تحقیق در مورد بررسی وضعیت مدیریت نگهداری تجهیزات پزشکی در بیمارستان

بخشی از مقاله

بررسي وضعيت مديريت نگهداري تجهيزات پزشكي در بيمارستان

چكيده
مقدمه: ‌نقش تجهيزات پزشكي در بيمارستان هاي پيشرفته امروزي و تشخيص و درمان بيماري ها انكار ناپذير است.كشورهاي در حال توسعه با وجود محدوديت منابع مالي به نحو بي رويه اي نسبت به خريد تجهيزات پيچيده و گران قيمت اقدام نموده اند اما در مورد نگهداري اين سرمايه هاي عظيم اقدامات مناسبي انجام نداده اند. در كشور ما نيز مطالعات محدود صورت گرفته بيانگر نابساماني هايي در زمينه مديريت نگهداري تجهيزات پزشكي بوده است .

روش پژوهش: پژوهش به صورت مقطعي انجام گرفت و براي جمع آوري داده ها از پرسشنامه در 10 بيمارستان تحت مطالعه استفاده شد. پس از توزيع و جمع آوري پرسشنامه ها به صورت حضوري، داده ها با استفاده از آمار توصيفي و نرم افزار SPSS مورد بررسي و تحليل قرار گرفت.

يافته هاي پژوهش: طبق نتايج به دست آمده از ميان چهار بعد مديريت نگهداري تجهيزات پزشكي، تنها «برنامه ريزي نگهداري» در وضعيت متوسط قرار داشت و ساير اجزاء با كسب امتياز كمتر از 50 درصد در حد ضعيف قرار داشتند. بين امتياز كل مديريت نگهداري و امتياز هدايت و هماهنگي نگهداري تجهيزات پزشكي و نيز سن مديران بيمارستان ها رابطه مستقيمي وجود داشت.

بحث و نتيجه گيري:‌ در مجموع مي توان گفت مشكلاتي از قبيل كمبود نيروي ماهر در واحدهاي مهندسي پزشكي بيمارستان ها، كمبود بودجه و نا آشنايي مسوولان واحدهاي مهندسي پزشكي به تمام وظايف خود موجب شده اند وضعيت مديريت نگهداري تجهيزات پزشكي در وضعيت ضعيف (نزديك به متوسط) قرار گيرد. سابقه كم مسوولان واحد مذكور نيز به اين امر دامن زده است.

واژه هاي كليدي: ‌تجهيزات پزشكي،‌ نگهداري،‌مديريت نگهداري، بيمارستان ها.
مقدمه:
در بيمارستان هاي مدرن عصر حاضر، تجهيزات پزشكي به يكي از عناصر لاينفك تبديل شده اند و در حدود يك سوم تا نيمي از
هزينه هاي پيش بيني شده بيمارستان ها به اين بخش اختصاص دارد. جامعه پزشكي در فعاليت هاي تشخيصي، مراقبتي و درماني،‌اعتماد روز افزوني بر

تجهيزات پزشكي و تكنولوژي پيشرفته پيدا كرده است. در اين ميان بهره برداري بهينه از تجهيزات مستلزم اين امر است كه تجهيزات در بيشتر عمر خود آماده به كار و سالم نگه داشته شوند. با ايجاد مديريت صحيح در نگهداري تجهيزات مي توان تجهيزات را در هر لحظه براي نجات جان بيماران به كار برد (1) . نگهداري تجهيزات پزشكي از سوي سازمان بهداشت جهاني «ايجاد اطمينان در مورد استاندارد بودن كاربري تجهيزات، رعايت شرايط تعيين شده از سوي كارخانه سازنده و تامين نيازهاي درماني» تعريف شده است(2).

اما اهميت مساله نگهداري در دهه 80 باعث شد دانشگاه هاي علوم پزشكي آمريكا به منظور سازماندهي مراكز درماني، طرح نگهداري و بازسازي بيمارستان ها را به اجرا درآورند. نمونه هايي از اين طرح ها كه نگهداري تجهيزات پزشكي را در بر مي گرفت در كشورهاي اروپايي نيز متداول شد و در تحقيقات اوليه مشخص شد اجراي آن ها حدود 35-30 درصد كاهش هزينه در بر داشته است(3).

