بخشی از مقاله
ارزیابی سیستم اطلاعات بیمارستان ده بیمارستان دولتی زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
مقاله پژوهشی
چکیده
مقدمه: سیستم اطلاعات بیمارستان، نقش مهمی در افزایش کیفیت درمان در بیمارستان ها دارد. سیستم اطلاعات بیمارستان به عنوان نظام اطلاعاتی تلقی میشود که میتواند تأثیر فراوان بر اثربخشی و کارایی مدیریت بیمارستان داشته باشد. نظام ارزیابی به عنوان یکی از مباحث مهمی است که در نظام مدیریت مورد تأکید فراوان قرار گرفته است. در این مقاله به ارزیابی سیستم اطلاعات بیمارستان HIS) یا (Hospital information system بر اساس مدل Ahitof and Newman پرداخته شده است و هدف کلی این پژوهش، ارزیابی سیستم اطلاعات بیمارستان هایی بود که از نرم افزار کوثر (نسخهي جدید) استفاده میکردند.
روش بررسی: تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردي و از نظر روش، توصیفی و پیمایشی از شاخه ي میدانی بود که در سال 1391 انجام گرفت و ابزار جمعآوري اطلاعات دادههاي آن آمیزهاي از ابزار کتابخانهاي و میدانی بود. جامعهي آماري این پژوهش، ده بیمارستان بود که زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی بودند و همه از سامانهي کوثر یاري گرفتند. جامعهي آماري این پژوهش 209 نفر از اپراتورهاي شیفت صبح بودند که با توجه به محدود بودن حجم جامعه، نیازي به نمونهگیري نبود و کل جامعه از طریق سرشماري مورد بررسی قرار گرفت. در این پژوهش از پرسشنامه ي استاندارد Ahitof and Newman استفاده شد و عملیات بومیسازي انجام گرفت. پرسشنامه شامل 37 سؤال بر اساس طیف پنج گزینهاي لیکرت بود. روایی محتوایی سؤالات پرسش نامه از طریق پانل نخبگان (از 5 نفر از اساتید متخصص در سیستمهاي اطلاعاتی مدیریت و مسؤولین HIS با سابقهي بالا) تأیید شد و پایایی آن نیز از طریق Cronbach's alpha، 0/85 محاسبه گردید (در صورتی که ضریب پایایی از 0/75 بیشتر میشد مورد قبول بود). جهت تحلیل داده ها از نرمافزار SPSS استفاده شد.
یافتهها: نتایج مربوط به پرسشنامه نشان داد که از سه فرضیهي پژوهش (یعنی وجود ابعاد زمانی، محتوایی و ساختار) دو فرضیه یعنی ابعاد زمانی و محتوا در سطح اطمینان 0/95 مورد تأیید قرار گرفتند و در سطح ساختار در حد مطلوبی نبوده است.
نتیجهگیري:HIS حاکم بر سازمان از لحاظ به موقع بودن، به هنگام بودن، صحت، مرتبط بودن، ایجاز و تناسب در وضعیت مطلوبی بوده اما از لحاظ بسامد، دوره ي زمانی، جامعیت در حد مطلوبی نبود و نیاز به ارایه ي راهحلهایی براي آنها است. نیاز است سیستم اطلاعات بیمارستان از لحاظ ساختاري مورد بازنگري و تجدید نظر قرار گیرد و نیاز است که اطلاعات با جزییات بیشتر و در قالب نمودارهاي آماري متفاوت ارایه گردد و نیز نسخهي سوم نرمافزار کوثر با اصلاحات جدید ارایه گردد.
واژههاي کلیدي: سیستمهاي اطلاعات بیمارستان؛ ارزیابی؛ بیمارستانها؛ مدل Ahitof and Newman
مقدمه
سیستم اطلاعات بیمارستانی، سیستم کامپیوتري است که از آن به عنوان ابزار الکترونیکی مدیریت اطلاعات بیمار استفاده میشود و نقش مهمی در زمینهي ارایهي خدمات مراقبت سلامت با کیفیت ایجاد میکند. سیستم اطلاعات بیمارستانی، دریافت، سازماندهی، ذخیره، بازیابی و توزیع اطلاعات و تصمیمگیري را بهبود می بخشد. پیشرفت فنآوري اطلاعات در دورهي جدید از تاریخ زندگی بشر سبب تحولی عظیم در علوم و صنایع مختلف شده است. پدید آمدن عناوین جدیدي
چون دولت الکترونیک (Electronic Government)،
یادگیري الکترونیکی (Electronic Learning)، سلامت الکترونیک (Electronic Health) و ... تأیید کنندهي این مطلب است. در شاخههاي مختلف علوم و فنون، اطلاعات زیادي در حال تولید شدن است و در طی زمان حجم این اطلاعات رو به فزونی میباشد .(1) مدیریت این اطلاعات روز به روز مشکلتر شده و نیاز به ایجاد فنآوريهاي جدید در مدیریت اطلاعات جهت استفادهي بهینه از آن ضرورت یافته است. فنآوري اطلاعات در این زمان براي تسهیل در مدیریت اطلاعات به طور فزاینده اي رشد کرده و گسترش یافته است.
