گزارش کار آموزی دوره کاردانی مرتع و آبخیزداری

بخشی از مقاله

مقدمه
مرتع و آبخيرداري يكي از رشته هاي تحصيلات عالي در نظام آموزش عالي كشور مي باشد. در اين رشته مقاطع تحصيلي كارداني، كارشناسي، كارشناسي ارشد و دكتري دانشجو تربيت مي شود. در پايان هر يك از مقاطع تحصيلي ياد شده دانشجو آزموده هاي خود را در غالب يك كار عملي كه نمودي از توانمندي او در بكارگيري دانش كسب شده در رشته مربوطه مي باشد بكار گرفته و نتايج آن را تدوين مي نمايد. گزارش پيش رو مربوط به دوره اي است كه تحت عنوان كارورزي با هدف

آشنايي و همچنين بكار گيري آموخته هاي علمي در اين مقطع تحصيلي انجام شده است. اين كارورزي در بخش تحقيقات مرتع مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع كشور انجام رسيده است. دوره كاروزي مورد نظر طي 350 ساعت كاري صورت گرفته و در آن بررسي هاي عملي در خصوص سوابق برخي از مسائل مراتع ، بررسي موردي در خصوص جو ، فنولوژي تعدادي از گونه هاي مرتع، تبديل ديمزارهاي كم بازده، اصلاح نباتات به روش پلي كراس و موضوعات موردي كه در بازديد از ايستگاه تحقيقات همند آبسرد انجام و در اين گزارش ارائه شده است.

مرتع
تعاريف
تعاريف مختلفي براي مرتع به کار رفته که درذيل به چند نمونه اشاره ميشود:
1- کليه اراضي که داراي پوشش طبيعي بوده و به نحوي خوراک دام ازآن تامين ميشود و تجديد حيات آن به طور طبيعي انجام مي پذيرد و همچنين قسمتي ازاراضي که براي تجديد حيات پوشش گياهي طبيعي آن انسان دخالت نموده مرتع ناميده مي شود.
2-اراضي مرتعي مناطقي ازکره زمين است که به دلايل محدوديتهاي

فيزيکي(بارندگي کم و نا منظم کوهستاني وصخره اي بودن - زهکشي ضعيف - درجه حرارت پايين و...) براي کشاورزي نامناسب بوده ولي براي تغذيه دام و تهيه فراورده هاي چوبي و آب و وحوش مهيا ميباشد.
3- طبق آيين نامه اجراي قانون ابطال اسناد فروش و رقابت آب واراضي موقوفه مورخ3/2/74 هيات وزيران مرتع زميني است اعم ازکوهودامنه ويا زميني مسطح که در آن نباتات علوفهاي به طورطبيعي روييده ودر هرهکتار آن حداقل تعليف سه راس گوسفند يا معادل آن از دامهاي ديگردريک فصل چرا امکان پذير باشد.
4- طبق بخشنامه ابلاغي شماره11014/ص/10 مورخ 7/6/73 وزير جهاد مرتع زمينهايي است اعم از کوه يا دامنه يا زمين مسطح که در فصل چرا داراي پوششي از نباتات علوفه اي خودرو بوده وبا توجه به سابقه چرا عرفا مرتع شناخته شده و مورد چراي دام قرار مي گيرد. اراضي آيش اگر چه پوشش نباتات علوفه اي داشته باشند مشمول تعريف نيستند.
5-مرتع شامل اراضي با پوشش گياهي طبيعي که هيچگونه عمليات کشاورزي درآن صورت نمي گيرد.تنها اقدامات اصلاحي مانند بذر پاشي-کودپاشي و يا بوته کاري در جهت تقويت گونه هاي موجودصورت مي گيرد.
چنانچه تعدادي درخت يا درختچه بصورت پراکنده دراين اراضي موجود باشد مراتع مشجر ودر صورت غالب بودن درخت دراين مناطق(وجود درختان به تعداد زياد)اين اراضي جنگل ناميده ميشوند.
6-مرتع عبارتست ازسرزميني که کليماکس يا توان طبيعي جامعه نباتي آن مرکب ازعلفي ها-

گياهان علفي شکل گياهان مرتعي پهن برگ وبوته هاي قابل چراي دام بوده وازنظر کميت با استمرارچراي دام قابل توجيه باشد.مراتع شامل علفزارهاي طبيعي-ساواناي طبيعي-سرزمين هاي مرطوب با پوشش مناسب براي چراي دام وسايرسرزمينهايي است که جوامع طبيعي آن غذاي دام وحيات وحش را تامين مينمايد.
1-مراتع مشجر:درمواردي که مراتع داراي درختان جنگلي خودرو باشد مرتع مشجرناميده ميشودمشروط بر اينکه حجم درختان موجود در هر هکتار از حوزه آستارا تا حوزه گليداغي بيش از 50 مترمکعب ودر ساير مناطق ايران بيش از20 متر مکعب باشد.

