بخشی از مقاله
باورهای غلط در رژیم غذایی
اگر از آن دسته افرادی هستید که هر رژیمی را - از خوردن گریپ فروت گرفته تا حذف کربوهیدراتها - لااقل یک مرتبه امتحان کرده اید، با تعدادی از باورهای غلط در مورد تغذیه نیز آشنا شده یا آنها را آزموده اید و یا اگر جزو تازه واردین به عالم رژیم و تغذیه صحیح هستید، دانستن این که چه دستورات و توصیه هایی نادرست و کدامها صحیح هستند، میتواند بسیار مفید باشد.
در اینجا به بررسی تعدادی از مهمترین این باورهای غلط پرداخته ایم:
- اگر شب دیروقت غذا بخورید، تمام آن مستقیما به چربی تبدیل میشود
این گفته صحت ندارد. تحقیقات تایید کرده است که اگر کالری دریافتی روزانه شما، متناسب با وزن و سوخت وساز بدنتان باشد، از خوردن شام دیروقت یا یک وعده خوراکی قبل از خواب، اضافه وزن پیدا نمیکنید.
برای اطمینان بهتر است مواد غذایی را در طی وعده های متعدد در روز به بدن برسانید و هر ۴ یا ۵ ساعت چیزی بخورید تا بدن و مغز را تغذیه کرده و اشتهای خود را کنترل نمایید. اگر دیر شام میل میکنید، مراقب مقدار غذایی که میخورید و تناسب آن با آنچه در طی روز مصرف کرده اید باشید. اگرهم به خوردن یک خوراکی کوچک قبل از خواب یا همراه با برنامه تلویزیونی علاقه دارید، بهتر است مقدار و نوع این خوراکی طوری باشد که کمتر از ۲۵۰ کالری داشته باشد مانند ذرت بوداده ساده، یک مشت بادام، یک موز و یا یک بستنی رژیمی کوچک و ...
- میوه و سبزی تازه مغذی تر از انواع فریز شده آن است.
لزوما خیر، گاهی پیش می آید که مواد مغذی میوه و سبزی فریز شده بیشتر هم هست. به این دلیل که گاهی محصولات "تازه" ای که از میوه فروشی تهیه میکنید، ممکن است بسیار کهنه تر از آنچه تصور میکنید باشند.
در واقع مگر در مواقعی که شخص در محلی مانند مزرعه، باغ و یا شهری با محصولات کشاورزی و یا بازار تره بار اصلی شهر زندگی کند، میوه و سبزیجاتی که به دست مردم میرسد معمولا راه طولانی و حتی بین کشوری را طی کرده و زمان درازی از چیده شدن آنها گذشته و در این مدت تغییرات نور و دما، مقداری از مواد غذایی مهم آنها، مانند ویتامین ث و فولیک اسید را از بین برده است. در ضمن فراموش نکنید که این محصولات چند روزی را هم در یخچال خانه شما میگذرانند!
در چنین مواقعی، مواد غذایی گیاهی فریز یا کنسرو شده، دارای مواد مغذی بیشتری هستند زیرا فاصله زمانی چیده شدن تا فراوری شدن آنها بسیار کمتر از مدت زمانی است که محصولات تازه بر سر میز خانه شما میرسند. بعضی مواد غذایی گیاهی نیز با فراوری شدن بهتر میشوند، برای مثال گوجه فرنگی، برای تبدیل شدن گوجه فرنگی به رب وسس و یا کنسرو گوجه فرنگی، ابتدا میوه ها پخته میشوند و این مرحله موجب آزاد شدن لیکوپین (lycopene) که یک آنتی اکسیدان موثر در پیشگیری از بسیار سرطانهاست، میشود.
البته شکی نیست که مواد غذایی فراوری شده دارای موارد منفی نیز هستند که به سه دسته اصلی تقسیم میشوند: مزه، بافت و افزودنیها. مزه مواد غذایی فریز یا کنسرو شده کمتر به خوبی مواد تازه است، به خصوص که تولید کنندگان آنها معمولا عادت دارند به مقابله با طبیعت پرداخته و به این مواد نمک، شکر یا روغن اضافه کنند.
سبزیجات کنسرو شده شهرت بدی به شور بودن دارند و میوه ها و سبزیجات فریز شده هم گاهی حاوی شکر یا چربی اضافه هستند. البته در سالهای اخیر انواع بدون نمک این مواد نیز تولید میشود. پس، اگر مواد تازه واقعا تازه در اختیار دارید، در مصرف آن تردید نکنید و در صورت اجبار به تهیه مواد فریز و کنسرو شده ای بپردازید که بی نمک بودن آن روی بسته بندی ذکر شده باشد.