یکی از مباحثی که حجم زیادي از اطلاعات را در بر میگیرد و براي دولتها از اهمیت بالایی برخوردار میباشد، مقولهي بهداشت و درمان است. در بسیاري از موارد، میزان پیشرفت یک کشور را بر اساس پارامترهاي بهداشتی و درمانی آن کشور بیان می کنند .(2)
در میان اجزاي بهداشتی و درمانی، بیمارستان ها از اهمیت خاصی برخوردارند. حجم اطلاعاتی که در بیمارستانها تولید شده و از بخشی به بخش دیگر انتقال پیدا میکند، در خور توجه است. مدیریت این اطلاعات ناهمگون و وسیع، کاري بس مشکل و پیچیده می باشد. از اینرو فنآوري اطلاعات و ارتباطات میتواند کاربرد بسیار مفید و مؤثري در این مقوله داشته باشد .(3)
بنابراین ضروري به نظر میرسد که ارزیابی
HIS (Hospital information system) مورد توجه قرار
گیرد تا زمینه را براي ارتقا و بهبود سیستمهاي مذکور فراهم نماید. علت انتخاب مدل آن است که به عنوان یک نظام ارزیابی سیستم اطلاعات بیمارستانی در سایر بیمارستانهاي کشورهاي پیشرفته، مورد توجه محققان بوده است و با توجه به ساختار نظام اطلاعات بیمارستانی کشورمان که تا حدودي الهام گرفته از نظام آنها میباشد به عنوان مدل اصلی مدنظر قرار گرفته است.
نقش اساسی سیستم اطلاعاتی، پردازش داده ها و تبدیل آنها به اطلاعات است. سیستمی که دادههاي داخلی و خارجی سازمان را جمع آوري و آنها را براي تصمیمگیري مدیریت به اطلاعات تبدیل میکند، یک سیستم اطلاعاتی مدیریت است.
اهمیت سیستمهاي اطلاعاتی به عنوان ابزار راهبردي در ارتقاي کارایی فعالیتهاي سازمانی به سرعت در حال افزایش است .(4) سازمانها ناگریزند با وضع شاخص هاي مناسب ارزیابی عملکرد سیستمهاي اطلاعاتی و بهبود مستمر کارکرد آنها، به اهداف تعیین شده دست یابند .(5) قاضی زاده ارزیابی سیستمهاي اطلاعاتی را فرایندي میداند که به تولید اطلاعاتی براي بهبود سیستم اطلاعاتی میانجامد. به سخن دیگر، نتایج ارزیابی سیستم اطلاعاتی این امکان را براي مدیریت فراهم می سازد تا با بازنگري در سیستم بتوان اثربخشی آن را ارتقا دهد .(6)
عملکرد سیستم اطلاعاتی به درجهاي از اثربخشی و کارایی در سازمان اطلاق می شود که از طریق سیستم اطلاعاتی به دست میآید. بهبود عملکرد سیستم اطلاعاتی دلالت بر آن دارد که عملکرد سیستم اطلاعاتی متناسب با تغییرات محیط داخلی و خارجی و خواستههاي مختلف کاربران ارتقا یابد .(7) بیشتر مجریان باور دارند که هدف فرایند ارزیابی عبارت است از بهبود سیستمهاي اطلاعاتی و ارتقاي فرایند توسعهي سیستمها .(8)
ارزشیابی سازنده، یک ارزیابی تعاملی است که به طور مستمر تصمیمات مربوط به فرایند بهبود سیستمهاي اطلاعاتی را تحت تأثیر قرار میدهد و تبع آن پروژهي سیستمهاي اطلاعاتی را براي سازمان قابل قبول و اثربخش
میکند .(9)
مدلهاي متفاوتی توسط صاحبنظران مختلف مطرح شده است که در جدول 1 به اختصار، مدلها و شاخصهاي آن نشان داده شده است.
