بخشی از مقاله

حسادت ، زمينه‏هاي رشد و راه‏هاي جلوگيري از آن

چكيده:
پروردگار متعال مي‏خواهد كه همه ما سرشار از نيرو و اشتياق باشيم و جسم، ذهن و روحي سالم داشته باشيم.بي‏ترديد، زندگي پر نشاط و با طراوت منظور پروردگار است و ذهنيت‏هاي نادرست، اين وضعيت مطلوب را برهم مي‏زند.يكي از ذهنيت‏هاي نامطلوب، «حسادت‏» است كه بايد علل و زمينه‏هاي رشد آن را در خانواده، جامعه و از همه مهم‏تر، در خود جست و جو كرد و با توجه به آثار نامطلوب جسمي و رواني كه در ما ايجاد مي‏كند، با به كارگيري شيوه‏هاي اخلاقي و علمي، از بروز آن در خردسالي جلوگيري كرده، در صورت شكل‏گيري، با خشكاندن ريشه‏هاي آن در بزرگ‏سالي، خود را از دام اين هيجان نامطلوب رها سازيم.

مقدمه
«حسادت‏» واكنشي هيجاني است كه از قريب دو سالگي آغاز مي‏شود و با رشد كودك، ممكن است تا بزرگ‏سالي ادامه يابد و بر طبق الگوهاي مختلف فرهنگي، به صورت‏هاي متفاوتي جلوه‏گر شود. حسادت ‏در كودك، پاسخي طبيعي‏است‏به محرك‏ها و هنگامي ايجاد مي‏شود كه به اعتقاد وي، عاطفه يا محبتي را از دست داده باشد.در الگوي حسادت، غالبا نوعي ترس نيز وجود دارد; زيرا حسود احساس مي‏كند كه ديگري عاطفه شخص مورد علاقه او را نسبت‏به وي به خطر انداخته است و يا مقامي را كه او انتظار رسيدن به آن را داشته، ديگري احراز كرده است.بنابراين، موقعيتي كه حسادت را برمي‏انگيزد، غالبا يك موقعيت اجتماعي است.


كودكان در ابتدا، از احساسات دروني خويش (حسادت) و علل پيدايش و پيامدهاي آن در رفتار خود، آگاهي زيادي ندارند و نمي‏دانند كه چرا رفتارهاي آنان تغيير كرده است.به عبارت ديگر، رفتارهاي آزار دهنده كودك حسود تا حد زيادي ناآگاهانه يا نيمه آگاهانه است، ولي با رشد عقلي بيش‏تر و نزديك شدن به دوران بلوغ و نوجواني و جواني و پس از آن تا بزرگ‏سالي و به دست آوردن تجربه‏هاي دروني و بيروني درباره علل و انگيزه‏هاي رفتار حسادت‏آميز خود، اين‏گونه رفتارها بيش‏تر آگاهانه مي‏شود و به همين دليل، از نظر اسلام رفتارهاي حسادت‏آميز، پس از بلوغ مورد تكليف قرار مي‏گيرد و فرد وظيفه دارد به گونه‏اي آن‏ها را مهار كند.

 

زمينه‏هاي رشد حسادت
منشأ محرك‏هاي حسادت را بايد در موقعيت‏ها، شرايط خاص محيطي و روابط اجتماعي وبه‏خصوص دروجود اشخاص جست و جو كرد.بدين‏روي، در اين‏جا به برخي از آن‏ها اشاره مي‏شود:

الف- شرايط خانواده و تفاوت‏هاي فردي
رقابت و هم‏چشمي يكي از فرزندان نسبت‏به ساير خواهران و برادران، كه گاه «رقابت هم‏شيرها ناميده مي‏شود، يكي از زمينه‏هاي مساعد و عمده رشد حسادت در كودكان است و والدين آن را طبيعي و تقريبا غير قابل اجتناب مي‏دانند. با توجه به چنين شرايطي، مي‏توان گفت :
1) اولين فرزند نسبت ‏به كودكان بعدي حسادت بيش‏تري از خود نشان مي‏دهد; زيرا او مدت‏ها تمام محبت و مواظبت پدر و مادر را به خود اختصاص داده بود.ولي با تولد فرزند دوم، اين فرصت از او گرفته مي‏شود و همين موجب تحريك حسادت او سبت‏به او مي‏گردد.


