بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
بِسمِ اللّهِ الرَّحمن الرَّحیم
اعوذ بالله من الشیطان الرجیم
وَقَدْ جَعَلْتُمُ اللَّهَ عَلَیْکُمْ کَفِیلا (قرآن مجید ۱۶/٩١)
اسلاید 2 :
بیمه تکافل
برای درس مدیریت ریسک و بیمه
اسلاید 3 :
مقدمه:
بر مبنای اصل اسلامی «همکاریهای دو جانبه»، همگی تجار گرد هم می آمدند تا قبل از انجام مسافرتهای طولانی شان صندوقی تشکیل دهند، این صندوق بمنظور جبران خسارت افرادی از گروه بود که در نتیجه وقایع ناگوار دچار خسارت می شدند.
در حقیقت اروپائیان از این روش استقبال کرده و نام آن را «بیمه دریایی» نهادند.
«تکافل» اسمی است ماخوذه از فعل عربی «کفل» به معنای رسیدگی کردن، برآورده کردن نیاز یک شخص، هم خانواده آن «کفالت» و «تکفل» است.
«تکافل» به معنای کمکهای متقابل در بین اعضای گروه میباشد، بدین معنی که هر عضو از گروه سعی و تلاش میکند تا شخص نیازمند در گروه را حمایت نماید.
هدف از «تکافل در صدر اسلام» مشارکت و کمک به اشخاصی بود که میبایست دیه (پول خون) می پرداختند، بعد از ظهور اسلام، نظام دیه حفظ شد و نظام عاقله شکل گرفت.
تعریف «بیمه تکافل»: یک توافق متقابل برای تقسیم ریسک بر پایه شریعت اسلامی (تعاون ) است که شامل مشارکت کنندگان ومجریان است.
اسلاید 4 :
تکافل در قرآن مجید:
در قرآن مجید با توجه به ریشه تکافل معانی متفاوتی آمده است، و «کفل» به چهار معنی به کار رفته است:
الف) نصیب- مثل (حدید/ 28)،
ب) بهره (دو برابر) (نساء/85) ،
ج) سرپرستی (آل عمران/ 37)،
د) ضامن (نحل/91 ، آل عمران/ 44).
تکافل اجتماعی نیز در اصطلاح به معنای تعاون اعضاء جامعه- به صورت فردی و اجتماعی- جهت تحقق خیر و صلاح جامعه و رفع ناخوشی ها دانسته شده است.
کفالت به معنای تعهد افراد یک گروه برای جبران خسارات دیگر اعضاء گروه به کار می رود.
تکافل مبتنی بر اصل قرآنی تعاون وبه معنی«کمک متقابل ومیان گروهی»است.
اسلاید 5 :
حوزه کارکرد نظام مالی اسلامی:
نظام مالی اسلامی متشکل از سه حوزه کارکردی میباشد:
بانکداری اسلامی
بیمه اسلامی
بازار سرمایه اسلامی
که با پیشرفت خود به یک بخش مهم و اساسی در بازار مالی جهانی تبدیل شده است.
طراحی نظام مالی اسلامی در هر یک از حوزه های مذکور می بایست در وهله نخست شاخصه های اسلامی این سیستم ها را دارا باشد و سپس کارآمدی اقتصادی- مالی آن تحلیل و ارزیابی گردد.
از اواخر قرن بیستم کوشش هایی برای اسلامی شدن اقتصاد در جهان اسلام با مسئله بانکداری اسلامی و سپس شرکتهای بیمه اسلامی (تکافل) در دهه های 80 و 90 در کشورهای گوناگون مسلمان مطرح شد، و در کشورهای چون مالزی و سودان با استقبال مشتریان روبرو گردید.
اسلاید 6 :
تعریف لغوی نظام تکافل:
تکافل معادل دقیق فارسی ندارد ولی میتوان چنین تعریف کرد: «اهتمام عمومی به امور همنوعان» که همنوعان شامل مسلمان و غیر مسلمان خواهد بود.
تکافل اقتصادی اسلام عبارتست از: «اهتمام عمومی مسلمانان به امور اقتصادی و مالی همنوعان»، تکافل، یک قرارداد همیاری متقابل، اشتراک در منافع و مسئولیت و برادری در برابر خطرات یا فجایای غیر قابل پیش بینی است، که انتظار همکاری بی ریا و خالصانه اعضا بایکدیگر میباشد.
تکافل، گونه ای بیمه برای جبران خسارت های ناشی از حوادث و تکمیل نظام بانکی بدون بهره میباشد.
