بخشی از مقاله
چکیده
سیاست شومِفرّق» تسُد« - تفرقهبینداز و حکومت کُن - که از ابزارهای قدیمی و نامبارک دشمنان اسلام برای ایجاد شکاف در صفوف امّت واحده اسلامی در راستای سیطره یافتن بر امکانات مادّی و معنوی آنان است، میطلبد که همواره راهکارهای مقابله با آن را از طریق رهنمودهای وحدت آفرین قرآن کریم درک نمود و آن را به صورت عملی در جامعه اسلامی پیدا کرد؛ چرا که بدون تردیداتّحاد و همدلی، مایه قدرت و یازدارندگی، و اختلاف و تفرقه موجب ضعف و آسیبپذیری است.
تأکید بر وحدت در قرآن کریم، به قدری مهم است که حتی باید با اهل کتاب نیز بر حولِ محور آن برخورد کرد و با پر رنگ کردن مشترکاتِ اسلام با آنها، از ایجاد تنش و خصومت پرهیز نمود. تفرقه و چنددستگی که بر اساس رهنمودهای کلام وحی، یک سیاست فرعونی و طاغوتی است و شکست ودرماندگی مسلمانان را در پی دارد، باید با تمسّک به حبل االله که همان صراط مستقیم الهی است، خنثی و بیاثر گردد. این مقاله به شیوه تحلیلی و با استناد به آیات قرآن کریم، در صدد ارائه راهکارهایی در جهت ایجاد وحدت و همدلی است و به آسیبشناسی خطرات تفرقه و چنددستگی میپردازد.
-1 مقدمه
انسان از آن جهت که به قول ابن خلدون، موجودی »مدنیالطبع« است؛ به ناچار باید همزیستی مسالمتآمیزی با همنوعان خود داشته باشد. این همگرایی و همکاری متقابل، نیازمند این است که نوعی همبستگی و وحدت در درون جامعه شکل بگیرد. مقوله وحدت و تأکید بر اهمیت آن، هرچند موضوعی مشترک در میان همه ادیان است؛ اما در دین مبین اسلام و به ویژه در قرآن کریم، نگاهِ ویژهای بدان مبذول شده است و آیات قرآنی، مسئله وحدت را یک فریضه واجب در میان مؤمنان میدانداین. اتّحاد و همدلی اسلامی،از مسائلی است که در طول تاریخ و به ویژه در عصر حاضر، توجّه مسلمانان را به خود جلب کرده است و دلسوزان دینی همواره تلاش نمودهاند تا مسلمانان را به داشتنِ چنین همبستگی و وحدتی فرا خوانند.
موضوع وحدت و همبستگی آنچنان مهم و ضروری است که اگر موضوع امتحان الهی و ابتلاء انسانها در حیات دنیوی نمیبود، بدون شکّ »خداوند با اراده تکوینی خود، همه مردم را یکپارچه و یک امّت قرار میداد« - طبرسی، - 334/1 :1372؛ چنان که قرآن کریم میفرماید:
« - مائده48/ - ؛ ترجمه: - و اگر خدا میخواست همه شما را یک امت میساخت. ولی خواست در آنچه به شما ارزانی داشته است بیازمایدتان. -
همچنین قرآن کریم، فلسفه تشریع دین و بعثت پیامبران را نیز پیشگیری از هرگونه تفرقه و پراکندگی دانسته است
« - بقره 213/ - ؛ ترجمه: »مردم یکامّت بودند، پس خدا پیامبران بشارتدهنده و ترساننده را بفرستاد، و بر آنها کتاب برحقّ نازل کرد تا آن کتاب در آنچه مردم اختلاف دارند،
میانشان حکم کند.« وصف تأکیدی - واحده - ، نشانگر آن است که مردم در فطرت اولیه خویش، سمت و سوی واحدی را دنبال میکردند و هیچگونه اختلاف و مشاجره فتنهانگیزی در بین آنان نبوده؛ مگر آنکه در پرتو فطرت توحیدی و نصایح انبیاء پیشین حل میشد
بسیاری از کارهای عبادی در اسلام از جمله حج، نماز جمعه و جماعت و ...، همگی سمبلهایی از وحدت میانِ مسلمانان است. از جمله اینکه مراسم حج، یکی از پرشورترین و باشکوهترین عباداتی است که در عین به نمایش گذاشتن عظمت توحید، مسئله وحدت در میان همه اقوام اسلامی در آن، به شکل زیبایی نمودار میشود. همچنین فریضه مهم »امر به معروف و نهی از منکر« که به منزله یک پوشش اجتماعی برای محافظت از جامعه است، یکی از ثمرات اساسی آن، حفظ وحدت اجتماعی است؛ چرا که حفظِ وحدت اجتماعی، بدون نظارت عمومی ممکن نیست
علاوه بر این برنامههای عبادی جمعی، قرآن کریم در آیات مختلفی، رهنمودهای مهمی در رابطه با حفظ وحدت در جامعه دارد. این مقاله در صدد استخراج مهمترین شاخصههای وحدت و همدلی در قرآن کریم و بیانِ خطرات و آسیبهای تفرقه و اختلاف در دیدگاهِ کلام وحی است.