- تمایل به خوردن یک غذای خاص به معنای کمبود یک یا چند ماده غذایی در بدن است.
واقعیت این امر هنوز مشخص نیست. دانشمندان هنوز نتوانسته اند ارتباط مستقیمی میان تمایل یا هوس خوردن یک غذای خاص را به نیاز بدن نسبت به مواد مغذی تشکیل دهنده آن پیدا کنند. در یک آزمایش، افرادی که تمایل دائمی به خوردن شکلات داشتند داوطلب شده و به نیمی از آنان نوشیدنیی ساخته شده از مواد شیمیایی موجود در شکلات و به نیم دیگر قطعه شکلاتی قلابی داده شد. این قطعه شکلات از نظر شکل، طعم و بو مانند شکلات واقعی، اما فاقد مواد مغذی شکلات واقعی بود. نتیجه این که هوس شکلات در افراد گروه دوم برطرف شد اما گروه اول چنین احساسی نداشتند. به این ترتیب، نقطه رضایت مندی از خوردن یک ماده غذایی، با بو، طعم و جنس این ماده هم ارتباط مستقیم دارد.
گاهی هوس خوردن چیزی، به داشتن خاطره و یا احساس خوب نسبت به این خوراکی مربوط است، شما غذایی را که در محیطی دوستانه و دلچسب میل کرده اید، دوست دارید، چون آن فضا را به خاطرتان می آورد، نه به این دلیل که مثلا آهن بدنتان کم شده باشد.
- رژیم آب میوه روش مناسبی برای سم زدایی و لاغری سریع است.
خیر! دلیل آن هم واضح است، بدن ما برای پاک شدن و "سم زدایی!" نیازی به کمک ندارد و کلیه ها، کبد و مثانه این کار را به خوبی انجام میدهند. رژیم آب و آب میوه، نه تنها موجب لاغری سریع نمیشود، بلکه شخص را به پرخوری مبتلا میکند.
نوشیدنیها دارای مقدار زیادی شکر هستند که این شکر موجب به کار افتادن روند گوارش شده و با ایجاد اوج و فرودهایی در میزان قند خون، شما را گرسنه خواهد کرد. آب میوه فاقد پروتئین است. این ماده که در دوران کاهش وزن برای بدن بسیار ضروری است، از بافت عضلانی محافظت کرده، سوخت و ساز بدن را افزایش داده و قند خون را کنترل میکند.
برای سریع لاغر شدن بهتر است بر مصرف مواد پروتئینی بدون چربی مانند مرغ، ماهی یا سویا همراه با مقدار زیادی سبزیجات و مقدار متعادلی میوه تازه و غلات کامل متمرکز شوید مقدار زیادی آب بنوشید.
مواد غذایی خاصی مانند گریپ فروت، کرفس یا سوپ کلم، چربی را میسوزانند و موجب کاهش وزن میشوند.
داستانهای زیادی در این باره وجود دارد که هیچ پایه و اساس علمی ندارند. درست است که چنین غذاهایی کم کالری و سرشار از مواد مغذی دیگر هستند، اما چربی را نمیسوزانند. اگر با افزودن گریپ فروت یا کرفس به برنامه غذایی خود وزن کم کرده اید، میتواند به این علت باشد که آنرا جانشین ماده پرکالری دیگری نموده اید.
- هنگام رژیم، باید تنها هفته ای یک مرتبه خود را وزن کنیم.
این گفته واقعیت ندارد. بررسی و کنترل روند کاهش وزن میتواند بسیار تشویق کننده باشد و بنابر تحقیقات جدید، اشخاصی که علاقمند به کاهش وزن یا حفظ وزن فعلی خود هستند، با روزانه وزن کردن خود، به موفقیت بیشتری دست میابند.
البته ... اگر از دسته افراد وسواسی هستید و با هر روز وزن کردن خود دچار پریشانی میشوید، اصولا از وزنه استفاده نکنید و برای بررسی روند کاهش وزن خود از اندازه گیری سایز و یا حتی مقایسه عکسهای خود استفاده کنید.