Ahitof and Newman ویژگیهاي اطلاعات را در سه بعد زمانی، محتوایی و ساختاري (شکلی)، به شرح زیر گروهبندي کردهاند که میتوان این ویژگیها را به عنوان شاخصهاي ارزیابی اثربخشی سیستم هاي اطلاعاتی مدنظر قرار داد که در شکل 1، ابعاد سه گانهي اطلاعات بر اساس مدل تحقیق مطرح شده است .(10-14)
نظام اطلاعات بیمارستانی، یک نظام اطلاعاتی جامع و یکپارچه میباشد که براي مدیریت هاي اجرایی و مدیریتهاي بالینی بیمارستان طراحی شده است. در شاخههاي مختلف علوم و فنون، اطلاعات زیادي در حال تولید شدن است و در طی زمان، حجم این اطلاعات رو به فزونی می باشد .(15)
مدیریت این اطلاعات روز به روز مشکل تر شده و نیاز به
ایجاد فنآوريهاي جدید در مدیریت اطلاعات جهت استفادهي بهینه از آن ضرورت یافته است. فنآوري اطلاعات در این زمان براي تسهیل در مدیریت اطلاعات به طور فزایندهاي رشد کرده و گسترش یافته است .(16)
یک بیمارستان، شامل بخشهاي مختلفی است و هر بخش مسؤولیتهاي خاص خود را دارد و اطلاعات مشخصی را تولید می کند و در اختیار بخش هاي دیگر قرار میدهد. نظام اطلاعات بیمارستانی نیز شامل اطلاعات مختلف و ناهمگونی میباشد که پردازش و انتقال آن ها باید در سطح بیمارستان انجام شود .(17)
امروزه پروندههاي الکترونیکی به دلیل برخورداري از سرعت، دقت، صحت سیستمهاي هوشمند، یادآوري کننده و حمایت از تصمیمگیري به عنوان ابزاري استاندارد براي افزایش کارایی و اثربخشی خدمات مراقبتی درآمدهاند .(18)
لزوم نگهداري و بازیابی مجدد اطلاعات جامع براي هر بیمار با نیازها و احتیاجات مراکز بهداشتی- درمانی و همچنین با
جدول :1 مدلهاي ارزشیابی سیستمهاي اطلاعات
نام مدل شاخصها
Ahitof and Newman زمان- محتوا- شکل
بدرهاي هزینه/ فایده- ارزش ارتباطدهی- ارزش شتابدهی- ارزش ساختدهی مجدد- نوآوري
همترازي استراتژیک استراتژیک کسب و کار- زیرساخت سازمان- فنآوري اطلاعات- زیرساخت فنآوري اطلاعات
معماري سازمان اطلاعات- داده- سیستمها- سیستمها- تکنولوژي- کاري
دو وجهی کاربر- سیستم
شکل :1 ابعاد سهگانهي اطلاعات (3)
مقولهي جمعآوري دادهها هماهنگ و همسو بوده و این نیازها دلایلی کافی براي کامپیوتري کردن پروندهها در جهت توجیه آنها است .(19) کامپیوتري نمودن پرونده ها اولین گام براي برخورداري از پروندهاي جامع و دایمی است. پروندهي پزشکی کامپیوتري همچنین منجر به بهبود قابلیتهاي فردي، تخصصی و صرفهجویی در زمان و هزینههاي معالجه و درمان بیماران خواهد شد، شکی نیست که براي تأمین اهداف سیستم بهداشت و درمان نیاز مبرمی به یک شبکهي اطلاعرسانی جامع میباشد، طراحی شبکه و نرمافزاري که در تمام سطوح بهداشت و درمان قابل اجرا بوده و اطلاعات بیماران در این مرکز رد و بدل گشته و از آن به نفع ادامهي درمان بیمار، کاهش هزینه هاي درمانی، افزایش کیفیت خدمات درمانی، آموزش، پژوهش، اطلاعرسانی به سایر مراکز استفاده شود .(20)
طبق گفتهي Darlington، هدف سیستم اطلاعات بیمارستانی، به کارگیري کامپیوترها و وسایل ارتباطی براي جمعآوري، ذخیره، پردازش، بازیابی و مرتبط کردن اطلاعات مدیریتی و مراقبتی بیمار میباشد، به طوري که تمامی فعالیتهاي بیمارستانی را شامل شده و نیازهاي کل کاربران سیستم را تحت پوشش قرار دهد .(21)
