بخشی از مقاله
چکیده
برخی عصر حاضر را عصر مدیریت لقب دادهاند، واقعیت آن است دنیای امروز را مهندسین برجسته و تکنولوژی برتر نمیسازد، بلکه این مدیریت است که حرف اول را میزند. جهاد یکی از مهم ترین نهادهای مدیریتی برخاسته از متن انقلاب اسلامی است، که مؤلفههای انقلاب را هم چون ویژگیهای خود با ساختاری منسجم، نمایانده است. سوال اساسی این است با توجه به تجربیات پر ارزش مدیریت جهادی راه کارهای مؤثر در جلوگیری از افت مدیریت و فرهنگ جهادی چیست؟
نگارنده سال ها در جهاد سازندگی حضور فعال داشته است و بعدها به نحوی ارتباط خود را حفظ کردهاست، بررسی این راه کارها تحقیق جامعی را طلب مینماید، باز خوانی آن ها با نگاه به متون اسلامی افق جدیدی را در مدیریت سازمانی در سطحملّی و بینالمللی ترسیم نماید. از طرفی نسل اول جهادگران به تدریج جای خود را به نسل دوم می سپارد که ممکن است خدای ناکرده فرهنگ جهادی را با افت مواجه نماید،بنابراین آسیب شناسی وضعیت فعلی ضروری است. در این مقاله به راه کارهای زیر پرداختهشده است :
1 نقش مذهب.
2 نقش اخلاق.
3 انگیزه و ایجاد انگیزش در کارکنان 4 جمعبندی و مستندسازی تجربیات سازمانی.
مقدمه:
امروزه چالش اصلی درون سازمان ها بقای سازمانی زنده ،خلاق و با نشاط است.تمدن های بشری ،سلسله های تاریخی و هر سازمانی مانند موجود زنده دارای مراحل رشد می باشد ،که سر انجام آن پیری و در نهایت مرگ است ،سوال اصلی این است ،چگونه می توان از افت مدیریت و فرهنگ جهادی پیشگیری نمود؟ مدیریت جهادی طی عبور از سه دهه تحولات پر پیچ و خم،فرهنگ سازمانی خاصی با مولفه های مهمی را تجربه کرده است، راز عظمت و سر افرازی جهاد در ویژگی های ارزند ه جهاد گران فرهنگ خاص آنان و فضای عطر آگین حاکم بر این ارگان مقدس نهفته است .
اخلاص در عمل ابزار کار آمد سازندگی انسان است و از آن رو عشق به کار را در وی می آفریند، نیرویی عظیم ایثاری شگفت ، شجاعتی کار ساز و هدایتی الهی برای او به ارمغان می آورد و بر سرعت و کیفیت کار وی به طور چشمگیری خواهد افزود . جهادگران در صحنه سازندگی تمامی فعالیت های خود را به زیور تلاش های فرهنگی آراستند. پل ها، مدرسه ها، جاده ها، حمام ها و... که یکی پس از دیگری به دست توانای آنان ساخته می شد همه و همه پشتوانه و انگیزه فرهنگی داشت و همین زیور چشم نواز بود که کار آن ها را از دیگر کارهای عمرانی ممتاز می ساخت ، که برای جلوگیری از افت مدیریت و فرهنگ سازمانی جهاد،نیاز به بازخوانی راه کارهای آن و آسیب شناسی می باشد. مقاله حاضر به چند راه کار کلیدی با استفاده از آموزه های اسلامی و تجربیات جهادگران پرداخته است.
فرایند پیدایش جهاد سازندگی
جهاد سازندگی پس از پیروزی انقلاب اسلامی اقدامات مهم این دوران تشکیل سپاه ، جهاد، کمیته ها و ارگانهای مهم انقلاب بود. در انقلاب ویتنام دولت نهاد های قبلی را منحل نمود و نهادهای جدید ایجاد کرد در انقلاب الجزایر دولت انقلاب نهادها و ارگانهای قبلی را به کمک حضور انقلابیون مورد تقویت قرار داد ولی در انقلاب اسلامی ایران موازی با نهادهای قبلی ارگانهای جدید انقلاب ایجاد شد.این ابتکار امام خمینی - ره - شیوه وابتکار جدیدی بود که به زودی آثار و برکات آن مشاهده شد.
از سوالات مهم این است که چرا و چگونه هم فرآیند شکل گیری جهاد سازندگی و هم نیروی انسانی آن در کمتر از یک دهه عمر جهاد سازندگی در روستا ها به محبوب ترین و کارآمد ترین نهاد - در مقایسه با سازمان هایی که حضوری پنجاه ساله در روستا داشتند - تبدیل گردید. تلقی از کار به مثابه عبادت و تکلیف الهی در مقابل منفعت گرایی و یا پراگماتیسم که اساس سازمان های مدرن است تفاوت ویژه فرهنگ و مدیریت جهادی است.
فرهنگ و مدیریت جهادی
فرهنگ جهادی مفهوم خاصی است نه فرهنگ جامعه است نه صرفا از آن تلقی فرهنگ سازمانی می شود.تلقی ما از فرهنگ جهادی مجموع ای از ویژگی ها و ارزشهای مثبت بر خاسته از رفتار و روابط کارکنان » جهادگران « ، سازمان »جهاد« مدیریت و مدیران جهادی است که به نوعی نقش الگوی و مثال زدنی برای جامعه ، رفتار اداری و رویه های اجرایی و مدیریتی در سایر حوزه ها و ارگانها داشته است .
