بخشی از مقاله
چکیده:
سیر تکوین شهر و شهرنشینی در ایران همواره با فراز و نشیب هایی همراه بوده است ، اما دگرگونی های کمی و کیفی شهرنشینی کشور طی نیم قرن اخیر بسیار متفاوت از پیش از آن است . دولت پس از مشروطیت و به ویژه بعد از اصلاحات ارضی ، در سیاست ها و اقدامات خرد و کلان خود به نفت و درآمد های آن تکیه نمود . درآمدهای حاصل این درآمدها در اقتصاد شهرهای کشور بسیار موثر واقع شد . تزریق درآمدهای نفتی ، سیاست و اقدامات دولت در زمین و مسکن ، اجرای طرح های گسترده توسعه شهری و ...
در شهرهای بزرگ و کوچک منجر به رشد تعداد جمعیت و تغییر عملکرد رشد و گسترش شهرها گردید به نحوی که این دگرگونی و تغییرها سبب شد تا شهرها ، بسیار بیقواره گسترش یابد . شهر قزوین از جمله شهرهای کشور است که تحت تاثیر این سیاستها قرار گرفته و جمعیت و م ساحت آن افزایش یافته ا ست . سیا ستهای دولت از جمله افزایش محدوده و پی شنهادات طرح جامع ، واگذاری زمین و ت صمیمات مدیریت شهری مبتنی بر تغییر کاربری ف ضای سبز و باغات به دیگر کاربریها زمینه را برای گ سترش فیزیکی و تغییر کاربری اراضی داخل محدوده و پیرامون شهر فراهم نمود . پژوهش حاضر به بررسی نقش دولت در گسترشفیزیکی ، تغییرکاربریارا ضیک شاورزی ، باغات و زمینهای بایر پیرامون شهر قزوین طی سال های 1377 ، 1385 و 1390 پرداخته ا ست. نتایج پژوهش نشان میدهد که دولت در گسترش شهرهای ایران از جمله شهر قزوین نقش موثر داشته است .
مقدمه
رشد وگسترش شهرنشینی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه از دو منظر متفاوت است . نخست در مدت زمان رشد شهری در کشورهای در حال توسعه این تغییر بسیار سریع تر اتفاق افتاده ، به عبارت دیگر ماهیت و منشا تحولات شهرنشینی در ممالک توسعه یافته ماهیت درونزا داشته و مبتنی بر شرایط اجتماعی B اقتصادی و فرهنگی این جوامع بوده است . اما در کشورهای در حال توسعه ر شد شهرن شینی و گ سترش فیزیکی شهرها تحت تاثیر عوامل برون زا تحولات خارجی ایجاد گردید
تاریخ شهرن شینی ایران حکایت از آن دارد که تا چند دهه پیش ر شد کالبدی و جمعیتی شهرهای ایران آهنگی مدون و متعادل و هماهنگ داشته است با بروز تحولات سیاسی ، اجتماعی ، اقتصادی و فناوری جدید شهرها تغییرات و دگرگونی سریع و پرشتابی را تجربه کردند این دگرگونی به شکل افزایش جمعیت و گ سترش فیزیکی شتابآمیز شهرها و به صورت نامتعادل و ناهماهنگ رخ داده ا ست.
ر شد شهرن شینی ک شور طی 40 سال گذ شته دو جهش عمده دا شته ا ست ، جهش اول بعد از دهه 40 شم سی صورت گرفت که در این مرحله رشد فیزیکی و تغییرات ظاهری شهرهای ایران دگرگونی وسیعی می یابد . این تغییرات به حدی است که حتی تدوین قوانین و برخورد قهرآمیز شهرداری ها نیز نتوان ست از بروز آن جلوگیری کند . جهش دوم مربوط به دوره های بعد از انقلاب ا سلامی ایران است که علاوه بر مهاجرت های روستایی این مهاجرت از شهرهای کوچک به سوی شهرهای بزرگ و در حجم وسیع اتفاق می افتد
این تحولات در نیم قرن اخیر برعکس سده های قبل علاوه بر گسترش شهرها ، عناصر وعملکردهای شهری را نیز دگرگون ساخت و از آن به بعد این ر شد و گ سترش شهرها بود که ت صمیمات و واکنش های بعد را تحت تاثیر خود قرار داده است
روند شهرسازی و گسترش مناطق مسکونی در قزوین ، پس از ورود اسلام به این سرزمین در سال 24 هجری شتابی دو چندان گرفت و در مدتی کوتاه به عنوان » باب الجنه « با » دروازه بهشت « نامیده شد ؛ اقدام محمد بن سنانعجلی در حدود سال 90 هجری گام بزرگ دیگری در تو سعه شهر مح سوب می شود و زمینه ساز ساخت دو شهرک مهم » مبارکیه و مدینهمو سی « در کنار شهر کهن قزوین در سالهای پیش از 169 هجری می شود
قزوین پس از گزینش به پایتختی با شهرت بیشتری مرحله دیگری از حیات خود را آغاز کرد و با کارکردهای جدیدی در این را ستا رو به ر شد نخ ست کارکرد سیا سی-نظامی بود ، این شهر از مراکز قدرت مح سوب می شد ، دومین کارکرد اقتصادی بود که این شهر را به محل تبادل کالاهای بازرگانی تبدیل کرد ، کارکرد دیگر مسکونی بود ، این شهر در طول تاریخ از شهرهای مهاجر پذیر ایران بوده ، به خ صوص در دوران پایتختی که در این دوره با ا ضافه شدن پروه های جدید با فرهنگ و زبان و آداب و رسوم مختلف تحولات جدید و خاصی در ساختار شهر ایجاد شد ، از این رو با ورود گروه های تازه اجتماعی و رشد جمعیت در ادامه مرکزیت سیاسی نیاز به فضاهای شهری جدید نیز پیدا کرد
استقرار و فعالیت واحدهای صنعتی از دوران صفویه در استان قزوین آغاز گردیده و در گذر زمان مراحل رشد را طی نموده است . از طرفی طراحی و احداث شهر صنعتی البرز قزوین به عموان اولین شهر صنعتی ک شور و آغاز به کار صنایع از سال 1346 در آن ، ر شد صنعتی ا ستان را در حوزه زیرساختها و نیرویانسانی ماهر و متخصص ضمن رعایت مسایل زیست محیطی ، به حد قابل توجهی رسانده به طوری که استان قزوین در حال حاضر به عنوان یکی از قطب های صنعتی و مهم کشور مطرح است .