اسلاید 7 :
نحوه عمل بیمه تکافل:
صنعت بیمه اسلامی در ادامه ایجاد نظام نهادهای مالی اسلامی به منظور دوری از شبهات موجود از منظر فقه اهل تسنن- ربا، غرر و قمار به منظور ارائه الگوئی جایگزین گردیده است. که بوسیله کشورهای اسلامی و حتی غیر اسلامی مورد استقبال واقع شد.
در تکافل بیمه گذار سهم خود را در شرکت سپرده گذاری میکند که به دو حساب کاملاً مجزا تقسیم شده است، سهم عمده سپرده به حساب سرمایه گذاری رفته و مابقی آن به صندوق دیگری به عنوان هبه یا تبرع واریز میشود.شرکت، وجوه موجود را در فرصت های مختلف و فعالیتهای مجاز اسلامی (مانند خرید و فروش انواع اوراق صکوک، سهام و .) سرمایه گذاری کرده و سود را در میان بیمه گذاران تقسیم میکند، در مواقعی که حادثه ای رخ میدهد که تحت پوشش بیمه است، کل میزان ادعا شده از صندوق تبرع پرداخت میشود و در صورت عدم کفایت از سهم حساب سرمایه گذاری وی و در نهایت از حساب سرمایه گذاری و به صورت قرض الحسنه به وی اعطا میگردد.
اسلاید 8 :
بیمه از نظر فقهای اسلامی:
بیمه عقدی عقلایی است و ادله صحت شرعی، آن را شامل میشود. نتیجه کلی این است که برخی فقها، بیمه را به عنوان عقد مستقل، صحیح دانستهاند و برخی نیز آن را رد کردهاند. دسته سومی، بیمه را به طور کلی صحیح دانسته و برخی از شقوق آن نظیر بیمه عمر را مورد اشکال دانسته اند.
این نکته خالی از لطف نیست که فقیهان شیعه حتی المقدور کوشیدهاند تا حکم عقد بیمه را با عرضه بر عمومات و اطلاعات ادله صحت عقود، بیان کنند و اگر این راه با اشکالهایی روبرو بوده، سعی کردهاند از راه عرضه بیمه و انطباق آن با عقود معین، راه حل صحیحی برای آن پیدا کنند و مستقیماً به سراغ عقود معین نرفتهاند.
اسلاید 9 :
بیمه تکافل در عصر معاصر:
طرح بیمه تکافل- در دهههای اخیر بر «حمایت متقابل»، به عنوان شکل پذیرفتنی بیمه، و تحریم بیمه مرسوم، بویژه در نخستین اجلاس بین المللی اقتصاد اسلامی ، تأکید شد و بیمه تکافل، به عنوان بیمهای که در اسلام پذیرفتنی است، مطرح گردید.
مخالفت با تکافل- در ۲۵ خرداد ۱۳۵۱/ ۱۵ ژوئن ۱۹۷۲، شورای فتوای ملی مالزی اعلام کرد که بیمه، بویژه بیمه عمر، از نظر موازین فقهی باطل است، به همین دلیل، هیئتی تشکیل شد تا در مورد چگونگی ایجاد بیمه اسلامی (تکافل) مطالعه و تحقیق کند.
* مخالفان بیمه مرسوم توضیح دادهاند که اینگونه قرارداد، مشتمل بر چند غَرَر است، از جمله مطمئن نبودن از نتیجه و مطمئن نبودن از دوره قرارداد.
آنها همچنین به قماری بودن بیمه توجه دادهاند، چرا که در صورت بروز خطر بیمهکننده زیان میکند و اگر خطر پیش نیاید بیمهشونده حق بیمهای را که پرداخت کرده از دست میدهد.
اسلاید 10 :
بیمه تجاری و قمار- به نوشته افضل الرحمان در جلد ۴، ص ۴۷ـ۵۰، بیمه تجاری شبیه قمار است و شرکتهای بیمه به نوعی شرط بندی میکنند. به نظر او، دریافت حق بیمه و پرداخت مبلغی بیشتر، در صورت وقوع زیان، کاری شبیه قمار است.
ایرادات بیمه- یکی دیگر از ایرادات بیمه این است که شرکتهای بیمه مرسوم عملیاتی دارند که با بهره همراه است، از جمله: استفاده از نرخ بهره برای محاسبه «نرخهای حق بیمه» (بیمه عمر) و سرمایهگذاری وجوه جمعآوری شده در فعالیتهای مالی که با بهره همراه است.
موافقت با تکافل- در برابر این گروه، شمار زیادی از محققان وفقها بیمه را پذیرفته و به اشکالات مذکور پاسخ گفتهاند.
