بخشی از مقاله
چکیده
موضوع اصلی پژوهش گفتمان انقلاب در رمان است. تحقیق بر بررسی گونه ای از رمان های اجتماعی که به انقلاب اسلامی مردم ایران پرداخته بنا نهاده شده است و هویت روابط و مواضع گفتمانی که در رمان خلق شده اند مورد توجه قرار گرفته اند.
از میان رمان های موجود که شمار مهم ترین آنها به 10 رمان می رسد رمان رازهای سرزمین من اثر رضا براهنی برگزیده شده است.
روش گرداوری داده ها مراجعه به متن است از انجایی که نظریه ی فرکلاف به شکل سحرآمیزی نظر و روش را بهم آمیخته است دیدگاه وی مورد استفاده قرار گرفته است.
منازعه ی اصلی رمان حضور بیگانگان در ایران و فساد حاکم بر دوران پهلوی است که به شکل سمبولیک و اغراق آمیزی در فساد جنسی طرح شده در رمان جلوه گر می شود در این رمان -تصویر ارتش شاه پس از کودتای 32 .تصویر غرب و امریکا در رابطه ی استعماریش با ایران ، اسطوره ی گرگ که نماد مقاومت و غرور ملی ایرانی هاست و فرازهایی مربوط به بازگشت به اصل و ریشه و همینطور باز افرینی شاهنامه ی فردوسی و کوشش برای به دست دادن روایتی حماسی و اسطوره ای از انقلاب مضامین مرکزی رمان را تشکیل می دهند . هدف اصلی نویسنده افشا گری نقش استعمارگونه ی بیگانه و در اینجا امریکا در ایران سالهای 32 به بعد است. و تاثیر بیگانه - امریکا را در حیات اجتماعی و حتی زندگی روزمره ایرانیان اشکار می کند.
منازعه ی اصلی رمان - حضور بیگانگان و غرب در ایران - در واقع منازعه ای هویتی است که چالشی جدی برای روشنفکران ایرانی از دوران مشروطه تا به امروز است . نویسنده برای بازسازی هویت ایرانی در برابر دیگری که غربی و بیگانه است از اسطوره های ملی و حماسی - برگرفته از شاهنامه - و مفاهیمی همچون سرزمین ملت و وطن و تا حدود کمتری از ایدئولوژی اسلامی شیعی بهره می برد.
مقدمه
وقوع انقلاب اسلامی مردم ایران در سال 57 بسیاری از نظریه پردازان انقلاب را متحیر کرد و بیش از هرچیزی نظریه پردازان انقلاب را ناچار به پذیرش نقش فرهنگ در وقوع انقلاب ها کرد. انقلاب ایران با مختصات متداول انقلاب های دوران خود بوقوع نپیوسته بود در این انقلاب این فضاهای شهری مثل مسجد و بازار و خیابان و باورهای فرهنگی بودند که زمینه ساز و محل وقوع انقلاب واقع شدند و برخلاف انقلاب های دیگر دنیا که در پی تحدید نقش دین و سکولارشدن رخ داده بود و به قول مارکس دین افیون توده ها بود این بار ایرانیان بدنبال گونه ای معنویت در سیاست بودند چنانچه فوکو انقلاب ایران را روح یک جهان بی روح قلمداد می کند.
تاریخ بطور سنتی از بالا ساخته شده فاتحان انرا تصنیف کرده قدرتمندان انرا تنظیم نموده و برای مردم اجرا کرده اند تاریخ دیگری هم هست که ریشه در نگرش و ادراک مردم از این نکته دارد که دنیای پیرامون انها چگونه باید شناخته شود تداوم یابد و جایگاه انها در این فرایند چگونه معلوم می شود این تاریخی است که اطلاعات خود را از ارمان مردم می گیرد و در متن زندگی ارمانی و مادی روزمره ی مردم تدوین و بیان می شود.
بیان مسئله
پیروزی انقلاب اسلامی مردم ایران در بهمن 57 تاثیر عمده ای در همه ی ارکان جامعه از جمله ادبیات گذاشت با وقوع انقلاب و در سالهای آغازین آن بیشترین رمان ها و داستان های کوتاه به دلیل شور و التهاب انقلابی نگارش و انتشار یافتند با شروع جنگ تحمیلی در تابستان 59 دسته بندی نویسندگان شکل مشخصی به خود گرفت گروهی از اینان به باورهای دینی و ارمان های انقلابی گرایش داشتند و گروهی دیگر رها از هر تعلقی به خلق داستان پرداختند
به دلیل نزدیکی زمان وقوع جنگ به انقلاب و طولانی بودن جنگ ادبیات داستانی به سمت ادبیاتی با مضامین جنگ جبهه و مقاومت سوق پیدا می کند و به همین دلیل ادبیات انقلاب انگونه که باید شکل نمی. چنانچه حسن میرعابدینی می نویسد:
در نخستین سالهای پس از انقلاب بیداری اجتماعی سبب رشد ادبیاتی می شود که نسب تاریخی اش به اجتماع نگاری های شتاب زده نیمه دوم دهه 1350 می رسد. مردم برای درک آنچه در حال وقوع است، خواندن روزنامه ها و آثار مرامی و تاریخی را به خواندن آثار ادبی ترجیح می دهند. وظایفی که جنبش پیش پای نویسندگان می گذارد، آرامش ذهنی لازم را برای آفرینش ادبی از آنان سلب می کند.