2-مرتع غيرمشجرعبارت اززميني است اعم ازکوه ودامنه ويا زمين مسطح که در فصل چرا داراي پوششي از نباتات مرتعي وعلوفه اي خودرو بوده و با توجه به سابقه چراعرفا مرتع شناختهمي شود اراضي که آيش هستند ولواينکه داراي پوشش نباتات مرتعي علوفه اي خودرو باشند مشمول تعريف نيستند.
جامعه مرتعداران نيز مراتع را چنين تعريف کرده است:کليه اراضي داراي پوشش طبيعي به نحوي که خوراک دام از آن حاصل مي شود وتجديد حيات آن بطور طبيعي انجام مي پذيرد وهمچنين آن

قسمتي از اراضي که براي کمک به تجديد حيات پوشش گياهي طبيعي آن مراتع طبيعي اداره مي نمايد.
همچنين والنتاين:مرتع را شامل اراضي با پوشش طبيعي يا بذر کاري شده با گونه هاي بومي وغير بومي که علوفه مورد مصرف دام را تامين مي نمايد مي داند.
اراضي وسيع که توليد عمده اش دام وفراورده هاي دامي است وتوليد گياهي آن اراضي بدون هيچگونه عمليات زراعي مانند شخم بدست مي آيد(استودارت1967). تصوير شماره يك نماي عمومي مرتع را نشان مي دهد
تصوير شماره يك: نماي عمومي مرتع

مديريت مرتع
تاريخچه مديريت مرتع
تعيين زمان دقيق براي ظهور مديريت مراتع به عنوان يک حرفه قابل بحث است ولي مي توان گفت که در دنياي امروزتقريبا از سال 1890 مدريت فرموله شد و اولين کساني که نوشته هايي در زمينه مسايل مربوط به چراي دام ها در اراضي مرتعي ارائه دادند آقايان اسميت-وبنتلي درغرب تگزاس واکالويل در شمال غربي آمريکا بودند و به تدريج افرادي چون نلسون و دو تن وکندي نيز شروع به کار نمودند.
اولين سيستم پيشنهادي در مورد چراي دامها در اراضي جنگلي هندوستان در سالهاي 1891 و1894 شروع گرديد وبا ملاحظه منابع مرتعي و جنگلي مقرراتي در مورد چراي دامها تنظيم گرديد استودارت و آمار و اطلاعات نشان مي دهد که تحقيق در زمينه مرتع در اواخر قرن نوزدهم توسط بنتلي و همکارانش در چند لر و تگزاس شروع گرديد و از اوايل قرن بيستم تحقيقات مرتع با ايجاد اداره مرتع در سال 1903 در آريزوناي جنوبي جان تازهاي گرفت وسپس با تاسيس اداره جنگل

آمريکا بر تعداد ايستگاههاي ايالتي افزوده وکار برروي مسائل مرتعي بطور جدي دنبال شد.
استودارت و همکاران بيان مي دارند اولين دوره آموزشي مديريت مرتع در اوايل قرن بيستم در تعدادي از دانشگاههاي غرب صورت گرفت ولي در سال 1916 برنامه آموزش مديريت مرتع در دانشگاه ايالتي مونتانا پي ريزي گرديد وسپس جامعه متخصصان مديريت مرتع آمريکا در سال 1948 تاسيس گشت درست است که شکل نوين مديريت مرتع و ابداع لغات حرفه اي اين رشته در آمريکا صورت گرفت ولي ريشه هاي اين حرفه به تاريخ اوليه انسان هوموساپيينس بر مي گردد.
يک اراضي وگياهان در يک منابع,دام ,زيرا عناصر مديريت مرتع يعني انسان اکولوژيک به هم وابسته اند وريشه اش مربوط به زمان حاضر نيست.
در دوران باستان در مورد جنگل و مرتع وآب کلا در مورد منابع طبيعي بعد از بوجود آمدن مراکز تمدن از دير باز مقرراتي وجود داشته است در مصر- بابل- ايران- چين –هند- يونان و روم مقرراتي وجود