قزوین دارای سه منطقهاست که منطقه اول آن بخاطر دارا بودن بناها و آثار تاریخی بیشتر از اهمیت ویژهای برخوردار است، منطقه دوم آن دارای جمعیت و سابقه بیشتر نسبت به دو منطقه دیگر ا ست و منطقه سوم که بارزترین ویژگی آن قرار گرفتن شهرکهای تازه تا سیس مینودر و کوثر میبا شد. این تحقیق در پی پا سخگویی به این پر سش می با شد که آیا آیا سیا ست های دولت در زمینه م سکن و شهرک سازی در روند ر شد و گ سترش فیزیکی شهر در طی دهه اخیر موثر بوده است ؟
مبانی نظری
با توجه به تعریف رشد که تغییر کمی هر متغیر در یک مدت مشخص در ابعاد مختلف می باشد . می توان گفت هر تغییری - افزایش یا کاهش - کمی در متغیرهای شهری ر شد - مثبت یا منفی - شهری مح سوب می گردد . ر شد اجزای مختلف شهر - فیزیکی و غیر فیزیکی - می با شد . ر شد سطحی شهر همان گ سترش شهری ا ست که در واقع بر ر شد کالبدی و ر شد ف ضای ساخته شده افزایش میزان شبکه د ستر سی و هرگونه ر شد فیزیکی شهر دلالت می کند . گ سترش شهری به معنای گ سترده شدن شهر ا ست و به طور م ستقیم و غیر م ستقیم در اثر علل مختلفی صورت می گیرد از جمله ر شد جمعیت شهری که خود دلایل و پیامدهای خاص خود را دارد . بنابراین گسترش شهری با رشد شهری تفاوت دارد از آنجا که گسترش شهری یکی از حالات رشد شهری است پس رشد می تواند جنبه های بیش از گسترش شهری را شامل گردد
گسترش شهری بدون توسعه شهری امکان پذیر است اما تصور توسعه شهری بدون گسترش مشکل می باشد . امروز با فراگیر شدن گسترش شهرها مفهوم اسپرال - گستردگی - در اکثر ک شورهای جهان با ماهیت ، شاخص ها و نتایج مختلفی به کار برده می شود . در این ک شورها ر شد جمعیت تنها عامل افزایش مقدار کاربری زمین نبوده است . بلکه شتاب در مصرف زمین با افزایش محدوده شهرها بیش از رشد جمعیت شهری موثر بوده است
کاربری زمین تهیه اطلاعات ا سا سی درباره ویژگی های ا ستفاده از زمین و فعالیت های مختلفی ا ست که در آن صورت می پذیرد این اطلاعات تجزیه ، تحلیل و نحوه استفاده از زمین را معین می نماید - رضویان ، 1381 ص . - 33 همچنین برر سی چگونگی ا ستفاده از ف ضا در مقیاس منطقه در را ستای شناخت تاثیر ان سان بر محیط ا ست که در بهره وری از منابع توسط جوامع انسانی رخساره می یابد
رابطه بین دولت و شهر نشینی یک رابطه متقابل می باشد که وجود یکی بدون دیگری امکان پذیر نی ست ، بنابراین سیا ست دولت ها از جنبه های مختلف می تواند در ر شد شهر ها موثر با شد از جمله ر شد شهرهای اداری ، سیا سی ، واب ستگی اقت صادی شهرهای جهان سوم ، روابط تولیدی حاکم بر جامعه و به وجود آمدن زاغه ن شینی ، حومه ن شینی ، فر سودگی شهر مرکزی و ت شکیل حومه ن شینی در رابطه با سرمایه داری و منافع سرمایه دار ، سیا ست دولت ها در رابطه با اقدامات رفاهی در بخش های مربوط به رفاه عمومی در شهرها نظیر سیاست های مربوط به مسکن ، خدمات درمانی ، آموزش و نظایر آن به ایجاد بانک زمین و کنترل گ سترش ، فرم گ سترش شهرها از این طریق و ا ستفاده بهینه از زمین های شهری می باشد
شاید اساسی ترین اقدام دولت در رابطه با زمین شهری اقدام برای تملک اراضی موات شهرها در سال 1331 بوده است . و از مهم ترین قوانینی که در سال 1339 به تصویب رسید قانون مربوط به تملک اراضی به منظور اجرای برنامه های شهر سازی با قیمت عادلانه بود . از سال 1341 تا سال 1357 شمسی حدود 25 مورد قانون مربوط به اراضیشهری تهیه و ت صویب گردید ، از جمله می توان به ت صویب قانون تا سیس شورای عالی شهر سازی و معماری در سال 1351 و سپس قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی و تعیین و وظایف آن در سال 1353 اشاره نمود که منجر به تهیه طرح های توسعه شهری برای شهرهای کوچک و بزرگ گردید
بعد از انقلاب نحوه واگذاری زمین توسط سازمان عمران شهری به سه صورت اساسی صورت گرفت .