رژیم غذایی ورزشكاران
هدف از تنظیم رژیمهای غذایی ورزشكاران تامین نیازمندیهای تغذیه ای و حفظ سلامتی بدن با توجه به نیازهای خاص آنان است .
در حال حاضر عقاید غلطی در رابطه با تغذیه ورزشكاران بین مردم رواج دارد و بسیاری از ورزشكاران به منظور دستیابی به اندامی ورزیده یا كاهش وزن رژیمهای غذایی مختلف و تركیبات تجاری متنوعی را ندانسته امتحان می كنند .
واقعیت این است كه بسیاری از افراد بدلیل كمی اطلاعات تغذیه ای حتی در حالت عادی نیز از یك الگوی غذایی مناسب كه تامین كننده انرژی , پروتئین و بسیاری از ریز مغذی های ضروری آنان باشد برخوردار نیستند . ارتباط زیادی بین فعالیت و رژیم غذایی وجود دارد . بدن در فعالیتهای مختلف نیارهای غذایی متفاوتی دارد كه نه تنها نوع ماده غذایی مصرفی بلكه زمان مصرف آن نیز بسیار با اهمیت است .برای اینكه تلاش شما در جهت افزایش قدرت و استقامت ماهیچه ها بی نتیجه نماند لازم است یك برنامه ورزشی و یك برنامه غذایی مناسب برای خود تهیه كنید . لازمه این امر داشتن اطلاعات كافی در زمینه علوم تغذیه و فیزیولوژی خصوصا فیزیولوژی ورزش است . مطالبی كه در پی می آید می تواند تا حدودی ضرورت داشتن یك رژیم غذایی مناسب را در فعالیتهای ورزشی نشان دهد .
انرژی
انرژی در ورزش نقش اصلی را دارد بطوریكه مناسبترین رژیم غذایی چنانچه تنها از نظر انرژی كفایت نداشته باشد تمام تلاشها بی نتیجه خواهد بود . علم تغذیه با تعیین دقیق انرژی مورد نیاز هر فرد بر اساس خصوصیات تن سنجی خود او از فبیل سن , جنس , قد , وزن , نوع و مدت فعالیت می تواند سرعت افزایش یا كاهش وزن وی را با توجه به فاكتورهای تعیین كننده دیگر تنظیم نماید . افرادی كه در سنین رشد هستند از آمادگی بسیار مطلوبی برای پرورش ماهیچه ها بر خوردارند در حالیكه متاسفانه بعلت كمبود انرژی حتی از رشد قدی مطلوب خود نیز عقب می افتند .
تولید انرژی
برای بازسازی ATP كه انرژی مورد نیاز ماهیچه ها را تامین می كند دو مسیر هوازی و غیر هوازی وجود دارد . در شروع فعالیت ATP از طریق غیر هوازی ساخته می شود منبع تامین كننده انرژی در این حالت گلیكوژن ذخیره شده در ماهیچه ها است . زمانیكه فعالیت برای مدت طولانی ادامه یابد بدن مسیر هوازی را انتخاب می كند . در این حالت است كه چربیها می توانند بعنوان منبع تولید انرژی مصرف شوند .
عواملی كه در انتخاب نوع سوخت ماهیچه ها دخالت دارند
شدت فعالیت :
در فعالیتهای شدید و سرعتی در دسترس ترین سوخت ذخایر گلیكوژن ماهیچه ها است در حالی كه در فعالیتهای ملایم بدن توانایی استفاده از انرژی ذخیره شده در بافت چربی را نیز دارد .
طول مدت فعالیت :
با ادامه فعالیت و تحلیل ذخایر گلیكوژن در ماهیچه ها بدن مجبور به استفاده از بافت چربی بعنوان منبع سوخت می گردد . در این حالت امكان انجام فعالیتهای سرعتی و جود ندارد و ماهیچه قادر نیست حد اكثر قدرت خود را اعمال كند
جالب است بدانید علی رغم اینكه با تنظیم برنامه های غذایی خاص می توان ذخایر گلیكوژن ماهیچه ها را تا حد قابل ملاحظه ای افزایش داد ( تنظیم این نوع رژیمها از حدود یك هفته مانده به مسابقات و طی سه مرحله انجام می گیرد و با رژیم غذایی دوران تمرین تفاوت دارد ) بسیاری از افراد بعلت نداشتن برنامه غذایی مناسب حتی ذخایر موجود ماهیچه ها را تحلیل برده بمرور دچار خستگی و در نهایت انصراف از ورزش می گردند .