داشته که کم وبيش به روابط انسان و منابع طبيعي مربوط مي شده است. آيين زرتشت از سه هزار سال قبل مقررات روشن و قاطعي در مورد چگونگي استفاده از منابع طبيعي ارائه داده است.
ايرانيان از نخستين کساني بودند که در زمينه حفظ محيط زيست مقرراتي واضح وروشن وضع کرده اند.تحقيقات مرتع در ايران نيز از سال 1338 شمسي بنيان نهاده شد.
ابتدا مطالعات گياهشناسي و بوم شناسي توسط کارشناس سازمان خواروبار و کشاورزي(فائو)وبا کمک کارشناسان ايراني در استان خوزستان آغاز شد براي تمرکز کارهاي تحقيقاتي در زمينه هاي مختلف مرتع مرکز بررسيهاي مراتع همند آبسرد در منطقه نيمه استپي کشور(درمحدوده شهر دماوند)تاسيس شد. براي گسترش مطالعات در استان تهران واستان مرکزي جمعا 17 قرق يا

ايستگاه فرعي تحقيقاتي و در استانهاي اصفهان – چهارمحال و بختياري وفارس هم تعداد شش قرق با ايستگاه فرعي تحقيقاتي داير گرديد وبا تاسيس موسسه تحقيقات منابع طبيعي (موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع فعلي) در سال 1347 فعاليتهاي گسترده اي در پاره اي از نقاط کشور آغاز شد.
بررسي سوابق تحقيقات

از بين تحقيقات انجام شده برروي گونه هاي مورد مطالعه در داخل کشور که عمدتا توسط موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع انجام گرفته است بطور خلاصه مطالبي بيان مي گردد هرچند که در فصول مربوط تشريح و مقايسه لازم به عمل آمده است:
تحقيقات انجام شده در زمينه گياهشناسي
- ملکپوربهروز وپرويز باباخانلو1365 :ترجمه مقاله تحقيقاتي آرتورگرانکوئيست-درخصوص مطالعه گونه هاي درمنه درشمال ايران وتهيه کليد راهنما جهت شناسايي و معرفي آن اقدام شده است.
-مظفريان ولي ا... 1367:به تحقيق درزمينه بررسي وشناخت درمنه هاي ايران و خصوصا معرفي گونه هاي شناخته شده اين جنس ورويشگاههاي آن پرداخته اند.
ب- تحقيقات انجام شده درزمينه مرتعداري
- پيماني فرد بهرام1360: به تحقيق در زمينه معرفي گياهان مهم مرتعي وراهنماي کشت آنهاپرداخته اند که شرايط رويشگاه ونحوه کشت درفصلهاي مربوط درج شده است.
- آرياوند احمد1363 : به تحقيق درباره نقش گياه درمنه دراحياي مناطق خشک و نيمه خشک جنوب غرب اصفهان پرداخته اند که درفصل چهارم اين بررسي آمده است.
ج- تحقيقات انجام شده در زمينه ارزش علوفه اي وداروئي:
- محقيقين موسسه تحقيقات جنگلها ومراتع 1366 به تحقيق در زمينه ارزش غذايي علوفه حاصل از گونه هاي دست کاشت مرتعي درتوليد گوشت قرمزپرداخته و به مقايسه پروتيين گونه ها پرداخته که ميانگين پروتيين گونه هاي درمنه بين لگوم وگراس قراردارد.
- محمدي محدرضا 1368: به تحقيق فيتوشيمي وفارماکوگنوزيکي تعدادي ازگونه هاي مرتعي پرداخته است.

معرفي موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع
هر گونه برنامه ريزي و تصميم گيري براي توسعه بخش منابع طبيعي , مستلزم اقدامات و فعاليتهاي مستمر و جدي پژوهشي در راستاي شناخت دقيق و همه جانبه عناصر و مولفه هاي موثر در منابع طبيعي تجديد شونده نظير پوشش گياهي, آب و خاک , اقليم و انسان مي باشد. از طرفي توسعه , حفظ, احيا و بهره برداري از منابع نيز نيازمند مديريت کارا و پايدار در عرصه ها و همچنين بکارگيري دانش فني و فن آوري روز و استفاده از تجارب گذشته است. با اين هدف و به موجب مصوبه آذر ماه سال 1348 مجلس شوراي ملي وقت, قانون تشکيل موسسه تحقيقات منابع طبيعي جهت اجرا و