در هر صورت، طراحان و مدافعان تکافل (بیمه تعاونی) تأکید میکنند که نباید از بیمه برای استثمار و سودجویی استفاده شود و بیمه بر اساس اصول بیمه تعاونی اسلامی مجاز است.
بیمه تکافل در عصر معاصر:
اسلاید 11 :
امکان سنجی بکارگیری بیمه تکافل در ایران:
بکارگیری ساز و کار بیمه تکافل در جمهوری اسلامی ایران به منظور ایجاد تنوع در نهادهای مالی و جلب نظر سرمایه گذاران شیعه و اهل تسنن در ایران و آسیای میانه و قفقاز در جهت رفع شبهات مطروحه از جانب فقهای اهل تسنن که مهمترین آنها ربا، غَرر، قمار و اَکَل مال به باطل میباشد و همچنین جذب سرمایه که علاوه بر کارکردهای رایج بیمه از جمله کنترل نقدینگی با دارا بودن ماهیت «صندوق سرمایه گذاری» که به عنوان یک مزیت رقابتی به شمار می آید، نهایتاً رونق اقتصادی به بار خواهد آورد.
رسیدن به عدالت اقتصادی از مهمترین اهداف آن است و طبق تحقیقات بعمل آمده بکارگیری سازوکار بیمه تکافل از نظر فقهای امامیه نیز بلامانع است.
اسلاید 12 :
دلایل پذیرش بیمه تکافل(تعاونی):
بیمه تعاونی به این دلایل، پذیرفتنی است :
۱) درقرآن کریم به مومنان امرشده که در کارهای نیک یاور یکدیگر باشند.
۲) بیمهشوندگان فعالانه برای مصلحت همگانی همکاری میکنند.
۳) هر بیمهشونده برای کمک به نیازمندان، حق بیمه میپردازد.
۴) بیمه تکافل بر اساس قرارداد هبه صورت میگیرد که در آن توزیع خسارت و مسئولیت بر اساس«نظام صندوق مشترک»است.
۵) هدف از تکافل کسب سود به هزینه افراد دیگر نیست.
6) تا آنجا که به تعیین حق بیمه مربوط میشود، عدم اطمینان کاهش مییابد.
اسلاید 13 :
شرایط و امتیازات تکافل :
الف) همانطور که گفته شد تکافل مبتنی بر مضاربه (طبق فقه اهل سنت) است؛ بیمه شونده حق بیمه را به بیمهکننده (شرکت بیمه تکافل) میپردازد و سود حاصل، با توافق، میان دوطرف تقسیم میشود.
ب) در بیمه عمر اگر بیمهشونده قبل از سررسیدن دوره قرارداد بمیرد، افراد ذینفع میتوانند کل حق بیمههای پرداخت شده و سودهای حاصل از حق بیمههای پرداخت شده را بگیرند. اما اگر بیمهشونده بیش از دوره قرارداد به حیات خود ادامه دهد، میتواند از شرکت بیمه، کل حق بیمههای پرداخت شده و همچنین سودهای حاصل از آن را مطالبه کند.
ج) در تکافل، طرفین برای امضای قرارداد باید صلاحیت حقوقی (مانند بلوغ و سایر شرایط عقد قرارداد شرعی) داشته باشند.
اسلاید 14 :
شرایط و امتیازات تکافل :
د) در مورد بیمه عمومی، بیمهکننده و بیمهشونده باید درک کنند که پرداخت حق بیمه به عنوان «تبرّع» است و در صورتی که هیچ زیانی، در موضوع مورد توافق حاصل نشود، بیمهشونده به لحاظ حقوقی نمیتواند حق بیمه را پس بگیرد، اما در صورت بروز خسارت، بیمهکننده ملزم به جبران خسارت بیمهشونده است.
هـ) در تکافل باید منفعتِ قابل بیمهشدن موجود باشد و موارد ممنوع در اسلام را نمیتوان بیمه کرد.
و) تکافل بر پایه اصل قرآنی «تعاون » شکل می گیرد و مبتنی بر اصل اساسی همکاری متقابل و تشریک مساعی است.
ز) هدف از تکافل کسب سود به هزینه افراد دیگر نیست.
ح) در نظام تکافل، غرر، ربا و قمار وجود نخواهند داشت.
اسلاید 15 :
چگونگی فعالیت شرکت بیمه تکافل :
تکافل بر پایه قرارداد مضاربه نیز عمل میکند. شرکتهای بیمه اسلامی نیز، به نوعی، شرکت سهامی با مسئولیت محدودند.