همچنين مطالعات نشان داده است با نگهداري مؤثر تجهيزات، هزينه صرف شده براي هر دستگاه 30 درصد كمتر از ميانگين هزينه هاي بيمارستان هايي خواهد بود كه فاقد اين برنامه هستند(4). همچنين عمر مفيد تجهيزات تا دو برابر افزايش خواهد يافت(5). به طور كلي مي توان گفت مساله نگهداري تجهيزات پزشكي در كشورهاي در حال توسعه نسبت به كشورهاي توسعه نيافته در خور توجه بيشتري است،‌چرا كه علي رغم محدوديت منابع،‌خريد و به كارگيري تجهيزات پزشكي وارداتي در اين ممالك به نحوي رويه اي صورت گرفته است(6).

مطالعات صورت گرفته نشان داده است اين كشورها در گذشته توجه چنداني در زمينه نگهداري تجهيزات نداشته اند و طبق گزارش سازمان بهداشت جهاني همواره 60 درصد تجهيزات پزشكي آن ها به علل مختلف قابل استفاده نبوده اند(7). مطالعات انجام شده در كشور ما نيز نشان داده است موضوع نگهداري تجهيزات تا حدود زيادي مورد غفلت بيمارستان ها و مسوولان امر قرار گرفته است.

شايان ذكر است پس از راه اندازي و تاسيس اداره تجهيزات و مهندسي پزشكي در معاونت درمان و داروي دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني ايران و تاسيس واحدهاي مهندسي پزشكي در اين بيمارستان ها در اواخر سال 1379،هيچ مطالعه اي در زمينه پژوهش حاضر صورت نگرفته است و اين پژوهش مديريت نگهداري تجهيزات پزشكي را در قالب چهار بعد اصلي مديريت يعني برنامه ريزي؛ سازماندهي، هدايت و هماهنگي؛ و كنترل مورد بررسي قرار داده است.
روش پژوهش:
پژوهش حاضر به صورت مقطعي انجام گرفت. در اين مطالعه بيمارستان هاي تحت پوشش دانشگاه علوم پزشكي ايران واقع در شهر تهران مورد بررسي قرار گرفتند. از ميان اين 14 بيمارستان ، 4 بيمارستان فاقد واحد مهندسي پزشكي بودند و در آن ها مديريتي بر نگهداري تجهيزات پزشكي اعمال نمي شد و به همين دليل از مطالعه خارج شدند. بنابراين جامعه پژوهش را مي توان 10 بيمارستان دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني ايران در شهر تهران بر شمرد كه داراي واحد مهندسي پزشكي بودند. اعضاي جامعه پژوهش نيز عبارت بودند از مديران بيمارستان ها، مسوولان واحدهاي مهندسي پزشكي و مسوولان واحدها و بخش هاي تشخيص درماني كه به طور كامل و بدون نمونه گيري در پژوهش شركت داده شدند.

براي گردآوري داده ها از پرسشنامه استفاده شد. پرسشنامه با استفاد از متون داخلي و خارجي و نظرات كارشناسان ادارات تجهيزات و مهندسي پزشكي دانشگاه و وزارتخانه و تني چند از مهندسان پزشكي تدوين شد تا روايي محتوايي آن تامين گردد. پس از اين مرحله 49 پرسش طراحي شده در قالب سه پرسشنامه براي اعضاي پژوهش تقسيم بندي شد. بديهي است پرسشنامه ها طبق اهداف ويژه در برگيرنده چهار بعد اصلي مديريت نگهداري تجهيزات

پزشكي، يعني برنامه ريزي؛ سازماندهي؛ هدايت و هماهنگي؛ وكنترل نگهداري بودند. براي تعيين پايايي پرسشنامه ها نيز از روش آزمون- باز آزمون استفاده شد و ضرايب همبستگي بين پاسخ ها در پرسشنامه مديران، مسوولان واحدهاي مهندسي پزشكي و مسوولان واحدهاي تشخيصي درماني به ترتيب 88،90و 84 درصد محاسبه شد. توزيع و جمع آوري پرسشنامه ها با مراجعه پژوهشگر صورت گرفت و در مجموع 98 پرسشنامه كامل به دست آمد.

