بخشی از مقاله
چکیده
حسادت یک مشکل عاطفی است که عده ای از آن رنج می برند. افراد دارای این مشکل نه تنها خود آرامش روانی ندارند، بلکه با رفتارهای خود آرامش دیگران را نیز سلب می کنند. این مشکل معمولاً از همان سنین کودکی شروع می شود و با واکنش های رفتاری رخ می نماید و اگر زمینه های بروز آن روشن نشود، در شخصیت فرد ریشه دوانده و به بزرگسالی او منتقل می شود. چنین افرادی در بزرگسالی مدام به تظاهر و رفتارهای دروغین می پردازند و دنیایی جهنمی برای خود ایجاد می کنند. لذا با توجه به اهمیت این موضوع در مقاله حاضر سعی شده است تا به بررسی این مشکل، علل ایجاد کننده ی آن، علائم و نشانه ها و راهکارهایی برای والدین پرداخته شود؛ تا از بروز حسادت در کودکان پیشگیری به عمل آید و در صورت بروز مشکل از شدت آن کاسته شده و در جهت درمان آن گام های مؤثری برداشته شود.
مقدمه
عواطف نوزاد بعد از یک سالگی از مرحله سادگی گذشته، به تدریج شکل مشخصی به خود می گیرند. حتی پیش از پایان یک سالگی حالتهای عاطفی شبیه آنچه در بزرگسالان وجود دارد پدید می آیند. با افزایش سن به واکنش های عاطفی نیز افزوده می شود و عواطف مشخصی مانند لذت ، خشم، ترس ،حسادت، شادی، کنجکاوی، نفرت و غبطه نمایان می گردند. این عواطف گوناگون بر اثر انگیزه های گوناگونی از قبیل اشخاص، اشیاء و موقعیت ها، که در ابتدا هیچ گونه واکنشی ایجاد نمی کردند، در کودک برانگیخته می شوند احدی، بنی جمال - . - 1372 در این مقاله سعی خواهیم کرد تا به ابعادی از عاطفه ی حسادت کودک بپردازیم.
توصیف حسادت
حسادت نوعی اختلال عاطفی است که عده ای آن را اکتسابی و عده ای فطری می دانند، این واکنش همیشه متوجه افراد است که عموما با ترس و خشم همراه است - فرهادی ثابت،. - 1374 البته برای مشکلات روانی تعریف مطلقی وجود ندارد . هر تعریف تابع محیط اجتماعی می باشد. بنابراین بر حسب زمینه فرهنگی، تاریخی و اجتماعی که رفتار فرد در آن بروز می کند، تغییر می کند. در هر جامعه ای در هر مرحله ای از تاریخ، افراد جامعه انتظارات کم و بیش صریحی درباره رفتار متناسب با نقش کودکان دارند.
این انتظارات با سن کودک ارتباط داشته و بر حسب جنس او و این که فرزند چندم است و نیز موضع اجتماعی خانواده کودک فرق می کند.کودکی که رفتار او با انتظارات تطبیق نکند یا سازگار نباشد دارای رفتار ناسالم تلقی می شود - راس،. - 1370 رفتاری که مطرح می شود چه به عنوان رفتار سازگار و چه رفتار ناسازگار باید تعریف شود، تا مشخص گردد که رفتار مدنظر از چه ابعادی تشکیل شده است و چه جنبه هایی از آن باید مورد بررسی قرار گیرد. تعریف دقیق به تشخیص دقیق کمک می کند که این خود مبنایی برای مداخلات مناسب و به هنگام تلقی می شود. اما با این حال غالباً وقتی از یک سازه یا پدیده ی انتزاعی تعریفی به عمل می آید، تعریف درجه ای از ذهنی بودن را با خود حمل می کند تعریف حسادت هم از این اصل مستثنی نیست و تعاریف مختلفی از آن ارائه شده است.