سطح آمادگی ورزشكار :
در صورتیكه ورزشكار از تمرین مناسب برخوردار باشد بعلت افزایش میتوكندریها و آنزیمهای مربوطه , دستگاههای نقل و انتقال اكسیژن ظرفیت بیشتری پیدا می كنند . با قطع تمرینات این آمادگی كه تنها در بعضی از تارهای ماهیچه ای رخ می دهد بسرعت از بین میرود .
رژیم غذایی قبل از ورزش :
مشاهده شده است ورزشكارانی كه قبل از ورزش از یك رژیم غذایی با چربی بالا تر مصرف كرده اند به نسبت چربی بیشتری در حین فعالیت میسوزانند . البته توجه داشته باشید به منظور تحلیل بافت چربی نباید به مصرف غذای پر چرب قبل از ورزش اقدام كرد . راه صحیح این كار تمرینهای مناسب به منظور افزایش توانایی بدن در استفاده از مسیر هوازی و انتخاب فعالیت مناسب است .
مایعات :
مایعات نقش اساسی در حفظ حجم خون و كنترل حرارت بدن دارد . حدود سه چهارم انرژی غذاها كه به مصرف سوخت می رسند به صورت گرما به هدر می رود و دفع این گرما با به هدر رفتن مایعات فراوانی به صورت تعریق همراه است . حجم زیادی از مایعات نیز از طریق تنفس , پوست , كلیه و سیستم گوارش دفع می گردد . دفع مایعات منجر به تغییر در اسمولاریته و حجم پلاسمای خون میشود . ممكن است تصور كنید بلافاصله پس از مصرف مایعات تعادل برقرار می گردد در حالیكه عوامل متعددی در این میان نقش بازی می كنند از جمله میزان گلوكز و سدیم موجود در محلول و اسمولاریته آن . بنابر این حتی برای تنظیم و حفظ تعادل مایعات بدن كه مسئله كم اهمیتی به نظر می رسد برنامه ریزی دقیقی لازم است .
درشت مغذیها و ریز مغذیها :
درشت مغذیها شامل كربوهیدراتها , پروتئین ها و چربیها هستند كه هم در ساختمان سازی و هم در تولید انرژی دخالت دارند .
ریز مغذیها شامل تعداد قابل توجهی از املاح و ویتامینها هستند كه بعنوان منبع انرژی نقشی ندارند اما تمامی فعل و انفعالات متابولیسمی بدن بدون آنها امكان پذیر نخواهد بود .
كربوهیدراتها :
بعد از تخمین انرژی مورد نیاز نوبت تقسیم این انرژی بین درشت مغذیها است .در حالت ایده آل بین ۶۰ تا ۷۰ درصد انرژی باید از كربو هیدرات تامین گردد . بهتر است میزان كربو هیدرات مصرفی ورزشكار از حد اقل ۵۰ % كل انرژی كمتر نباشد . در یك مطالعه افرادیكه از رژیم غذایی ۴۰ % كربوهیدرات استفاده می كردند تحلیل تدریجی ذخایر ماهیچه ها باعث شد این افراد پس از چند روز حتی قادر به انجام ورزشهای نیمه سنگین هم نباشند . در ورزشهایی كه بیشتر از ۹۰ دقیقه طول می كشد كربوهیدرات ماهیچه ها تا حد زیادی تحلیل می رود و ورزشكار باید در اولین فرصت آن را جبران نماید . چنانچه ورزش برای روزهای متوالی و بدون جایگزینی مناسب ادامه یابد نیز با تحلیل ذخایر گلیكوژن روبرو خواهیم بود .
نوع كربوهیدرات :
در ۶ ساعت اول بعد از ورزش قندهای ساده بازسازی ذخایر ماهیچه ها را بهتر انجام می دهند اما در مجموع ۲۴ ساعت تفاوتی بین قندهای ساده و پیچیده دیده نمی شود . اما در ۲۴ ساعت دوم قندهای پیچیده این كار را بهتر انجام می دهند . بهتر است نوع كربوهیدرات بر اساس شاخص گلیسمی آن انتخاب شود . در این میان مواد با شاخص گلیسمی متوسط ارجهیت دارند .