سیستم اطلاعات بیمارستانی، ارتباط مابین کارکنان بیمارستان را برقرار کرده و نیازهاي اطلاعاتی بیمارستان را در زمینههاي مراقبت از بیمار، برنامهریزي، اجراي طرحهاي استراتژیکی و مستندسازي اطلاعات مربوط به مراقبت از بیماران را برآورده میسازد. از آن جایی که بیمارستان از لحاظ ارتباطی مؤسسهاي پیچیده است، بنابراین براي نیل به کارایی و بهرهوري بالا، مقادیر زیادي اطلاعات و ارتباطی که بتواند این حجم گستردهي اطلاعات را به خوبی مدیریت کند ضروري به نظر میرسد .(22) سیستم اطلاعات بیمارستانی با بهرهگیري از وسایل ارتباطی، پایگاه دادهها و برنامههاي کاربردي به وظایف کارکنان بیمارستان انسجام بخشیده و اطلاعات را جمعآوري، دسته بندي و ذخیره میکند و در نهایت باعث رفع پیچیدگی ارتباطی بیمارستان میشود .(23)
استفاده از کامپیوتر در بیمارستانها براي اطلاع رسانی به
عوامل مختلف فرایند درمان بیمار و تأمین اهداف بسیار ضروري و حیاتی است .(24) در استفاده از کامپیوتر به روش راهاندازي سیستم جامع اطلاعات بیمارستانی، تمام اقدامات درمانی، مدیریتی و مالی بیمار تحت یک نرمافزار جامع که از قسمتهاي مختلف تشکیل شده است، انجام میشود و کلیهي اقدامات درمانی، دستورات دارویی و خدمات تشخیصی از طریق سیستم به کلینیک ها و پاراکلینیکها و حتی مراکز اداري از قبیل حسابداري، داروخانه و انبارها و سایر واحدها ارسال شده و پاسخ آنها دریافت میگردد. بنابراین زمان شروع و خاتمهي همهي اقدامات در بیمارستان مشخص و قابل پیگیري خواهد بود. در نهایت، اقدامات درمانی بیمار سریعتر رد و بدل خواهد شد .(25) سقائیاننژاد اصفهانی و همکاران در مطالعهي خود تحت عنوان »کیفیت سیستمهاي اطلاعات بیمارستانی: ابزار ارزیابی از رضایت کاربر« به این نتیجه رسیدند که بهترین راه جهت حفظ رضایت کاربر از سیستم اطلاعات بیمارستانی، طراحی این سیستم بر اساس نظرات و نیازهاي کاربران سیستم میباشد .(26) این مطالعه با هدف ارزیابی سیستم اطلاعات بیمارستان بر اساس مدل Ahitof and Newman در ده بیمارستان دولتی زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی شهر اصفهان در سه بعد زمانی، محتوایی و شکلی انجام گرفت.
روش بررسی
تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردي و از نظر روش، توصیفی و پیمایشی از شاخهي میدانی بود و به صورت مقطعی انجام گرفت. زمان پژوهش تیر ماه 1390 شروع و اسفند ماه 1390
به اتمام رسید. ابزار جمعآوري اطلاعات دادههاي آن آمیزهاي از ابزار کتابخانه اي و میدانی بود. جامعهي آماري این پژوهش را کلیهي مدیران و کارکنان ده بیمارستان دولتی زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی اصفهان که شامل بیمارستانهاي کاشانی، الزهرا (س)، مدرس نجفآباد، امام حسین (ع) خمینی شهر، شهید رجایی فریدون شهر، سید الشهداي (ع) سمیرم، شهید محمد منتظري نجف آباد، امیرالمومنین (ع) شهرضا و صاحب الزمان (عج) شهرضا که به طور مستقیم از سامانه ي
کوثر استفاده میکردند (لازم به ذکر است انواع سیستم اطلاعات بیمارستانی شامل نرمافزارهاي کوثر، لوح گستر، سایان رایان، مدیریت آمار دانشگاه، رایاوران توسعه، پویا سامانهي دیوا، ره آورد رایانه می باشد) که جامع ترین آنها کوثر نسخهي جدید بود که ملاك اصلی پژوهش حاضر بوده و در ضمن از لحاظ کیفیت سیستم و کیفیت اطلاعات و رضایتمندي در بالاترین اولویت بوده است (26) که بالغ بر
209 نفر میباشد که با توجه به محدود بودن حجم جامعه ي آماري، کل جامعه مورد بررسی قرار گرفت. ابزار جمعآوري اطلاعات دادهها در این پژوهش، پرسشنامه بود که از پرسشنامهي محقق ساخته بر اساس شاخصهاي مدل ارزیابی سیستمهاي اطلاعات Ahitof and Newman استفاده شد.