پر واضح است که در بحبوحه ی انقلاب با ادبیاتی متعهد روبرو هستیم که نویسنده بیش ازهر موضوع دیگری به آرمان ها خواسته ها و حتی ناکامی های نسل انقلابی می پردازد تجربه ی زیسته ای که می تواند همسو با باورهای رایج و عمومی پیرامون انقلاب باشد و یا نه با باورهای عام به مجادله و ستیز برخیزد به قدری درگیرتجربه ی واقعیت اجتماعی فروزان شرایط انقلابی است که هنر ناب نویسندگی اش مجال نمی یابد گوهر درخشان خود را به تمامی آشکار کند گرچه تعداد این رمان هایی که در مورد انقلاب نوشته شده اند تحت تاثیر وقوع جنگ و گرایش نویسندگان به خلق اثر در زمینه ی جنگ است با این وجود این رمان ها از چند نظر حایز اهمیت می باشند:
-1ادبیات این دوران ادبیاتی افشاگرانه است حاوی گونه ای نقد و اعتراض است.
-2نویسنده به دنبال انتقام پیام و یا حتی مرامی و در پی انجام دادن رسالتی است
-3ساخته و پرداخته ی دوره ای بحرانی هستند و نویسنده با حس مسئولیت اجتماعی می نویسد و در برخی موارد بدنبال ایجاد همبستگی و همدردی است
-4غالبا انگیزه ی افرینش شان موقعیت حاضر و شور پیکارجویی و وسوسه ی برملا ساختن ستمگری های اجتماعی و تصحیح اشتباه کاری هاست.
-5اغلب داستان ها وصف کشمکش های اجتماعی و آشوب های درونی آدم ها ست. و نویسنده به بیان مواضع و دیدگاه های خود پیرامون مسائل کلان اجتماعی می پردازد و داستان شخصیت ها و رخدادهای متعددی دارد
-6افشاگری در رابطه با خاطرات مبارزاتی چریکی-کارگری و توصیف وضع زندانیان سیاسی زمان شاه وضعیت پلیسی حاکم بر جامعه اختناق سیاسی. وهمینطور ماجراهای سیاسی اجتماعی قبل از انقلاب موضوعیت می یابد
اهمیت بررسی گفتمان انقلاب در رمان از آن روست که ما به گفتمان رسمی از انقلاب که در تاریخ رسمی وجود دارد عادت کرده ایم وامکان دارد که این نگاه رسمی تقلیل گرا بوده باشد برای شکل بخشیدن و ترسیم یک کلیت وحدت بخش از مولفه های مهم دیگری چشم پوشی کرده باشد. اما بررسی رمان های مربوط به انقلاب می تواند یاریمان دهد تا تصویری از انقلاب را که در گفتمان رسمی وجود دارد بهبود بخشیده و یا کامل کنیم.
ا ز این روست که جلال ال احمد اعتقاد دارد که :اصیل ترین اسناد تاریخ هر ملتی ادبیات است مابقی جعل است - .
در داستان انقلاب از طبقات مختلف اجتماعی سخن گفته می شود که هرکدام به زبان خودشان از انقلاب می گویند حوادثش را متاثر از تجربه زیسته ی خاص خود بازگو می کنند. واز امیدها و آرزوهایشان می گویند. و در کنار همه ی اینها هویت و چیستی خود و همنوعانشان را به نمایش می گذارند و یا گاهی به چالش می کشند. از رنجها و شادی هایشان می گویند از ارزش ها و دوست داشتنی هایشان می گویند و گاهی که شعله های برافروخته جانشان دوباره جان می گیرد نوشداروی هستی های دیگر می شوند. نقش باورها و اعتقادات ،آرمان ها ی انقلابی،نیروها و گروههای اجتماعی انقلابی از جمله روحانیت، عامه ی مردم، فقرا و دیگر گروههای سیاسی درگیر در مبارزه ی انقلابی و همینطور گروههای حاشیه ای که به قدرت دسترسی ندارند جالب توجه است.. هرکسی از منظر خودش و به تبعییت از نقطه ای که در انجا سکنی گزیده است به ماجرای انقلاب اسلامی چگونگی شکل گیری ان و استمرارش و مولفه های تشکیل دهنده اش پرداخته است.
ما موضوع مقاله را بر بررسی گونه ای از رمان های اجتماعی که به انقلاب اسلامی مردم ایران پرداخته بنا نهاده و بررسی معناها هویت ها روابط و مواضع گفتمانی که در رمان خلق شده اند و یا بعبارت ساده تر گفتمان انقلاب در رمان را مورد توجه قرار داده ایم.
این مقاله بدنبال یافتن پاسخ برای سوالات زیر است:
-1گفتمان رمان واجد کدام ویژگی هاست - گزاره های معنایی ،مولفه ها -
-2 در این گفتمان کدام خرده گفتمان ها در کنار هم یا در رقابت با هم مطرح شده اند؟
-3منازعات اساسی بر سر کدام گزاره هاست و چگونه صورت بندی شده اند؟
-4 طبقات اجتماعی در گفتمان انقلاب چگونه ظهور یافته اند؟
-5گفتمان رمان اقلیت های قومی نژادی مبارزان زنان مردان روشنفکران عوام را چگونه نمایش می دهد؟
-6 بازنمایی حوادث انقلاب از چه قرار است/مواضع نویسنده و شخصیت ها چیست؟
-7 هویت و روابط اجتماعی افراد درگیر در انقلاب با چه ویژگی هایی برساخته شده است - به نمایش در امده است -
چارچوب نظری
واژه ی گفتمان به عنوان معادل - discourse از ستاک ماضی گفتن +مان پسوند اسم ساز از ریشه فعل را اولین بار داریوش اشوری در یکی از مقاله های خود تحت عنوان نظریه غرب زدگی و بحران تفکر در ایران به کار برده است