تاسيس موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع به وزارت منابع طبيعي ابلاغ گرديد. بر اساس اين قانون به وزارت منابع طبيعي وقت اجازه داده شد به منظور تحقيق و مطالعه و تمرکز تحقيقات مربوط به آن قسمت از منابع طبيعي کشور که طبق قانون به عهده وزارت مذکور موکول گرديده, موسسه اي به نام موسسه تحقيقات منابع طبيعي را تاسيس نمايد. بدين ترتيب هسته اوليه موسسه تحقيقات

جنگلها و مراتع کشور با هدف تحقيق در زمينه هاي مختلف جنگل , مرتع, آبخيزداري و حفاظت خاک و تثبيت ريگهاي روان در اواخر نيمه دوم دهه 40 شکل گرفت و محل آن کيلومتر 15 تهران - کرج مي باشد.
. اين موضوع در شرايطي تکوين يافت که درست يک سال قبل از آن دستورتاسيس باغ گياه

شناسي ملي ايران صادر شده بود. بعد از پيروزي انقلاب شکوهمند اسلامي ايران با ادغام موسسه تحقيقاتي منابع طبيعي و باغ گياهشناسي ايران , کليه وظايف تحقيقاتي در زمينه هاي منابع طبيعي تجديد شونده کشور به عهده موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع گذاشته شد و زير نظر سازمان تحقيقات کشاورزي و منابع وابسته به وزارت کشاورزي فعاليت خود راادامه داد.
همزمان با شروع فصل برنامه ريزي کشور يعني برنامه پنجساله اول توسعه اقتصادي اجتماعي و فرهنگي (72-1368) و لزوم توسعه جهاد علمي در درون تمامي بخشهاي اجرايي آموزشي و پژوهشي کشور و نيز بر مبناي ضروريات و فوريتهاي موجود ساختار موسسه مورد بازنگري و تجديد نظر کلي قرار گرفت. در جريان اين بازنگري, ساختار بخشي موسسه از چهار بخش تحقيقاتي موجود يعني جنگل, مرتع, گياهشناسي و بيابان زدايي به سطح هشت بخش ستادي ارتقا داده شد. بدنبال تصويب قانون تفکيک وظايف وزارتين جهاد سازندگي و کشاورزي در سال 1370 موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع از سازمان تحقيقات کشاورزي و منابع طبيعي وزارت کشاورزي متنزع و به معاونت آموزش و تحقيقات وزارت جهاد سازندگي منتقل گرديد.

در نتيجه الحاق موسسه به وزارت جهد سازندگي و سپس وزارت جهاد کشاورزي در سال 1380 و بازنگري مجدد در ساختار سازماني مربوطه, به منظور دستيابي به توان پاسخگويي به نيازهاي دستگاه هاي اجرايي مرتبط, در حال حاضر موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع اقدامات و فعاليتهاي علمي پژوهشي خود را در 11 بخش تحقيقاتي و متجاوز از 50 گروه و زمينه تخصصي در حوزه تحقيقات جنگل, مرتع, گياه شناسي, بيابان زدايي, صنوبر, گياهان دارويي, علوم چوب و کاغذ, حمايت و حفاظت, ژنتيک و فيزيولوژي گياهي, بانک ژن و مکانيزاسيون منابع طبيعي و در سطح 2

9 مرکز تحقيقات استاني و 88 ايستگاه ملي و منطقه اي سازماندهي نموده است. اهداف و وظايف عمده بخشهاي تحقيقاتي موسسه به شرح زير مي باشد.

تصوير شماره 2: نمايي از محوطه مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع

بخش تحقيقات جنگل
تحقيق پيرامون زمينه هاي مختلفي نظير جنگلداري, جنگل کاري, جنگل شناسي, بهره برداري و مديريت جنگل, مهندسي جنگل وسياست جنگل و مسايل اجتماعي واقتصادي.
بخش تحقيقات مرتع:
مطالعه و بحقيق در زمينه مديريت مراتع, اکولوژي مراتع, به زراعي و به نژادي مراتع, مسايل اجتماعي اقتصادي مراتع
بخش تحقيقات گياهشناسي:
شناسايي گياهان و رستني هاي کشور, مطالعات فيتوسوسيولوژيک, تهيه نقشه هاي جوامع گياهي, شناساييگياهان نادر و رو به انقراض و تلاش در جهت حفظ ذخاير توارثي کشور, مطالعات تنوع زيستي, ايجاد و توسعه هرباريوم, ايجاد و توسعه باغات گياهشناسي, دستيابي به گونه هاي با ارزش گياهي جهت استفاده در صنعت, فضاي سبز, باغباني, جنگل کاري و... .