2) در ميان كودكاني كه تفاوت سني آنان بين 18 - 42 ماه است، بيش از ساير كودكان زمينه حسادت وجود دارد.بچه خردسال به هر مزيتي كه طفل بزرگ از آن برخوردار است، حسادت مي‏ورزد و بچه بزرگ‏تر از محبت و مواظبتي كه به بچه كوچك‏تر مي‏شود بدش مي‏آيد.
3) در خانواده‏هاي 2 يا 3 فرزندي، بيش از خانواده‏هاي پرجمعيت‏حسادت وجود دارد.
4) والديني كه به فرزندان خود توجه افراطي دارند و شديدا نگران و مواظب آن‏ها هستند، بيش از والديني كه به كودكان خود توجه كم‏تري دارند با مشكل حسادت كودكان‏شان روبه‏رو هستند; زيرا اين والدين براي پيشرفت فرزندان خود قوانين معيني وضع كرده‏اند و وقتي كه اطفال نتوانند خود را با آن منطبق سازند، مورد سرزنش پدر و مادر قرار مي‏گيرند.اين فرزندان بيش‏تر اوقات با كودكاني كه پيش‏تر رفته‏اند مقايسه مي‏شوند و اين موجب برانگيخته شدن حسادت نسبت‏به ديگر كودكان مي‏شود.
5) در محيطهاي خانوادگي، كه مادران شيوه منظم و ثابتي در تربيت كودك خود ندارند و برخوردشان بي‏ثبات و متغير است، بيش از ساير خانواده‏ها، رفتارهاي حسادت‏آميز مشاهده
مي‏شود.
6) در دختران بيش از پسران حسادت ديده مي‏شود و از هر سه بچه حسود دوتايشان دخترند.
7) حسد در ميان اطفال باهوش‏تر بيش‏تر است.
8) حسد در روابط بين دختر با دختر بيش‏تر مشاهده مي‏شود تا روابط بين پسر و پسر و دختر و پسر.
9) اگر ميان همسران تضادي باشد، فرزندي كه از يك يا چند جهت‏به يكي از آن‏ها شبيه است، هدف خشم و قصاص ديگري واقع مي‏شود.طفلي كه اين‏گونه مورد بي‏مهري واقع مي‏شود، به خواهر يا برادري كه بر خلاف خودش از محبت و نوازش برخوردار است، حسادت مي‏ورزد.

ب- برخوردهاي تبعيض‏آميز
به طور كلي، «امتياز و تبعيض‏» حسادت را به دنبال دارد.كسي كه نسبت‏به ديگري از امتياز ويژه‏اي برخوردار است در معرض حسادت ديگران قرار مي‏گيرد; چنانچه در حديثي از امام علي‏عليه السلام آمده است: «كل ذي رتبة سنية محسود» ; هر شخص داراي امتياز و رتبه شايسته، مورد حسادت واقع مي‏شود.


برخي از پدران و مادران به دلايل گوناگون، بعضي از فرزندان را بر خواهران و برادران خود ترجيح داده، مورد توجه و محبت‏بيش‏تري قرار مي‏دهند; چنانچه گاهي جنسيت فرزندان عامل تبعيض مي‏گردد، به طوري كه مادران معمولا با پسران خود صميمي بوده و پدران بيش‏ترين محبت‏خود را متوجه دختران مي‏نمايند.در نتيجه، فرزندي كه از طرف يكي از والدين محبت و ملاطفت كم‏تري دريافت‏مي‏كند و شاهد رفتاري غيرعادلانه است، نسبت‏به فرزند ديگر حسادت مي‏ورزد و از وي متنفر مي‏شود.
همچنين زماني كه والدين بيش‏ترين تماس و نوازش خود را با تولد نوزاد جديد به وي اختصاص مي‏دهند، ساير فرزندان احساس مي‏كنند كه اين نوزاد سبب بي‏مهري و فراموشي آنان گرديده است.در نتيجه، به وي حسادت مي‏ورزند.