براي استخراج نتايج از آمار توصيفي و نرم افزار SPSS استفاده شد. از آن جا كه عملكرد بيمارستان تا حدود زيادي منوط به عملكرد مسوولان واحدهاي مهندسي پزشكي مي باشد، در اين مطالعه نتايج به صورت كلي ارائه شده و از اعلام نتايج به تفكيك بيمارستان ها خودداري شده است.
يافته هاي پژوهش

در اين مطالعه 80 درصد بيمارستان ها آموزشي- درماني و 20 درصد مابقي درماني بودند. همچنين 40 درصد بيمارستان ها عمومي و ساير آن ها تخصصي بودند. در اين بيمارستان ها بيست نوع بخش و واحد تشخيصي- درماني مورد مطالعه قرار گرفت. در ميان مديران بيمارستان ها 80 درصد مديران مرد و مابقي زن بودند. ميانگين سني مديران 5/47 و ميانگين سابقه آنان در پست مديريت بيمارستان 1/17 سال بود. 40 درصد مديران داراي مدرك تحصيلي كارشناسي، 40 درصد كارشناسي ارشد و 20 درصد دكتراي تخصصي يا Ph.Dبودند. رشته تحصيلي مديران بيمارستان در 30 درصد موارد مديريت خدمات بهداشتي درماني و در 50 درصد موارد مديريت دولتي بود. ي نيز 90 درصد زن و 10 درصد مرد بودند. ميانگين سني آنان 9/28 وميانگين سابقه كار آنان در پست مربوط 3 سال بود. تمام اِِِِِِِِِِِِِِِِِِين ِ افراد داراي مدرك تحصيلي كارشناسي بودند و 90 درصد آنان نيز در رشته مهندسي پزشکي تحصيل كرده بودند.

اما در مورد هدف ويژه اول،‌يعني بررسي وضعيت برنامه ريزي نگهداري تجهيزات پزشكي، اطلاعات به دست آمده حاكي از آن بود كه وضعيت برنامه ريزي با حدود 53 درصد ا متياز، در حد متوسط قرار داشت. در ميان 10 بيمارستان مورد مطالعه هم 6 بيمارستان در وضعيت متوسط (امتياز بالاتر از 50 درصد) و 4 بيمارستان در وضعيت ضعِِيف قرار داشتند.شايان ذكر است عامل «دريافت ضمانت نامه و اسناد خريد و نگهداري تجهيزات پزشكي از فروشنده به هنگام خريد» بيشترين امتياز و عامل «تعيين حداكثر كاركرد روزانه، هفتگي، ماهانه از سوي واحد مهندسي پزشكي» كمترين امتياز را كسب نمودند (جدول1).

در مورد هدف ويژه دوم،يعني بررسي وضعيت سازماندهي نگهداري تجهيزات پزشکي ، اطلاعات نشان دهنده وضعيت ضعيف بودند ( 45درصد ) . در ميان اِين عناصر نِيز ‌عامل «وجود كميته تجهيزات پزشكي به صورت جداگانه و مستقل در بيمارستان» با ميانگين 90 درصد، بيشترين امتياز را كسب نمود و از طرف ديگر هم« وجود چارت سازماني مشخص و رسم شده براي تيم مهندسي پزشكي بيمارستان» با حدود 17 درصد امتياز،‌ضعيف ترين مورد تشخيص داده شد (جدول2). در ميان بيمارستان هاي مورد مطالعه نيز 7 بيمارستان با كسب كمتر از 50 درصد امتياز در وضعيت ضعيف قرار داشتند و 3 بيمارستان با كسب امتياز 50 تا 75 درصد، داراي وضعيت متوسط بودند.