بخش تحقيقات گياهان دارويي و محصولات فرعي مرتعي:
با هدف جمع آوري, شناسايي, کشت, اهلي کردن و تعيين مواد موثره تعداد زيادي از گونه هاي بومي کشور, تحقيقات به زراعي و به نژادي گياهان دارويي, ترويج و کاشت گياهان دارويي

سازگار و ارزشمند در راستاي حفظ منابع و تحقيق در زمينه گياهان زينتي, معطر, سمي, صنعتي و فرآورده هاي فرعي جنگل و مرتع
بخش تحقيقات بيابان:
تحقيق در زمينه هاي استعداد فرسايش اراضي, مديريت بهره برداري از بيابان, استعداد رويشي اراضي, تهيه نقشه هاي بيابان زدايي, شيوه هاي مبارزه با بياباني شدن و تثبيت فيزيکي و بيولوژيکي شنهاي روان
بخش تحقيقات علوم چوب وکاغذ:
مطالعه و تحقيق در زمينه فيزيک و آناتومي چوب, مکانيک چوب, چوب خشک کني و حفاظت چوب, امکان سنجي و معرفي منابع سلولزي جايگزين, تحقيقات فرآورده هاي مرکب چوبي و تحقيقات مربوط به شيمي چوب, خمير و کاغذ سازي
بخش تحقيقات صنوبر و گونه هاي سريع الرشد:
تحقيق پيرامون سازگاري و تعيين ارقام مناسب و صنوبر در دوره هاي بهره برداري کوتاه مدت, زراعت چوب در جهت کاهش فشار بر جنگلهاي طبيعي کشور از طريق ارقام سازگار و توان توليد چوب بالا, معرفي و ترويج ارقام مناسب به بخشهاي خصوصي بويژه صنايع چوبي کشور, امکان کارب

رد بيوتکنولوژي در توليد و تکثير ارقام صنوبر و ساير گونه هاي سريع الرشد.
بخش تحقيقات حمايت و حفاظت جنگلها ومراتع:
مطالعه و تحقيق در زمينه عوامل زنده و غير زنده خسارت زا به جنگلها و مراتع, حفظ تعادل پايدارو تنوع زيستي در گستره منابع طبيعي ايران, مطالعات فونستيک,کنترل بيولوژيک و مديريت تل

فيقي براي حفاظت و حمايت از اکوسيستمهاي مختلف جنگلي و مرتعي .
بخش تحقيقات ژنتيک و فيزيولوژي گياهي:
تحقيقات در زمينه کاربست علوم نوين گياهي و فناوري زيستي نظير کشت بافت, ريزازديادي, زيست شناسي مولکولي و مهندسي ژنتيک در ارتباط با منابع جنگلي و مرتعي
بخش تحقيقات مکانيزاسيون:
تحقيق و مطالعه در زمينه طراحي , ساخت و کاربرد بهينه ماشين آلات جنگلي و مرتعي و توسعه شيوه هاي مکانيزه در احيا و اصلاح عرصه هاي جنگلي و مرتعي و بهره برداري از آن .
بانک ژن منابع طبيعي
تحقيق پيرامون جمع آوري , شناسايي , ارزيابي و حفظ منابع ژني در عرصه هاي منابع طبيعي کشور.

معرفي اجمالي مراتع ايران
ايران داراي 90 ميليون هکتار مرتع است. بيشتر مراتع ايران به دليل واقع شدن در مناطق خشک و نيمه خشک و چراي مفرط از نوع مرتع درجه 3 مي باشند تخريب مراتع کشور با رشد شديدي همراه است , در حالي که احيا مراتع در اين عرصه ها مشکل و از نظر اقتصادي پر هزينه است . بنابراين مديريت صحيح با در نظر گرفتن عوامل اکولوژيکي به ما کمک مي کند که بر اين مشکلات فائق آييم.
مراتع ايران از نظر پوشش گياهي به سه گروه تقسيم شده اند:

1- مراتع علفي ياييلاقي نزديک به 12 ميليون هکتار
2- مراتع بوته اي و قشلاقي نزديک به 60 ميليون هکتار
3- مراتع کويري يا مراتع مناطق خشک حدود 18 ميليون هکتار
توليد کل اين مراتع 10 ميليون تن علوفه خشک است که ميوتواند خوراک 50 ميليون وا

حد دامي را تامين نمايد , در حالي که حداقل 150 ميليون واحد دامي از آن استفاده مي نمايند. با توجه به وضعيت مراتع ايران , بخش تحقيقات مرتع به دنبال يافتن شيوه هايي است که با کاربرد آن ها دستگاه اجرايي بتواند از تخريب بيشتر منابع جلوگيري نموده و در احياء مراتع نيز مفيد باشد.

