تحقیق در مورد حسادت ، زمینه‏های رشد و راه‏های جلوگیری از آن

بخشی از مقاله

حسادت ، زمينه‏هاي رشد و راه‏هاي جلوگيري از آن

چكيده:
پروردگار متعال مي‏خواهد كه همه ما سرشار از نيرو و اشتياق باشيم و جسم، ذهن و روحي سالم داشته باشيم.بي‏ترديد، زندگي پر نشاط و با طراوت منظور پروردگار است و ذهنيت‏هاي نادرست، اين وضعيت مطلوب را برهم مي‏زند.يكي از ذهنيت‏هاي نامطلوب، «حسادت‏» است كه بايد علل و زمينه‏هاي رشد آن را در خانواده، جامعه و از همه مهم‏تر، در خود جست و جو كرد و با توجه به آثار نامطلوب جسمي و رواني كه در ما ايجاد مي‏كند، با به كارگيري شيوه‏هاي اخلاقي و علمي، از بروز آن در خردسالي جلوگيري كرده، در صورت شكل‏گيري، با خشكاندن ريشه‏هاي آن در بزرگ‏سالي، خود را از دام اين هيجان نامطلوب رها سازيم.

مقدمه
«حسادت‏» واكنشي هيجاني است كه از قريب دو سالگي آغاز مي‏شود و با رشد كودك، ممكن است تا بزرگ‏سالي ادامه يابد و بر طبق الگوهاي مختلف فرهنگي، به صورت‏هاي متفاوتي جلوه‏گر شود. حسادت ‏در كودك، پاسخي طبيعي‏است‏به محرك‏ها و هنگامي ايجاد مي‏شود كه به اعتقاد وي، عاطفه يا محبتي را از دست داده باشد.در الگوي حسادت، غالبا نوعي ترس نيز وجود دارد; زيرا حسود احساس مي‏كند كه ديگري عاطفه شخص مورد علاقه او را نسبت‏به وي به خطر انداخته است و يا مقامي را كه او انتظار رسيدن به آن را داشته، ديگري احراز كرده است.بنابراين، موقعيتي كه حسادت را برمي‏انگيزد، غالبا يك موقعيت اجتماعي است.

كودكان در ابتدا، از احساسات دروني خويش (حسادت) و علل پيدايش و پيامدهاي آن در رفتار خود، آگاهي زيادي ندارند و نمي‏دانند كه چرا رفتارهاي آنان تغيير كرده است.به عبارت ديگر، رفتارهاي آزار دهنده كودك حسود تا حد زيادي ناآگاهانه يا نيمه آگاهانه است، ولي با رشد عقلي بيش‏تر و نزديك شدن به دوران بلوغ و نوجواني و جواني و پس از آن تا بزرگ‏سالي و به دست آوردن تجربه‏هاي دروني و بيروني درباره علل و انگيزه‏هاي رفتار حسادت‏آميز خود، اين‏گونه رفتارها بيش‏تر آگاهانه مي‏شود و به همين دليل، از نظر اسلام رفتارهاي حسادت‏آميز، پس از بلوغ مورد تكليف قرار مي‏گيرد و فرد وظيفه دارد به گونه‏اي آن‏ها را مهار كند.

زمينه‏هاي رشد حسادت
منشأ محرك‏هاي حسادت را بايد در موقعيت‏ها، شرايط خاص محيطي و روابط اجتماعي وبه‏خصوص دروجود اشخاص جست و جو كرد.بدين‏روي، در اين‏جا به برخي از آن‏ها اشاره مي‏شود:

الف- شرايط خانواده و تفاوت‏هاي فردي
رقابت و هم‏چشمي يكي از فرزندان نسبت‏به ساير خواهران و برادران، كه گاه «رقابت هم‏شيرها ناميده مي‏شود، يكي از زمينه‏هاي مساعد و عمده رشد حسادت در كودكان است و والدين آن را طبيعي و تقريبا غير قابل اجتناب مي‏دانند. با توجه به چنين شرايطي، مي‏توان گفت :
1) اولين فرزند نسبت ‏به كودكان بعدي حسادت بيش‏تري از خود نشان مي‏دهد; زيرا او مدت‏ها تمام محبت و مواظبت پدر و مادر را به خود اختصاص داده بود.ولي با تولد فرزند دوم، اين فرصت از او گرفته مي‏شود و همين موجب تحريك حسادت او سبت‏به او مي‏گردد.

