردی همراه با جلوههای زیبای زندگی، فرصت مناسبی برای توسعه شهری پایدار بر پایه گردشگری پدید آورده است. چناچه از این فرصت به درستی و به شکل مناسب بهرهبرداری گردد، بهبود وضعیت اقتصاد شهری و ارتقاء سطح زندگی و کاهش مهاجرت را به همراه دارد. شهر دامغان در مرکز استان سمنان از جمله شهرهای دارای میراث ارزشمند گردشگری و جاذبههای زیبای گردشگری کشور است و امکان استفاده از گردشگری آثار و جاذبههای طبیعی آن در جهت توسعه پایدار شهری وجود دارد.

-1-2  گردشگری شهری

پایداری زیست محیطی بیانگر اقدامات مادی و غیرمادی است که اطلاعاتی کلیدی از آثار محیط زیست، رعایت مقررات، روابط ذینفعان و سیستمهای سازمانی فراهم میآورد و نشاندهندهی تعاریفی از اثربخشی و بهرهوری اقدامهای صورتگرفته در محیط زیست است - Henri & . - Joumeault, 2008 این نوع ارزیابی، آثار مثبت و منفی طرح بر محیط را مورد تاکید قرار میدهد و شیوهای است که متخصصان برای توصیف و تحلیل آثار عمده فعالیتهای محیطی به کار میبرند تا از طریق شناخت عوامل اثرگذار محیطی، آثار منفی را به حداقل برسانند. موضوع مورد تاکید در این زمینه ظرفیت نگهداشت منطقهای برای جامعه انسانی است که به صورت حداکثر میزان مصرف منابع و خروج و تصفیه پسماندی بهطور مشخص در یک منطقه، برنامه ریزی معین بدون لطمه زدن، آسیب رساندن تصاعدی بر یکپارچگی، وحدت اکولوژیکی و بهرهوری زیستی، پایدار می-ماند - بدری و همکاران، . - 1382

ارزیابی پایداری زیست محیطی شامل ارزیابی تاثیرات مستقیم از پروژه درمحیط زیست با توجه به جایگزینها و تلاش برای کاهش آثار زیانبار زیست محیطی است - Sutcliffe, et al, . - 2009امروزه مهمترین راه برای توسعهی گردشگری و بهرهگیری از منافع و مزایای آن برای تامین منابع مالی شهرداریها، توجه به گردشگری شهری است. زمینههای پیدایش گردشگری در شهرها و نقش مدیریت شهری و پیامدهای مثبت و منفی آن، مسایلی هستند که محورهای گردشگری شهری را شکل دادهاند. گردشگری شهری یا تفریح شهری، بخشی از گذراندن اوقات فراغت شهروندان است.گردشگری شهری، آن قسمت از گذران فراغت است که در محدودهی سکونت شهروندان در فضاهای باز درون شهری انجام می شود .

متخصصان گردشگری، تاکید میکنند به دلیل سرعت ارتباطات، بالا رفتن سطح فرهنگ شهروندان و بالا رفتن سطح زندگی آنان، مهمترین نوع گردشگری در سالهای آتی، گردشگری شهری خواهد بود.امروزه گسترش فضاهای باز جمعی و ایجاد مراکز فراغتی به ویژه فضاهای گردشگری، برنامهریزی و مدیریت گردشگری، از امور حساس، پیچیده و چند وجهی است که توجه ویژهی مدیران شهری را میطلبد.تحقق توسعهی پایدار گردشگری در گرو سه رویکرد همه جانبه نگر و کل گرا، آینده نگر و مساوات گرا است. نگرش اول بر این باور است که توسعه هنگامی پایدار است که در بستر سیاسی، اقتصادی و اکولوژیک ملاحظه گردد .

در رویکرد دوم، برآورد احتیاجات کنونی گردشگران، جامعهی میزبان و به موازات آن محافظت از محیط زیست و حفظ فرصتهای برابر برای آیندگان مطرح است. در رویکرد سوم، مساوات درون نسلی و فرا نسلی در استفاده از امکانات، دادهها و منابع مورد نظراست - تولایی،. - 1384 گردشگری پایدار را نمیتوان جدا از مفهوم توسعه پایدار بحث کرد، بنابراین، مفاهیم توسعهی پایدار در بخش گردشگری، در قالب مفاهیم توسعه پایدار اقتصاد کلان، قابل تبیین است.گردشگری پایدار بر ضرورت استفاده و توسعهی منابع گردشگری در مسیرهای سالم تاکید میکند - رحمانی، . - 1386رویکرد زیربنایی که هم اکنون در برنامهریزی صنعت گردشگری و در سایر انواع توسعه به کار می-رود، رویکرد رسیدن به توسعهی پایدار است.

براساس روش توسعهی پایدار، باید منابع طبیعی، فرهنگی و سایر منابع گردشگری برای استفاده مداوم در آینده حفظ شود، و در عین حال، برای جامعه کنونی سودمند و مفید باشد - لومسدن، . - 1380برنامهریزی گردشگری مستلزم تدوین اصولی است که توسعهی پایدار گردشگری بر مبنای آنها بنا نهاده شوند:گردشگری یک بخش اقتصادی است که دارای آثاری بر سایر فعالیتهای اقتصادی است و از آنها نیز تأثیر میپذیرد؛ خلاقیت لازم برای توسعه پایدار در زمینه گردشگری نیازمنداستفاده از تخصص و تجارب افراد در زمینههای تخصصی مختلف است؛ اصل تجربه قبلی، اصل حاکم بر توسعه پایدار گردشگری است؛ برتر بودن هر چیز در حال طبیعی، از اصول مهم در توسعهی پایدار گردشگری است؛ اصل سیاست و قدرت، در گذر زمان وضعیت جهانی تغییر کرده و موجب نابرابریهایی بین کشورهای غنی و فقیر شده است در بحث توسعه پایدار گردشگری این نکته را باید در ذهن داشت که پایداری برای چه کسی جست و جو میشود - رنجبریان،. - 1384

توسعهی گردشگری در فضاهای جغرافیایی علاوه بر آثار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، آثار زیست محیطی نیز به دنبال دارد این آثار در صورت عدم پیگیری راهبردها، استانداردها و ارزیابیهای مشخص و روشن در زمینه توسعه گردشگری، دارای جنبه های تخریبی بسیاری در ابعاد محیط انسانی و طبیعی است. از دیدگاه زیست محیطی توجه به فواید گردشگری نباید مانع از پرداختن به جنبههای نامطلوب این پدیده گردد. مطالعات سازمان ملل در مورد تأثیر گردشگری بر کشورهای در حال توسعه، نشان از آن دارد که با وجود این که گردشگری موجب شکوفایی اقتصادی کشورهای میزبان گردیده و مبادلات فرهنگی را بین کشورهای مختلف قوت بخشیده است؛ ولی از طرف دیگر، موجب خللهای اجتماعی و زیست محیطی نیز شده است - ایدینگتن،. - 1374

عواملی مؤثر بیشماری در توسعهی گردشگری نقش دارند و مدیریت و تعامل بین آنها، توسعهی گردشگری را شکل میدهد سه عامل اصلی در توسعهی صنعت گردشگری عبارتند از: گردشگران، مردم منطقه و ویژگی-های مقصد، شکل 1 این عوامل را نشان میدهد - الوانی و پیروزبخت،. - 1385برنامه ریزی گردشگری به شیوه توسعه پایدار واجد اهمیت بسیار است، زیرا اغلب فعالیتهای مربوط به توسعه گردشگری به جاذبهها و فعالیتهای مربوط به محیط طبیعی، میراث تاریخی و الگوهای فرهنگی منطقه بستگی دارد. اگر این منابع مورد بیتوجهی قرار گرفته و یا تخریب شوند مناطق گردشگری نخواهند توانست به جذب گردشگر پرداخته و گردشگری موفق نخواهد بود. - سینایی، - 1371 یک جنبه مهم توسعه پایدار شهری تاکید بر گردشگری محلی است این شیوه گردشگری بر دخالت دادن جامعه محلی