زير بخش هاي بخش تحقيقات مرتع عبارتند از:
1- گروه تحقيقات مديريت مرتع و مسائل اجتماعي و اقتصادي مراتع
2- گروه تحقيقات اکولوژي مراتع
3- گروه تحقيقات آگرونومي، اصلاح و معرفي گونه ها مرتعي

خلاصه مهمترين دستاوردهاي تحقيقاي بخش تحقيقات مرتع
يکي از اقدامات مهم بخش تحقيقات مرتع تهيه نقشه پوشش گياهي براي 62 ميليون هکتار از مراتع کشور است. اين مطالعات در قالب طرح ملي شناخت مناطق اکولوژيک کشور از سال 1367 شروع شده و هنوز هم ادامه دارد. همچنين طرح ملي تعادل دام و مرتع که در طول 10 سال اخير در موسسه انجام شده است, هم اکنون زمينه يک طرح اجرايي را در سطح کشور با همکاري ساير معاونت هاي اجرايي ذيربط فراهم نموده که به عنوان يک اولويت در وزارت متبوع در حال پيگيري است. ايجاد سه ايستگاه جامع مديريت دام و مرتع در آذربايجان غربي , سمنان و کهکيلويه و بويراحمد, اتمام مطالعه مربوط به جامعه شناسي فردي 50 گونه مرتعي از ديگر فعاليت هاي اين بخش مي باشد. مناسب است اراضي کم بازده در کشور که به طور عمده به کشت ديم گندم و جو اختصاص دارند و يا به عللي رها شده اند تا با کشت علوفه ديم از بهره وري بيشتري برخوردار گردند , در اين راستا بخش تحقيقات مرتع با اجراي طرح هاي تحقيقاتي در زمينه مقايسه عملکرد علوفه يونجه در شرايط ديم به اين باور رسيده است که کشت گياهان علوفه چند ساله ديم مانند يونجه بر کشت هر ساله گندم و جو ترجيح دارد و در اين مقايسه توليد علوفه خشک در

هکتار در اغلب نقاط کشور به مراتب بيش از توليد دانه و کاه , گندم و جو بوده است.
موضوع مورد مطالعه ديگر, مقايسه عملکرد علوفه ارقام مختلف يونجه در شرايط ديم ايران بوده است که اين طرح به مدت 3 تا6 سال در بخش تحقيقات مرتع موسسه در 8 منطقه آب و هوايي کشور (زنجان, اصفهان, گرگان, بجنورد, کجور, طالقان, زاغه, لرستان, قائد رحمت لرستان) در مورد23 رقم يونجه ديم انجام شده است. بيشترين عملکرد مربوط به مناطق بجنورد و گرگان با حدود3 ت

ن علوفه خشک در هکتار براي تمامي ارقام وکم ترين عملکرد در منطقه زنجان (کمتر از2/0 ت

ن در هکتار)بود.
در سال 1379 اثر عوامل محيطي مانند حرارت, شوري, غرقابي, اسيديته خاک , نيترات, نور و دي اکسيدکربن بر رشد و تثبيت بيولوژيکي نيتروژن گياه شبدر زير زميني مورد بررسي قرار گرفت.

نتايج نشان دادند که شبدر زير زميني در خاک هايي که شوري کم (حداکثر تا 5ميلي مولار) و PH بين 5/5-7 دارند قابل کشت مي باشد. در خاک هاي فقير از نيتروژن , تثبيت نيتروژن اين گياه حداکثر مي باشد و در خاک هاي غني از نيتروژن اين گياه از ذخيره نيتروژن خاک استفاده مي کند. در شرايط غرقابي رشد گياه متوقف مي شود.

ق مختلف آب و هوايي ايران اشاره کرد که به عنوان يک اولويت تحقيقاتي هم اکنون در دست مطالعه است و در آينده نزديک سازمان هاي اجرايي و مرتع داران از نتايج تحقيقاتي آن بهره خواهند برد.