2) در ميان كودكاني كه تفاوت سني آنان بين 18 - 42 ماه است، بيش از ساير كودكان زمينه حسادت وجود دارد.بچه خردسال به هر مزيتي كه طفل بزرگ از آن برخوردار است، حسادت مي‏ورزد و بچه بزرگ‏تر از محبت و مواظبتي كه به بچه كوچك‏تر مي‏شود بدش مي‏آيد.
3) در خانواده‏هاي 2 يا 3 فرزندي، بيش از خانواده‏هاي پرجمعيت‏حسادت وجود دارد.
4) والديني كه به فرزندان خود توجه افراطي دارند و شديدا نگران و مواظب آن‏ها هستند، بيش از والديني كه به كودكان خود توجه كم‏تري دارند با مشكل حسادت كودكان‏شان روبه‏رو هستند; زيرا اين والدين براي پيشرفت فرزندان خود قوانين معيني وضع كرده‏اند و وقتي كه اطفال نتوانند خود را با آن منطبق سازند، مورد سرزنش پدر و مادر قرار مي‏گيرند.اين فرزندان بيش‏تر اوقات با كودكاني كه پيش‏تر رفته‏اند مقايسه مي‏شوند و اين موجب برانگيخته شدن حسادت نسبت‏به ديگر كودكان مي‏شود.
5) در محيطهاي خانوادگي، كه مادران شيوه منظم و ثابتي در تربيت كودك خود ندارند و برخوردشان بي‏ثبات و متغير است، بيش از ساير خانواده‏ها، رفتارهاي حسادت‏آميز مشاهده
مي‏شود.
6) در دختران بيش از پسران حسادت ديده مي‏شود و از هر سه بچه حسود دوتايشان دخترند.
7) حسد در ميان اطفال باهوش‏تر بيش‏تر است.
8) حسد در روابط بين دختر با دختر بيش‏تر مشاهده مي‏شود تا روابط بين پسر و پسر و دختر و پسر.
9) اگر ميان همسران تضادي باشد، فرزندي كه از يك يا چند جهت‏به يكي از آن‏ها شبيه است، هدف خشم و قصاص ديگري واقع مي‏شود.طفلي كه اين‏گونه مورد بي‏مهري واقع مي‏شود، به خواهر يا برادري كه بر خلاف خودش از محبت و نوازش برخوردار است، حسادت مي‏ورزد.

ب- برخوردهاي تبعيض‏آميز
به طور كلي، «امتياز و تبعيض‏» حسادت را به دنبال دارد.كسي كه نسبت‏به ديگري از امتياز ويژه‏اي برخوردار است در معرض حسادت ديگران قرار مي‏گيرد; چنانچه در حديثي از امام علي‏عليه السلام آمده است: «كل ذي رتبة سنية محسود» ; هر شخص داراي امتياز و رتبه شايسته، مورد حسادت واقع مي‏شود.

برخي از پدران و مادران به دلايل گوناگون، بعضي از فرزندان را بر خواهران و برادران خود ترجيح داده، مورد توجه و محبت‏بيش‏تري قرار مي‏دهند; چنانچه گاهي جنسيت فرزندان عامل تبعيض مي‏گردد، به طوري كه مادران معمولا با پسران خود صميمي بوده و پدران بيش‏ترين محبت‏خود را متوجه دختران مي‏نمايند.در نتيجه، فرزندي كه از طرف يكي از والدين محبت و ملاطفت كم‏تري دريافت‏مي‏كند و شاهد رفتاري غيرعادلانه است، نسبت‏به فرزند ديگر حسادت مي‏ورزد و از وي متنفر مي‏شود.
همچنين زماني كه والدين بيش‏ترين تماس و نوازش خود را با تولد نوزاد جديد به وي اختصاص مي‏دهند، ساير فرزندان احساس مي‏كنند كه اين نوزاد سبب بي‏مهري و فراموشي آنان گرديده است.در نتيجه، به وي حسادت مي‏ورزند.