-2 پرسشهای پژوهش
در این مقاله با استناد به آیهای کتاب آسمانیِ قرآن کریم، به دو پرسش زیر پاسخ خواهیم داد:
-1 قرآن- کریم در مسیر ایجادِ وحدت و اتّحاد میان انسانها و به ویژه مؤمنان، چه شاخصههایی را برمیشمرد؟
-2 آسیبهای دودستگی و تفرقه در میان مسلمانان از نگاهِ قرآن کریم چیست؟
-3 اهمیّت پژوهش
تلاش دشمنان اسلام در دو دهه اخیر برای ایجاد شکاف و تفرقه میانِ مسلمانان در جهتِ سلطه همه جانبه بر آنها، میطلبد که بار دیگر با نگاهی همه جانبه به قرآن کریم و بهرهگیری از رهنمودهای آسمانی آن، با مؤلّفهای ایجاد اتّحاد اسلامی و همدلی و همبستگی آشنا شدو خطرات تفرقه از نگاهِ قرآن کریم را مورد توجّه قرار داد. رهیافتهای این پژوهش و مانند آن میتواند طرحهای نوینی فرا روی جوامع اسلامی در زمینه وحدت و اتّحاد اسلامی، در تأسّی به رهنمودهای آخرین کتاب آسمانی بگشاید.
-4 پیشینه پژوهش
پژوهشها و کتابهای بسیاری در رابطه با موضوع وحدت و اتحاد اسلامی نگاشته شده است که نام بردن از همه آنها، سخن را به درازا میکشاند. اما وجه تمایز این مقاله با همه مطالعات و تحقیقات انجام شده در این موضوع، این است که مقاله حاضر، به صورت فراگیر و همه جانبه، موضوع وحدت در قرآن کریم را مورد بررسی قرار داده است و تلاش نموده تا به ذکر نکات نو و جدیدی بپردازد که چه بسا از نگاهِ پژوهش-گرانِ حوزه وحدت اسلامی، پنهان مانده باشد.
-5 واژهشناسی کلمه »وحدت«
وحدت در لغت عبارت است از: یکی شدن، یک دست شدن، حول محوری چرخیدن، برادری، اتحاد، مرکب شدن و اتفاق - ایرانی، 1388، ص71این - . کلمه در مقابلِ دو واژه مذمومِ اختلاف - ناسازگاری - و تفرقه - پراکنده نمودن - قرار دارد
در اصطلاحِ تعریفاتّحاد امت اسلامی، »تبدیل یکی به دیگری شدن و یا یکی شدن، غیر قابل تحقّق است؛ بلکه به معنی تعامل» بر اساسِ اشتراکات مذهبی است« - تهانوی، :1996 ج. - 91/1 همچنین شهید مطهری در این رابطه میگوید: » بدیهی است که منظور علمای دلسوز و مدافع وحدت اسلامی از وحدت، حصر مذاهب در یک مذهب و اخذ مشترکات مذاهب و طرد متفرقات آنها نیست؛ بلکه منظور، دست برداشتن از اختلافات جزئیِ بیاساس و متشکّل شدن در صف واحد در برابر دشمنان اسلام است
-6مؤلّفهها و عناصر وحدت در قرآن کریم
گفتمانهای متنوّع و متفاوتی در رابطه با شاخصها و مؤلّفههای وحدت و همسبگی وجود دارد و عناصرِ شکل دهنده آن میتواند بر پایههای مختلفی در یک جامعه شکل گیرد. این عناصر وحدتسازِ ملی گاه میتواندذهنیت» و سرگذشت مشترک تاریخی، میراث مشترکِ فرهنگی، هدف و دردِ مشترک و دین مشترک« - تاجیک، - 56 :1379 باشد و گاه نیز میتواند در دایره »فرهنگ، پرچم، محدوده جغرافیایی و زبان« - زیباکلام، - 23 :1379 قرار گیرد. در یک جمعبندی میتوان عوامل و مؤلّفههای شکل دهنده وحدت و همبستگیِ را در مورا زیر خلاصه نمود:
الف - سرزمین و جغرافیا: وجود سرزمین و جغرافیای مشترک، یکی از عوامل شکلگیری وحدت در میان مردمانی است که در آن سرزمین و محدوده جغرافیایی خاص زندگی میکنند. در این میان، حراست و نگهبانی از سرزمین مشترک، همواره به عنوان یک عامل اساسی در همبستگی مردمانِ درون یک سرزمین،
نقش ایفا کرده است
ب - دولت و نظام سیاسی: نظام سیاسی و دستگاه حکومت، نقش عمدهای در ایجاد و حفظ همبستگی ملی در سطوح مختلف دارد. همبستگی ملی، خود محصول ساختار قدرت سیاسی است
ج - دین و مذهب: دین و مذهب به مثابه یکی از ریشه ایترین عناصر فرهنگی در اکثر جوامع، به عنوان یکی از عوامل اساسیِ وحدت و همبستگی ملی بوده است. وجودِ دین مشترک در درونِ یک قلمرو سرزمینمشترک، همواره به عنوانِ یکی از مبانیِ شکلگیری وحدت و همبستگی ملی در جوامع مطرح بوده و نقش اساسی را در پیدایشِ وفاق و انسجام اجتماعی ایفا کرده است
د - زبان مشترک: همه کسانی که در مورد فرهنگ و همبستگی و انسجام اجتماعی اندیشیدهاند، زبان را جزو یکی از عناصر مهم و تشکیلدهنده وفاق و همبستگی ملی برشمردهاند. وجودِ زبان رسمی مشترک، همواره به عنوان عامل ارتباطی بین مردمان درونِ یک سرزمین، مورد توجّه بوده است؛ هرچند ممکن است در کنار یک زبان مشترک، زبانها و لهجههای غیر رسمی مختلفی نیز وجود داشته باشد.