از جمله این که، حسادت ترکیبی است از ترس و پرخاشگری؛ ترس ناشی از این گمان که موقعیت فرد در اثر نفوذ شخص دیگری به خطر افتد و پرخاشگری ناشی از کوششی که برای حفظ و نگهداری آن موقعیت به کار برده می شود حسادت سنجیدن است و مقایسه. در واقع افراد نسبت به مقایسه شرطی شده اند و همیشه در حال مقایسه ی خود با دیگران هستند و تداوم مقایسه ی خود با دیگران، پیامدی ندارد جز حسادت. در حقیقت حسادت محصول جانبی شرطی شدن نسبت به مقایسه است و مسلم است اگر مقایسه ها رها شود، حسادت نیز ناپدید می گردد نوع، میزان و شدت حسادت به زمان، مکان، سن و جنس کودک ، هوش، رشد عقلانی، تعداد فرزندان خانواده و شیوه ی رفتار والدین مخصوصاً مادر احدی، بستگی دارد.
در راستای زمان پیدایش حسادت اختلاف نظر وجود دارد؛ عده ای 19 ماهگی، برخی دیگر 18 ماهگی و برخی نیز بین 15-16 ماهگی را زمان آغاز حسادت دانسته اند. میزان شیوع این رفتار در دختران نسبت به پسران و در کودکان اول خانواده و کودکان باهوش بیشتر است و در دو مقطع سنی به اوج خود می رسد،که یکی 2 تا 4 سالگی و دیگری در ایام بلوغ می باشد حسادت در بین کودکان یک خانواده اجتناب ناپذیراست.
کودک، اولین تجربه حسادت خود را در محیط خانواده کسب می کند که در این تجربه ممکن است اثرهای بسیار عمیق در زندگی آینده او به جا بگذارد - علی پور، توتکله،. - 1388 تأثیر حسادت بر شخصیت کودک، به هنگام دست به گریبان بودن با این واکنش عاطفی، بستگی خواهد داشت به تجارب و کوشش های او در آن هنگام که تعیین کننده چگونگی تأثیر هستند - احدی، بنی جمال،. - 1372 به نظر دکتراسپاک ، در میان تمام عواملی که موجب کشمکش و نزاع در بین کودکان می شود، حسادت از همه مهم تر و مؤثرتر است زیرا هر فردی در دوران کودکی بیش از حد به والدین خود وابستگی دارد و علاقه مند است محبت والدین را منحصر به خودش نماید و می ترسد که این مهر و محبت نسبت به برادران و خواهران او نیز به کار برده شود، از سهم او کاسته می شود و همین امر باعث می شود نسبت به آن ها نیز مشکوک گردد.
باید دانست که عنصر حسادت به جلب محبت و عشق در وجود فرد را نمی توان یک عیب یا نقص شخصیتی به شمار آورد، بلکه این عنصر جزء ذاتی انسان است و موجب پیوستگی افراد انسانی به صورت زن و مرد و تشکیل خانواده و اتحاد گروه های دیگر می شود، و بدون این عنصرروابط نیز مانند موجودات دیگر طبیعت خواهد بود . حسادت به هر صورتی که باشد، ناراحتی و نگرانی فرد را به دنبال دارد و بر سازگاری او با محیط ، صدمات زیادی وارد می کند کودک حسود نه تنها در دوران کودکی ، بلکه ممکن است در تمام عمرش ، نگاهی بدبینانه و توأم با حسادت به افراد اجتماع و حتی کل جهان داشته باشد - علی پور، توتکله،. - 1388
سبب شناسی
حسادت، به ویژه در کودکان به طور اجتناب ناپذیری وجود دارد، زیرا وابستگی کودکان به والدین و به محیط خود زیاد است و ترس از دست دادن جایگاه و موقعیت خود، حسادت را در آنها برمی انگیزاند. اما طبق مطالعات انجام شده عوامل زیادی در بروز حسادت دخیل هستند که به مواردی از آنها اشاره می شود:
تفاوت قائل شدن والدین بین فرزندان دختر و پسر ، تولد فرزند جدید، تبعیض و بی عدالتی والدین میان فرزندان، حمایت افراطی از کودک، احساس ناامنی در خانواده، تضاد و اختلاف شدید بین والدین، احساس خطر مبنی بر از دست دادن موقعیت خود در خانواده، مقایسه کودکان با یکدیگر توسط والدین، انتظارات بی جا و بیش از حد و اندازه والدین از کودک بدون توجه به توانایی های او، ترس از عدم موفقیت در تحصیل، اضطراب و ناکامی ناشی از مشکلات خانوادگی ، مقام پرستی، تنگ نظری، میل شدید به برتری طلبی و قدرت، احساس حقارت، تهدید، ناکامی های دوران کودکی، خودپسندی، حرص و طمع، روش های تربیتی نادرست والدین ، تفاوت سنی میان فرزندان ،عوامل موجود در مدرسه نظیر تحقیر و تمسخر کودک در جمع دوستان و دانش آموزان دیگر توسط معلم یا مقایسه او با دانش آموزان دیگر در بروز حسادت در افراد دخیل هستند.