ممكن است هريك از والدين برخي از فرزندان خود را به دليل زيباتر، باهوش‏تر، زرنگ‏تر، خون گرم‏تر، ساكت‏تر و يا عاطفي‏تر بودن و يا به دليل معلوليت جسمي و ذهني مورد محبت‏بيش‏تري قرار دهند و در نتيجه درخواست‏هاي اين كودكان سريع‏تر مورد پذيرش سرپرست‏خانه واقع گردد و به اعمال و گفتار آنان علاقه بيش‏تري ابراز شود; چنين رفتارهايي براي ساير فرزندان، بي‏مهري و تبعيضي آشكار تلقي گشته، آنان را به حسادت وامي‏دارد.به طور كلي، در صورت مشاهده رفتارهاي غيرعادلانه در خانواده، وجود حسادت شديد و پر دردسر، امري اجتناب‏ناپذير است.


متأسفانه اين رفتارها فقط در دوران كودكي، به خانه پدري و خواهر و برادر محدود نمي‏شود و ريشه‏هاي حسادت را براي آينده زنده نگه مي‏دارد و فرد را دچار مشكلات فراواني مي‏كند.مثلاً، ممكن است پس از ازدواج، نتواند تبعيض مادرزن خود را - هرچه اندك باشد - تحمل كند و نسبت ‏به ديگر داماد خانواده حسادت بورزد و موجب اختلاف‏هاي خانوادگي و تلخ‏شدن زندگي زناشويي و كانون گرم خانواده خود گردد.


ج - احساس محروميت
يكي ديگر از زمينه‏هاي بروز حسادت، شرايطي است كه كودكان احساس مي‏كنند از دارايي‏هاي مادي و يا هر نوع دارايي ديگري نظير دارايي‏هاي عاطفي محروم شده‏اند ؛ مثلاً، اسباب بازي، لباس يا هر شي‏ء مورد علاقه ديگري ممكن است زمينه به وجود آمدن حسادت كودك را نسبت‏به ديگري فراهم آورد.اين نوع حسادت، كه از علاقه‏شديد به چيزي‏ناشي مي‏شودگاهي «غبطه‏» خوانده مي‏شود.لازم به ذكر است كه تهيه چند چيز و تقسيم آن به طور مساوي‏بين فرزندان، ضرورتا به حل مشكلات حسادت نمي‏انجامد; زيرا در هر صورت، كودكان بزرگ‏تر به دليل ارشد بودن خود، احساس مي‏كنند كه بايد سهمي بيش از ديگران نسبت‏به بقيه داشته باشند.اما والدين مي‏توانند با توضيح و توجيه و فراهم كردن مقدمات فكري و شناختي، از بروز حسادت جلوگيري نمايند.

آثار حسادت
از جمله آثار عمومي حسادت، كه در كودك و بزرگ‏سال وجود دارد، «خشم‏» است.حسود فرد مورد حسادت واقع شده را هدف غضب خود قرار مي‏دهد; چنانچه از امام علي‏عليه السلام نقل شده است: «الحسود يغتاظ علي من لا ذنب له‏» ; حسود نسبت‏به كسي كه هيچ گناهي ندارد خشمگين مي‏شود.تنها خطاي او برخورداري از نعمتي است كه حسود از آن محروم مي‏باشد.حسود ممكن است‏به دنبال حسادتي كه خشم او را بر افروخته حسادت خود را به طور مستقيم يا غير مستقيم ظاهر سازد.

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید