بخشی از مقاله
چکیده
با رشوع غیبت کرری اندیشمندان اساامی با تالیفات خود در عرصه های خمتلف علوم اساامی به تبینن آموزه های اساام و دفاع از آن پرداختند و هزاران تالیف و تصنیف در موضوعات متعدد دینی نگارش و منتر کردند.
در این میان ایرانیان در ترویج و گسررش علوم اساامی سهم بسزایی دارند نام برخی علوم دینی با نام عاملان ایرانی گره خورده است. از آنجا که شاید گاان شود عربی نویسی معلول عرب بودن نویسنده و مولف آنست و چه بسا بسیاری از مولفان عربی نویس را اصالتا عرب زبان و از نژاد عرب بپندارند در صدد شدیم در عرصه علم کالم و عقاید اساامی، برخی اندیشمندان رسشناس و مشهور دنیای اساام را که ایرانی بوده و در ساحت علم کالم دارای تالیفاتی به زبان عربی بودند معرفی کنیم.
هدف ما از این مقال، آنست که بدانیم ایرانیان، زبان عربی را زبان علم، تلقی کردند و مهانگونه که به زبان فارسی می نوشتند تالیفات مهم خود را به زبان عربی به نگارش درآوردند.
مقدمه
از زمان نزول کتاب آسمانی مسلمانان - قرآن کریم - در حجاز، زبان و ادبیات عرب به چالشی جدی فراخوانده شد. اعجاز قرآن همه را مبهوت کرده بود و توانایی هماوردی با آن را نداشتند. تاثیر قرآن در حیات انسانها را از ابعاد مختلفی می توان ارزیابی و بررسی کرد. از جمله تاثیرات زبان قرآن این است که دانشمندان اساامی - با همه تنوع جغرافیایی خود - در غالب تالیفاتشان، زبان عربی را برای تالیف و نگارش آثار قلمی خود برگزیدند.
البته زبان فارسی به طور کلی مغفول واقع نشد ولی نمی توان کمیت تالیفات فارسی را با مکتوبات عربی عالمان اساامی- در همه رشته ها- قیاس کرد. صاحبان علم کالم هم از این قاعده مستثناء نیستند و آثار فاخر و درجه اول کالمی بسیاری از متکلمین برجسته اساامی به زبان عربی تالیف شده است. هدف این نوشتار، آشنایی اجمالی با معروفترین و مشهورترین چهره ها و آثار کالمی قرون مختلف است که به روش کتابخانه ای و تاریخی بررسی شده است
جایگاه علم کلم
علم کالم یا علم عقاید اساامی از مهمترین رشته هایی است که با ظهور اساام در عرصه اندیشه مسلمانان ظاهر شد. علمی که به بررسی و تبیین و دفاع از باورهای دینی می پردازد و در صدد است از گزاره های دینی دفاع کند. کالم بعنوان علمی که متکفل اثبات اصول و مبانی دین است اهمیت و جایگاه ویژه ای دارد بطوری که رد و اثبات یک گزاره کالمی در جهان بینی شخص مومن تغییر اساسی ایجاد می کند و این تغییر در عملکرد و اخااق او نیز ممکن است موثر باشد.
از آنجا که اساام پس از رحلت پیامبر به فرقه های مختلف منشعب شد و هر فرقه ای برای اثبات عقاید و باورهای اساسی مذهب خود دست به تالیف زد لذا آثار متکلمین فرق و مذاهب مختلف مورد عنایت همه صاحب نظران قرار می گرفت تا به اشکاالتی که علیه مذهبشان می دیدند پاسخ بگویند.
در ادامه سعی داریم با معرفی 20 متکلم مشهور و معروف ایرانی با گرایشهای مختلف مذهبی با آثار کالمی- اعتقادی آنها به زبان عربی آشنا شویم و گزارشی اجمالی از آنها ارائه بدهیم. سیر معرفی افراد به ترتیب قرون است
فضل بن شاذان نیشابوری - 260 ق -
ابومحمد فضل بن شاذان بن جبرییل ازدی نیشابوری متکلم و فقیه امامی مذهب، هر چند نسب او به قبیله ازد می رسد ولی از آنجا که نیشابوری است بعنوان یک متکلم شیعه ایرانی شناخته می شود.
کتاب االیضاح از کتب قدیمی کالم شیعه محسوب می شود که فضل، آنرا در اثبات مذهب شیعه نوشته است و در این کتاب از قرآن و حدیث برای اثبات حقانیت شیعه بهره برده است. حدود 180 کتاب و رساله به فضل بن شاذان منسوب است
- 2 ابوحاتم رازی - 322ق -
ابوحاتم احمد بن حمدان بن احمد از مولفان برحسته ایرانی است. کتاب کالمی مشهور او اعاام النبوه است که بر مبنای مناظراتی که بین او و زکریای رازی در شهر ری صورت گرفته تالیف شده است - اعالم النبوه - 7 / ضمن اینکه بعنوان اولین کتاب در مذهب اسماعیلیه است که به اشکاالت علیه دین و انبیاء پاسخ داده است - همان - 9 / این نکته قابل توجه است که سنت مناظره در اساام از زمان خود پیامبر بود و در سیره اهلبیت ادامه داشت و بعدها عالمان همه مذاهب و فرق اساامی درباره مسائل اعتقادی و فقهی به مناظره می پرداختند. سنتی که شاید نظیرش را در هیچ ملت و آیینی نتوان پیدا کرد.
- 3 شیخ صدوق - 381ق -
محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی معروف به شیخ صدوق، محدث و فقیه امامی، مولف تصانیف بسیار و صاحب یکی از کتب اربعه شیعه که محل رجوع فقهاست زاده قم است. هر چند برخی تالیفات حدیثی و روایی صدوق هم خالی از صبغه مباحث کالمی نیست - مانند کمال الدین و عیون اخبار الرضا - یا رنگ و بوی کالمی آن بر صبغه حدیثی آن غالب است -