هدف ويژه سوم به بررسي وضعيت هدايت و هماهنگي امور نگهداري تجهيزات پزشكي اختصاص يافته بود. بيمارستان هاي تحت بررسي از اين حيث حدود 48 درصد امتياز را كسب نمودند. «ارائه گزارش عملكرد سالانه واحد مهندسي پزشكي در زمينه نگهداري» با دريافت حدود 90 درصد امتياز نقطه قوت اين بعد مديريت نگهداري به شمار مي رفت. « آموزش كاربران تازه وارد از سوي واحد مهندسي پزشكي بيمارستان» نيز با حدود 17 درصد امتياز،‌نقطه ضعف اين بعد بود (جدول3). 4 بيمارستان داراي وضعيت متوسط و 6 بيمارستان داراي وضعيت ضعيف بودند.

هدف ويژه چهارم و آخر مطالعه نيز به بررسي وضعيت كنترل نگهداري تجهيزات پزشكي اختصاص يافته بود. ميانگين امتياز كسب شده در اين زمينه 48 درصد بود كه «تهيه شناسنامه تجهيزات پزشكي» با 100 درصد امتياز قوي ترين و «وجود نرم افزار مديريت تجهيزات پزشكي در بيمارستان هاِِِِ»با 10 درصد، ضعيف ترين عنصر اين بعد بوده اند (جدول4). از ميان بيمارستان ها نيز 2 بيمارستان داراي وضعيت متوسط و ساير بيمارستان ها داراي وضعيت ضعيف بودند.

پس از تعيين امتيازات كسب شده در هر يك از ابعاد مديريت نگهداري، ميانگين امتياز كل مديريت نگهداري در بيمارستان هاي تحت مطالعه حدود 48 درصد با انحراف معيار 56/3 برآورد شد. تحليل روابط نشان داد رابطه مستقيمي بين امتياز كل مديريت نگهداري تجهيزات پزشكي در بيمارستان ها و امتياز «هدايت و هماهنگي نگهداري» وجود دارد (0000/=P، 904/0=r). همچنين بررسي رابطه بين امتيازات كسب شده با متغيرهاي زمينه اي نشان داد بين سن مديران بيمارستان ها و امتياز كل مديريت نگهداري تجهيزات پزشكي نيز رابطه مستقيمي وجود دارد(043/0=P،‌648=r).

بحث و نتيجه گيري:‌
طبق نتايج به دست آمده جز " برنامه ريزي" كه در حد متوسط قرار داشت، ساير اجزاء مديريت نگهداري در حد ضعيف قرار داشتند. با وجود اين، نقاط قوت و ضعف را نمي توان ناديده انگاشت.

به طور كلي يكي از نقاط قوت اصلي، تشکيل و راه اندازي كميته تجهيزات پزشكي در بيمارستان ها بوده است كه آن را مي توان يكي از نقاط قوت سازماندهي بر شمرد، اما تشكيل منظم و به موقع آن را بايد در زمره نقاط قوت برنامه ريزي داشت. اين واحد و كميته مربوط به آن كه طبق پژوهش هاي گذشته (10،9،8 و

11) در بيمارستان ها موجود نبوده است، به خوبي در ايجاد ارتباطات و روابط درون بخشي و برون بخشي ايفاي نقش نموده است و نتايج حاكي از آن بوده است كه روابط اين واحد با بخش هاي داخل و خارج بيمارستان در وضعيت مطلوبي قرار داشت. واحد مهندسي پزشكي با كمك اين ارتباطات توانسته است اطمينان مديريت بيمارستان را به خود جلب نمايد و وظايف و مسووليت هاي متناسب و مناسبي را در مورد نگهداري تجهيزات پزشكي عهده دار شود. مشاركت واحد