نحوه مصرف كربو هیدرات :
بعد از ورزش بطور متوسط هر ساعت ۵ % ذخایر ماهیچه ها بازسازی می شود . بدین ترتیب حدود ۲۰ ساعت زمان و ۶۰۰ گرم كربو هیدرات برای باز سازی كل ذخایر لازم است . اگر به مدت ۲ ساعت پس از ورزش این ذخایر شروع به بازسازی نشوند سرعت بازسازی حدود ۶۶ % كاهش می یابد و به یك سوم تقلیل می یابد لذا بهتر است در نیم ساعت اول بعد از ورزش حد اقل ۱۰۰ گرم كربو هیدرات و ۵ تا ۹ گرم پروتئین مصرف شود .
نحوه توزیع انرژی در طول روز نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است مثلا میزان كربوهیدرات مصرفی در فاصله ۴ ساعت مانده به ورزش , ۱ ساعت مانده به ورزش و حین ورزش بسیار اهمیت دارد . اگر كربوهیدرات دریافتی در حین ورزش به شكل مایعات باشد باید غلظت قند بین ۶ تا ۸ درصد تنظیم شود . غلظت كمتر از ۵ % بی تاثیر و غلظت بالای ۱۰ % می تواند باعث اسهال و دردهای شكمی شود .
پروتئین :
مطالعات علمی دلیل محكمی بر این عقیده رایج كه مصرف پروتئین بیشتر توانایی ورزشكاران را افزایش می دهد بدست نمی دهد . بطور كلی یك رژیم غذایی مناسب می تواند تمام نیاز پروتئینی ورزشكاران را تامین كند . البته لازم به یادآوری است كه میزان نیاز به پروتئین در شرایط مختلف یكسان نیست كه این مسئله بسیار قابل تامل است . عوامل زیر میتواند میزان نیاز به پروتئین را تغییر دهد :
شدت ورزش كه هرچه بیشتر باشد نیاز به پروتئین افزایش می یابد .
انرژی دریافتی كه هرچه كمتر باشد نیاز به پروتئین افزایش می یابد مثلا دونده ای كه ۵ تا ۱۰ مایل در روز میدود چنانچه تنها ۱۰۰ كیلو كالری انرژی كمتر از نیاز روزانه خود دریافت كند حتی مصرف تا۲.۵ برابر مورد نیاز پروتئین نیز برایش ناكافی خواهد بود .
استفاده غیر علمی از مكملهای آمینو اسید ممكن است باعث كم آبی , دفع كلسیم از ادرار , افزایش بافت چربی و تحمیل بار اضافی به كلیه ها و كبد گردد . از طرفی مصرف یك اسید آمینه می تواند در جذب سایر اسیدهای آمینه یا مواد مغذی دیگر اختلال ایجاد نماید . جایگزین كردن این مكملها به جای غذای معمولی احتمال كمبود دریافت ریز مغذی هایی از قبیل آهن , نیاسن , تیامین و همچنین تركیبات پر ارزشی مثل كراتین كه در غذاهای گوشتی وجود دارد را ممكن می سازد . حداكثر نیاز به پروتئین در روز از ۱.۵ گرم به ازای هر كیلو گرم وزن بدن تجاوز نمی كند . جهت اطلاعات بیشتر در مورد مكملهای غذایی و تركیبات نیروزا به مبحث مكملها مراجعه نمائید .
چربی :
بین ۲۰ تا ۳۰ درصد انرژی باید از طریق چربی تامین گردد . در صورت تمایل به تحلیل بافت چربی می توان این نسبت را تا ۱۵ % كل انرژی و نه كمتر كاهش داد .
از نظر سایر املاح و ویتامینها عقیده بر این است كه یك الگوی غذایی مناسب می تواند تمام این نیازها را تامین كند اگر چه برخی مطالعات احتمال كمبود سلنیم , مولیبدنیوم , آهن , مس و بیوتین را به اثبات رسانده است اما عده ای از محققین این مسئله را بخاطر استفاده از میانوعده های نا مناسبی می دانند كه از نظر تغذیه ای فقیر هستند .
تقسیم كربوهیدرات در وعده های غذایی :
وعده غذایی قبل از ورزش باید ۳ تا ۴ ساعت قبل از ورزش مصرف شود و محتوی ۴ گرم كربوهیدرات به ازای هر كیلو گرم وزن بدن باشد . هرچه به زمان ورزش نزدیك تر شویم باید مقدار كربو هیدرات مصرفی كاهش یابد مثلا در فاصله یك ساعت مانده به ورزش باید یك گرم كربوهیدرات به ازای هر كیلوگرم وزن بدن مصرف شود .