پرسشنامه شامل 37 سؤال بر اساس طیف پنج گزینهاي لیکرت بود. لازم به ذکر است که از پرسشنامهي استاندارد Ahitof and Newman استفاده شد و عملیات بومیسازي متناسب با بیمارستانها صورت گرفت و روایی محتوایی سؤالات پرسشنامه از طریق پانل نخبگان (از 5 نفر از اساتید
MIS و مسؤولین HIS با سابقهي بالا) نظر خواهی و تأیید شد.
از تحلیل عاملی تأییدي هم یاري گرفته شد. ضریب پایایی از طریق محاسبهي 0/85 Cronbach's alpha به دست آمد و نرخ بازگشت پرسشنامه 0/84 به دست آمد. جهت تحلیل
دادهها از نرمافزار (SPSS Inc ., Chicago, IL) SPSS
استفاده شد.
با توجه به عدم همکاري مسؤولین بیمارستانها در دادن آمار کاربران سیستم، آمار ارایه شده بر حسب نمودار سازمانی بیمارستانهاي مربوطه بود که از طرف خود بیمارستانها به دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ارایه شده است. پرسشنامه مشتمل بر سه قسمت بود که شامل بعد زمان، محتوي، ساختار و براي تحلیل داده ها از آمار توصیفی و استنباطی از نرمافزار SPSS استفاده شد. در ضمن خاطر نشان می سازد علت انتخاب مدل Ahitof and Newman آن بود که به عنوان یک سیستم جامع HIS در کشورهاي اروپایی و آمریکایی مورد توجه بوده است (27-29) و با شرایط بیمارستانهاي دولتی تناسب و سازگاري دارد.
یافتهها
در تجزیه و تحلیل دادهها از روشهاي آماري نظیر آمار توصیفی (میانگین) و آمار استنباطی (شامل آزمونهاي t یک نمونهاي، t با نمونههاي مستقل و تحلیل واریانس یک راهه)
استفاده شد که در ادامه نتایج آن ارایه میگردد. جدول 2
میانگین و انحراف معیار شاخصهاي مربوط به هر متغیر به تفکیک ارایه شده است.
شکل 2 میانگین ابعاد سهگانهي سیستم اطلاعاتی را بر اساس مدل Ahitof and Newman نشان میدهد. همان طور که ملاحظه میشود از بین ابعاد بررسی شده از دید پاسخگویان، بعد زمان و محتوا به ترتیب داراي بیشترین میانگین بود و بعد ساختار، میانگینی کمتر از سطح متوسط داشت. در شکل 2 نقطه برش با توجه به اینکه مقیاس به کار رفته در پرسشنامه طیف لیکرت میباشد عدد 3 در نظر گرفته شد.
در پاسخ به سؤالات پژوهش و بررسی نظرات کارکنان در مورد ابعاد سیستم مورد بررسی، از آزمون t تک نمونه با نقطهي برش 3 (سطح متوسط در مقیاس لیکرت استفاده شده است). در این آزمون فرضیهها و نحوهي تصمیمگیري به این شرح است: فرض H0 به مفهوم آن بود که میانگین بعد مورد بررسی کمتر از 3 است و فرض H1 به معنی آن بود که بعد مورد بررسی از 3 بیشتر است.
قاعدهي تصمیمگیري: در سطح اطمینان 0/95 در صورتی که سطح معنیداري بزرگتر از میزان خطا (0/5) باشد H0
پذیرفته میشود. در صورتی که سطح معنیداري کمتر از میزان خطا باشد H0 رد و H1 پذیرفته میشود. به منظور اظهار نظر بهتر در خصوص گرایش کم، متوسط و زیاد کارکنان به ابعاد سهگانه بر اساس سطح مقادیر حد بالا و پایین تفاوت در سطح اطمینان 0/5 میتوان گفت: هرگاه حد پایین و بالا مثبت باشند میانگین بعد مورد بررسی از مقدار آزمون (عدد (3 بیشتر است.
هرگاه حد پایین و بالا منفی باشند میانگین بعد مورد بررسی از مقدار آزمون (عدد (3 کمتر است و فرضیه رد میشود. هرگاه حد پایین منفی و حد بالا مثبت باشد بعد مورد بررسی با مقدار آزمون تفاوت معنیداري ندارد.