حتی وضع مالی نامناسب مخصوصاً در سنین پیش دبستان و دبستان می تواند زمینه حسادت کودک را نسبت به کودکانی که وضع خوبی دارند برانگیزاند عوامل بسیار زیادی در حسادت کودکان دخالت دارند، که از جمله می توان به تولد فرزند جدید، تبعیض و بی عدالتی والدین در بین فرزندان، حمایت افراطی از کودک ، احساس ناامنی در خانواده، تضاد و اختلاف شدید بین والدین ، احساس خطر مبنی بر از دست دادن موقعیت خود در خانواده، مقایسه ی کودکان با یکدیگر توسط والدین ، انتظارات بیجا و بیش از حد والدین از کودک بدون توجه به توانایی های او، ترس از عدم موفقیت در تحصیل ، اضطراب و ناکامی ناشی از مشکلات خانوادگی، مقام پرستی، تنگ نظری، میل شدید به برتری طلبی و قدرت، احساس حقارت، تهدید، ناکامی های دوران کودکی، عجب و خود پسندی، استفاده از روش های تربیتی نادرست توسط والدین، حرص و طمع ، تفاوت سنی میان فرزندان، توجه ویژه ی آموزگار به یکی از دانش آموزان و کم بودن تعداد اعضای خانواده را نام برد.
خوب است که بارداری و تولد به گونه ای تنظیم شود که فاصله تولد دو کودک نه چندان کم و نه چندان زیاد باشد، یعنی فاصله تولد دو کودک آنقدر کوتاه نباشد که کودک قبلی از رشد کافی محروم شود و یا آنچنان طولانی باشد که کودک از امتیازاتی بهره مند شود که بعد ها چشم پوشی از آنها برایش سخت باشد، دو یا سه سال و یا چهار سال فاصله معقولی برای تولد کودکان است. استعداد حسادت در بزرگسالان در سنین اولیه زندگی به وجود می آید.
از آنجا که در اولین سال های زندگی کودک همه ی خواسته هایش برآورده می شود و مورد توجه عموم قرار می گیرد پس از گذشت مدت کمی او همه چیز را حق مسلم خود و هر کوشش و توجهی را از آن خود می داند، لکن توجهی که بزرگتر ها نسبت به وی مبذول می دارند رفته رفته و یا به صورت ناگهانی با رشد کودک کاهش می یابد و شخص دیگری در خانواده و یا نوزاد دیگری مورد عنایت خاص قرار می گیرد این تغییر سبب می شود که کودک اعتماد خود را در محیط و به ویژه در نزد مادرش از دست بدهد و به دنبال آن عدم اعتماد به نفس نیز ظاهر می شود، در این حالت کودک احساس می کند که دیگر دوست داشتنی نیست و به این ترتیب در او حالاتی از قبیل نگرانی، و بیزاری نسبت به محیط، دوری از آن و اشتیاق به انجام اعمالی که توجه دیگران را بار دیگر به خود معطوف کند از قبیل گریه ، ادرار غیر ارادی و بیماری و ... بروز می کند.
