بخشی از مقاله
چکیده :
در مقاله حاضر به دنبال بررسی ویژگیهای بصری کتیبهسازی نظیر ساختار، تناسب و نقوش است. بدین منظور به صورت توصیفی-تحلیلی و مطالعات کتابخانهای، کتیبهی 20 ارسی مورد بررسی قرار گرفت که همگی آنها به دوران قاجار تعلق دارند. در روند تحقیق ابتدا دستهبندی انواع کتبه را براساس زمینهی کار و سپس بر اساس انواع نقوش مورد توجه قرار داده و سپس پیمونها و الگوهای اولیهی هریک از کتبهها استخراج شد.
بررسی ها نشان داد که تعداد پیمون به کار رفته در کتیبه های با نقوش هندسی بیشتر از تعداد پیمون به کار رفته در کتیبه های با نقوش گردان است. همچنین با توجه به تحلیل های صورت گرفته، می توان گفت که در نقوش هندسی بیشتر از روش انعکاسی با محور تکثیر موازی یرای تکرار نقوش بهره گرفته شده است اما در نقوش گردان بیشتر از شیوه انعکاسی یا محور تکثیر شعاعی برای تکرار نقوش استفاده شده است که بررسی ویژگیهای آنها میتواند گامی در جهت آشنایی بیشتر با ویژگیهای زیبایی شناسی هنر کتیبه ارسیها تلقی شود.
مقدمه
دوره قاجار عصر پیدایش نوآوری ها و اجرای اصولی نوین در ساخت ابنیه به خصوص کاخ هاست. در این دوران به پشتوانه قوانین ساختمان سازی دوره های پیشین و نیز نفوذ هنر غربی به هنر اصیل ایرانی، اصول، قواعد، قوانین و ابداعاتی در زمینه معماری به دست آمد که تزیینات معماری نیز از این نوآوری ها بی بهره نبود. تزیینات معماری عصر قاجار دارای ویژگی های منحصربه فردی است نظیر: ازدحام بیش از حد نقش در کادر، تنوع بالای رنگ و اهمیت به آن بیش از ساختار اصلی طرح، تجمل گرایی و استفاده از نقوش و تزیینات غربی همچون دوره روکوکو و باروک - به خصوص در اواخر دوره ناصری - ، استفاده از عناصر طبیعی همچون پرندگان و گل ها در نقوش و غیرهندسی اجرا کردن طرح ها
در این عصر تحولی در شکل درها و پنجره ها و به ویژه روزن های بالای درها پدید آمد. بسیاری از روزن هایی را نیز که در گذشته بیشتر به شکل مربع یا مستطیل یا با قوس جناغی می ساختند به شکل دایره و بیضی ساختند. همچنین برای ساختن پنجره هایاُرسی استفاده از قواره بری بیش از گره سازی مورد توجه قرار گرفت
با اینکه ارسی در معماری ایران در تعدادی از ساختمان ها به طور گسترده استفاده شده، همچون سایر عناصر یا آرایه های معماری به آن نپرداخته اند. باتوجه به شواهد موجود، زمان بهره گیری از ارسی در آثار معماری ایران، حداقل به زمان صفوی باز می گردد؛ به همین دلیل، ارسی در این دوره و دوره های زندیه و قاجاریه، از اهمیت و جایگاه شایان توجهی برخوردار شد.
شواهد و مدارک موجود نشانگر آن است که ارسی در این دوره ها استفاده عمومی نداشته، ولی در بسیاری از بناها از جمله کاخ ها، برخی مساجد و حسینیه ها و خانه های کسانی که توانایی ماای داشتند، در زمره یک عنصر معماری و نیز تزئینی بوده است. ارسی علاوه بر اینکه عایقی مناسب برای بخشی از ساختمان بوده، عنصری تزئینی هم محسوب می شده است؛ بنابراین با توجه به اهمیت ارسی در بیشتر نقاط کشور، آن چنان که شایسته بوده، به آن توجه نشده و پژوهشی ژرف نگرانه درباره آن صورت نگرفته است
مقاله حاضر به منظور پاسخگویی به سؤالاتی است که در رابطه با ویژگی های بصری کتیبه سازی نظیر ساختار، تناسبات و نقوش وجود دارد. پس می توان گفت اصلی ترین سوال مورد مطالعه در این پژوهش عبارتست از: ویژگی های بصری »کتیبه« ارسی ها که با تکنیک های قواره بری و گره چینی اجرا شده اند، چیست؟ تنوع گونه های »کتیبه« چگونه است؟ لذا هدف این پژوهش بررسی ویژگی های بصری »کتیبه ارسی ها«، به منظور آشنایی بیشتر است که نبود اطلاعات لازم در این زمینه با توجه به پیشینه تحقیق بر اهمیت و لزوم انجام این پژوهش تأکید می کند.
گونه شناسی شکلی یا ریخت شناسی
واژه »تیپولوژی «1یا گونه شناسی در فرهنگ غربی از ریشه کلمه تایپ2 رفته شده است ؟این واژه در زبان انگلیسی معادل واژه های مدل3، نمونه4، فرم5، دسته6، نماد7 و ویژگی 8 قرار دارد. »گونه« در فارسی به گروه خاصی با یک ویژگی یا علامت مشخص اطلاق می شود”
استفاده از گونه شناسی به عنوان ابزاری برای شناخت و دسته بندی از اواخر قرن هجدهم میلادی متداول شده است؟ این شیوه در عرصه معماری و در آثار نویسندگان معمار و دیگر دانشمندان از حدود دوهزار سال پیش دیده میشود؟ »کلید حساب …یکی از جالبترین آثار در این زمینه کتاب »غیاث الدین جمشید کاشانی …نوشته »مفتاح الحساب …یا می باشد ؟او در این کتاب بخشی را به محاسبه هندسی قوس، طاق، گنبد و مقرنس اختصاص داده و جداول محاسباتی بسیار جالبی را ارائه می دهد”
بهره گیری از گونه شناسی در شناخت معماری تا اوایل قرن بیستم به طور جدی ادامه داشت؟ از طرفی معماران مدرن به ظاهر مخالفت شدیدی با فکر گونه و گونه شناسی ابراز نمودند به عقیده آنان گونه و کاربرد آن در طراحی، مانعی مهم در خلاقیت معمار و دانشجوی معماری به وجود می آورد با این وجود، گونه و گونه شناسی موضوعی با گستره جهانی است
بسیاری از محققین مانند آلدورسی، آرگان، آیمونینو، کرایر و به آن پرداخته اند؟ در دهه 1881 میلادی موضوع گونه شناسی در دانشگاه هاروارد، ام آی تی و بیرمنگام به بحث گذاشته شد که محصول آن ده ها مقاله بود؟ این موضوع هنوز هم مورد علاقه محققین معماری است و در حدود سه دهه است که در ایران نیز به آن توجه می شود”
گونه شناسی شکلی 9یا ریخت شناسی در واقع دسته بندی براساس ویژگی های شکلی عناصر می باشد ؟در این مقاله، ویژگی های بصری، نقوش و شکل کتیبه به عنوان ویژگی هایی برای دسته بندی »کتیبه ارسی ها«، ملاک عمل قرار داده شده است
روش پژوهش
روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی و گردآوری مطالب به شیوه اسنادی - کتابخانه ای - و بر پایه پژوهشی میدانی - تجزیه و تحلیل خطی نمونه ها - استوار است.