ممكن است هريك از والدين برخي از فرزندان خود را به دليل زيباتر، باهوش‏تر، زرنگ‏تر، خون گرم‏تر، ساكت‏تر و يا عاطفي‏تر بودن و يا به دليل معلوليت جسمي و ذهني مورد محبت‏بيش‏تري قرار دهند و در نتيجه درخواست‏هاي اين كودكان سريع‏تر مورد پذيرش سرپرست‏خانه واقع گردد و به اعمال و گفتار آنان علاقه بيش‏تري ابراز شود; چنين رفتارهايي براي ساير فرزندان، بي‏مهري و تبعيضي آشكار تلقي گشته، آنان را به حسادت وامي‏دارد.به طور كلي، در صورت مشاهده رفتارهاي غيرعادلانه در خانواده، وجود حسادت شديد و پر دردسر، امري اجتناب‏ناپذير است.

متأسفانه اين رفتارها فقط در دوران كودكي، به خانه پدري و خواهر و برادر محدود نمي‏شود و ريشه‏هاي حسادت را براي آينده زنده نگه مي‏دارد و فرد را دچار مشكلات فراواني مي‏كند.مثلاً، ممكن است پس از ازدواج، نتواند تبعيض مادرزن خود را - هرچه اندك باشد - تحمل كند و نسبت ‏به ديگر داماد خانواده حسادت بورزد و موجب اختلاف‏هاي خانوادگي و تلخ‏شدن زندگي زناشويي و كانون گرم خانواده خود گردد.

ج - احساس محروميت
يكي ديگر از زمينه‏هاي بروز حسادت، شرايطي است كه كودكان احساس مي‏كنند از دارايي‏هاي مادي و يا هر نوع دارايي ديگري نظير دارايي‏هاي عاطفي محروم شده‏اند ؛ مثلاً، اسباب بازي، لباس يا هر شي‏ء مورد علاقه ديگري ممكن است زمينه به وجود آمدن حسادت كودك را نسبت‏به ديگري فراهم آورد.اين نوع حسادت، كه از علاقه‏شديد به چيزي‏ناشي مي‏شودگاهي «غبطه‏» خوانده مي‏شود.لازم به ذكر است كه تهيه چند چيز و تقسيم آن به طور مساوي‏بين فرزندان، ضرورتا به حل مشكلات حسادت نمي‏انجامد; زيرا در هر صورت، كودكان بزرگ‏تر به دليل ارشد بودن خود، احساس مي‏كنند كه بايد سهمي بيش از ديگران نسبت‏به بقيه داشته باشند.اما والدين مي‏توانند با توضيح و توجيه و فراهم كردن مقدمات فكري و شناختي، از بروز حسادت جلوگيري نمايند.

آثار حسادت
از جمله آثار عمومي حسادت، كه در كودك و بزرگ‏سال وجود دارد، «خشم‏» است.حسود فرد مورد حسادت واقع شده را هدف غضب خود قرار مي‏دهد; چنانچه از امام علي‏عليه السلام نقل شده است: «الحسود يغتاظ علي من لا ذنب له‏» ; حسود نسبت‏به كسي كه هيچ گناهي ندارد خشمگين مي‏شود.تنها خطاي او برخورداري از نعمتي است كه حسود از آن محروم مي‏باشد.حسود ممكن است‏به دنبال حسادتي كه خشم او را بر افروخته حسادت خود را به طور مستقيم يا غير مستقيم ظاهر سازد.