مهندسي پزشكي در تدوين و تنظيم بودجه نگهداري تجهيزات پزشكي گواهي بر اين مدعاست كه در مقايسه با برخي مطالعات گذشته (12) نشان دهنده بهبود اوضاع بوده است، چرا كه محاسبه هزينه هاي نگهداري به تفكيك 50 درصد بخش ها و 67 درصد تجهيزات، اطلاعات لازم در اين زمينه را در اختيار مسوول واحد مهندسي پزشكي قرار مي دهد. در برخي مطالعات گذشته (9،8 و 13)اين گونه محاسبات در بيمارستان ها صورت نمي گرفته است. تدوين شناسنامه

براي كل تجهيزات نيز به طور حتم يكي از نقاط قوت به شمار مي رود. چرا كه در حال حاضر يکي از كارآمدترين ابزارهاي موجود در كنترل نگهداري تجهيزات پزشكي مي باشد.

در كنار نقاط قوت موجود، نقاط ضعف متعددي نيز مشاهده مي شود كه البته بزرگترين عامل ايجاد كننده آن عبارت است از‌«كمبود منابع». به علت محدوديت منابع انساني،‌تعداد كاركنان واحد مهندسي پزشكي بسيار ناچِيز بود و در اكثر بيمارستان ها تنها يك نفر به عنوان مسوول اين واحد انجام وظيفه مي نمود. بديهي است با وجود اين شرايط ديگر نمي توان انتظار داشت بيمارستان ها در ساعات غير اداري به صورت كشيك يا آنكال به كاركنان كارآزموده دسترسي داشته باشند. اين مشكل در اغلب كشورهاي در حال توسعه مشهود بوده است (6و14).

به علت بار كاري زياد، آموزش كاربران نيز كه از اهميت بالايي برخوردار است ناديده گرفته مي شود. در مطالعات انجام شده در كشور هم به اين مشكل اشاره شده بود (10و12). اين در حالي است كه بيمارستان هاي كشورهاي توسعه يافته براي آموزش مهندسان پزشكي خود نيز داراي بودجه مصوب مي باشند(15). كمبود بودجه همچنين موجب شده بود خريد قطعات يدكي و ملزومات تجهيزات در مضيقه قرار گيرد و تعمير تجهيزات با اختلال روبرو شود.

با وجود نقش مهم منابع در بيمارستان تمام نابساماني ها را نيز نمي توان ناشي از كمبود بودجه و منابع دانست. تقسيم كار وتفويض اختيار در زمينه نظارت بر كاركرد كاربران و نيز تعيين فردي به عنوان مسوول در قبال تجهيزات پزشكي حساس و گران قيمت در هر بخش از اين گونه موارد است كه با انجام آن ها در بيمارستان مي توان تا حدود زيادي اوضاع مديريت نگهداري تجهيزات پزشكي را بهبود بخشيد.

از ديگر نقاط ضعف مي توان به پايين بودن امتياز سرويس و بازبيني هاي دوره اي تجهيزات پزشكي از سوي واحد مهندسي پزشكي اشاره كرد. سرويس و بازبيني دوره اي از اصول جدايي ناپذير نگهداري پيشگيرانه تجهيزات محسوب مي شود و رفع نقايص در اين زمينه كاملاً ضروري است. نبود نرم افزار مديريت نگهداري تجهيزات پزشكي هم در اين زمينه قابل تامل است. اين ابزار در اكثر بيمارستان هاي مدرن مرسوم شده و نقش آن در تنظيم برنامه هاي نگهداري پيشگيرانه انكارناپذير است.

اما همان طور كه اشاره شد، 4 بيمارستان از ميان بيمارستان هاي تحت مطالعه فاقد واحد مهندسي پزشكي در اين بيمارستان ها در گذشته به دلايلي از كار كناره گيري نموده بودند. شواهد حاكي از آن است كه كار سنگين، كمبود نيروي كار مورد نياز واحد مهندسي پزشكي و ناچيز بودن حقوق دريافتي كاركنان اين واحدها در مقايسه با حقوق و دريافتي مهندسان شاغل در بخش خصوصي در اين امر موثر بوده است. نا آشنايي دانش آموختگان مهندسي پزشكي با محيط هاي بيمارستاني را نيز مي توان يكي از علل عمده در اين زمينه دانست، چرا كه در برنامه درسي دانشجويان اين رشته هيچ واحد درسي يا كار آموزي در

بيمارستان ها گنجانده نشده است (16) و اكثر قريب به اتفاق كاركنان مذكور بلافاصله بعد از اتمام دوره تحصيل، جذب بيمارستان هاي تحت مطالعه شده بودند.
بانگاهي به نقاط ضعف و قوت و مقايسه اين اطلاعات با شرايط گذشته و نيز با توجه به اين نكته كه در زمان مطالعه تنها 3 سال از استقرار واحدهاي مهندسي پزشكي در بيمارستان ها گذشته بود مي توان اميدوار بود با توجه بيشتر مسوولان امر،‌اوضاع فعلي نگهداري تجهيزات پزشكي بهبود يابد.

جدول 1: توزيع عناصر مربوط به برنامه ريزي نگهداري تجهيزات پزشكي دركل بيمارستان هاي تحت مطالعه دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني ايران – 1382.

رديف امتيازموارد خيلي زياد زياد كم خيلي كم فراواني كل
ميانگين انحراف معيار

فراواني درصد فراواني درصد فراواني درصد فراواني درصد
1 تشكيل كميته تجهيزات پزشكي بيمارستان در فواصل زماني مقرر و به هنگام ضرورت 4 40 5 50 1 10 0 0 10 66/76 33/22
2 روشن ومكتوب بودن اهداف واحد مهندسي پزشكي 0 0 6 60 4 40 0 0 10 33/53 33/17

3 وجود برنامه زمان بندي شده (روزانه ، هفتگي ،‌ماهانه و… ) براي سرويس و نگهداري تجهيزات پزشكي از سوي واحد مهندسي پزشكي 0 0 7 70 3 30 0 0 10 66/56 16
4 وجود برنامه زمان بندي شد (روزانه ، هفتگي ، ماهانه و…. )‌جهت دعوت از شركت هاي نماينده تجهيزات پزشكي به منظور سرويس و نگهداري تجهيزات پزشكي بيمارستان 1 10 4 40 4 40 1 10 10 50 33/28

5 انعقاد قراردادهاي نگهداري ساليانه جهت تجهيزات پيشرفته و گران قيمت (000/50 دلار و بيشتر) از سوي بيمارستان 1 10 2 20 5 50 2 20 10 40 66/30
6 دريافت ضمانت نامه و اسناد خريد و نگهداري تجهيزات پزشكي از فروشنده به هنگام خريد 7 70 2 20 0 0 1 10 10 32/83 33/32
7 نظرخواهي از واحد مهندسي پزشكي براي خريد تجهيزات پزشكي بيمارستان 5 50 3 30 2 20 0 0 10 66/76 34/27

8 توجه به نظرات واحد مهندسي پزشكي در تعيين بودجه نگهداري تجهيزات پزشكي 5 50 2 20 3 30 0 0 10 33/73 66/30
9 كفايت بودجه بيمارستان براي نگهداري تجهيزات پزشكي 0 0 0 0 7 70 3 30 10 33/23 16
10 تعيين حداكثر كاركرد روزانه ، هفتگي ،‌ماهانه و… از سوي واحد مهندسي پزشكي براي تجهيزات پزشكي حساس 5 5/8 4 8/6 17 8/28 33 9/55 59 66/22 33/31

11 پيش بيني قطعات يدكي لازم از سوي واحد مهندسي پزشكي بيمارستان 1 3/1 7 3/9 48 64 19 3/25 75 33/29 3/20
12 تعيين اولويت در رسيدگي به نقص تجهيزات پزشكي از سوي واحد مهندسي پزشكي 12 16 32 7/42 25 3/33 6 8 75 66/55 28