در تکافل عمومی (انواع بیمههای تکافل)، بیمهشوندگان حق بیمه را به عنوان تبرّع میپردازند و با عامل تکافل درباره میزان سهم پرداختی توافق میکنند و عامل تکافل به جبران خسارت در دوره توافق شده میپردازد. برای اینکه بیمهشونده در سود سهیم باشد، بیمهکننده حق بیمه پرداخت شده را سهم محسوب میکند، بدین ترتیب بیمهشونده در سود هم سهیم است و حق بیمه را نیز میتواند مسترد نماید. همه کشورهای عضو اتحادیه ملل آسیای جنوب شرقی از مضاربه یا مضاربه تعدیل شده استفاده میکنند.
اسلاید 16 :
چگونگی فعالیت شرکت بیمه تکافل :
در تکافل عمومی (انواع بیمههای تکافل)، بیمهشوندگان حق بیمه را به عنوان تبرّع میپردازند و با عامل تکافل درباره میزان سهم پرداختی توافق میکنند و عامل تکافل به جبران خسارت در دوره توافق شده میپردازد. برای اینکه بیمهشونده در سود سهیم باشد، بیمهکننده حق بیمه پرداخت شده را سهم محسوب میکند، بدین ترتیب بیمهشونده در سود هم سهیم است و حق بیمه را نیز میتواند مسترد نماید. همه کشورهای عضو اتحادیه ملل آسیای جنوب شرقی از مضاربه یا مضاربه تعدیل شده استفاده میکنند.
اسلاید 17 :
الگوی مضاربه در تکافل:
در حال حاضر دو الگوی مضاربه در شرکتهای تکافل به کار گرفته میشود: مضاربه محض و مضاربه تعدیل شده.
الگوی مضاربه محض- در الگوی مضاربه محض، شرکت تکافل و بیمهشونده تنها در درآمد سرمایهگذاری مستقیم سهیماند و بیمهشونده حق دارد صددرصد مازاد حق بیمه پرداخت شده را دریافت کند. قبل از توزیع درآمد حاصل از سرمایهگذاری، مخارج عملیات کسر نمیگردد. الگوی مضاربه تعدیل شده- در الگوی مضاربه تعدیل شده، سودحاصل برای سرمایهگذاری مجدد کنار گذاشته میشود. شرکت تکافل در مازاد وجوه تکافل با بیمهشونده سهیم است، مخارج عملیاتی را کسر میکند و دیگری در توزیع مازاد حق بیمه مقدّم نیست.
اسلاید 18 :
شرکتهای تکافل در جهان :
امروزه ۶۳ شرکت تکافل و هشت شرکت تکافل اتّکایی در جهان اسلام فعالیت میکنند: کشورهای عربی 31 شرکت،کشورهای مسلمان غیر عرب 16 شرکت، کشورهای غیر مسلمان، جمعیت مسلمان 16 شرکت.سایر کشورها نیز تاسیس شد.
اسلاید 19 :
تکافل در کشورهای اسلامی:
مالزی- تصویب نخستین قانون تکافل 1363ش/ 1984
اندونزی، برونئی وسنگاپور- تصویب قانون تکافل1370ش/1990
سودان- تاسیس نخستین شرکت 1357ش/ 1978
عربستان-تاسیس شرکت تکافل 1357ش/ 1978
برونئی- تاسیس دو شرکت تکافل 1372ش/1993
اندونزی- تاسیس دو شرکت تکافل در 1373ش/1994
سنگاپور- تاسیس دو شرکت تکافل در 1374ش/1995
استرالیا- تاسیس شرکت 1376ش/1997
کویت- تاسیس شرکت 1377ش/1998
بنگلادش- تشکیل شرکت 1378ش/1999
ایران و سایر کشور های اسلامی مشابه- به لحاظ مجاز بودن بیمه های مرسوم الزامی به تاسیس بیمه تکافل تشخیص داده نشده است.
اسلاید 20 :
نحوه عملکرد شرکت بیمه اسلامی سودان:
شرکت بیمه اسلامی، که بر اساس تکافل اسلامی عمل میکند، از عقد مضاربهای بهره میگیرد.
این شرکت دارای هیئت نظارت شرعی است.
دارندگان بیمه نامه، صاحبان سرمایه شرکت بیمه و در سود آن شریکاند و در مجمع عمومی حق رأی دارند.
طبق قانون جدید بیمه (مصوب ۱۳۷۱ ش/ ۱۹۹۲)، شرکتهای بیمه اسلامی برای عملیات بیمه ای درازمدت خود موظف به تأسیس صندوق تکافلاند.
طبق این قانون، کلیه شرکتهای بیمه در سودان ملزم شدهاند که از شیوه تکافل (بیمه تعاونی اسلامی) پیروی کنند.