به گونه ای که یکی از کارکردها و انتظاراتی که از وجود جهاد در اذهان و اندیشه پاره ای از مسئولین و سیاستگزاران نظام اداری مورد توجه بود استفاده از روشهای موفق جهاد در تحول اداری بود فرهنگ و ارزشهای جهادی برخاسته از اندیشه و باورهای مذهبی و انقلابی جهادگران و با الهام از سیره و اندیشه بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران بوده است عمده ارزشهای جهادی به عبارتی ارزشهای دینی نیز شناخته می شدند مثل:اخلاص ،ایثار، تعاون و تلاش، تعهد، سادگی، پرهیز از اسراف ،مشورت مشارکت... یا پاره ای از این ویژگی ها برخاسته از شرایط خاص انقلاب و روحیات انقلاب می باشد از جمله سخت کوشی، حضور در مناطق محروم ،جسارت ،خطر پذیری، خط شکنی. پیدایش و رشد فرهنگ جهادی به صورت طبیعی خود جوش و با تاثیر جمعی و متقابل در مجموعه جهادگران بوده است و البته توجه ، تاکید و ترغیب مسئولین و بزرگان جهاد بر توسعه و تعمیق آنها تاثیر گذار بوده است .
جهادگران به نوعی موثر خاصه در سه سال اول به حفظ فرهنگ و ارزشهای جهادی تعصب و اصرار می ورزیدند. به عنوان مثال پیدایش یا رشد هرگونه تجمل و تشریفاتی در جهاد مورد انتقاد و اعتراض قرار می گرفت . استفاده شخصی از امکانات جهاد به شدت زیر سئوال بود. ایمان ، معنویت ، آرمان گرایی و داشتن اهداف بلند و مقدس ، زیر پا نهادن فرهنگ مادی و مادی گرایی و در نتیجه خدمت به مردم و دگر محوری نه خود محوری جوشش و تحرک ذاتی و نشاط از عناصر فرهنگ جهادی است .
ایمان و اعتقاد به وجود خدایی دانا، توانا و بینا که بر همه اعمال آدمیان نظارت دارد و عالم محضر اوست و پنهان و آشکار انسان را می داند و از سویی همه رفتارها، گفتارها و نیت های انسان به طور دقیق ثبت و ضبط می شود و پاداش و کیفر دارد باور داشت چنین نظارتی ، درون انسان تحولی می آفریند ؛ همت آدمی را بلند ، عزم او را استوار ، نیت او را الهی و اندگیزه او را قوی می سازد 98. »نظام ارزشی اسلام « نقش مهمی را در نظریه های علمی مدیریت و نیز در شیوه های علمی آن ایفا می کند ؛ ازاین رو در روش های علمی مدیران مسلمان اثر می گذارد و به حرکت آنها جهت ارزشی می بخشد .
ویژگی های مدیریت جهادی
مدیریت برای خدا :
در مدیریت برای خدا، ضمن اینکه دو اصل ایمان به خدا و رسول و همچنین ایمان به آخرت محور اندیشه ها و کارها قرار می گیرد یک مدیر الهی مسئولیت را به عنوان امانت الهی می داند و به دنبال رضایت اوست. مدیریت داوطلبانه تحول آفرین ، پویا و انعطاف پذیر در ماموریت ها : استقبال جهاد از پذیرفتن مسئولیت خطیر در هر دوره با توجه به نیاز انقلاب و تطبیق آن با تشکیلات جهاد از معرف ها بارز پویایی در جهاد است.
توجه به نیروی انسانی به عنوان منابع مهم کاری :
عمده ترین سرمایه جهاد سازندگی نیروهای انسانی هستند که با احساس تکلیف معجرات چشمگیری را انجام می دهند دیدگاه مدیران جهاد با این سرمایه عظیم از ویژگی ها ی ذیل برخود دار است .
-1توجه خاص به کرامت والای انسانی نیروها و نگهداری آنها در جو معنوی از سرلوحه کارهای مدیر جهادی است .
-2 عدم استفاده ابزاری از آنها
-3 حساسیت نسبت به حل مشکلات آنها.
-4 توقع از نیروها در حد توان آنها.
-5ایجاد ارتباط عاطفی با کارکنان .
پر کاری ، سخت کوشی ، خستگی ناپذیر و سرعت عمل در کارها :
از آنجایی که مدیر جهادی در کارها انگیزه عبادی دارد در برابر سختی ها ایستادگی کرده و اراده قوی در رفع مشکلات دارد. مدیریت مشارکت پذیری : لبیک اقشار مختلف مردم اعم از دانشجو کارمند بازاری و... به فرمان حضرت امام خمینی - ره - در خصوص حضور در جهاد سازندگی و سرلوح قرار گرفتن شعار »همه با هم«نشان دهنده توجه به مشارکت مردمی در جهاد است.
نهادینه کردن اخلاق و ارزش های دینی در محیط کار :
رعایت شئونات اسلامی و اخلاقی در رفتار با ارباب رجوع حساسیت به مسایل شرعی و حفظ شعائر و ظواهر اسلامی در محیط کار ، از ویژگی های مدیریت جهادی همیشه با توجه به این فرمان امام عمل می نمایند : علاوه بر این که جهاد سازندگی می کنید جهاد با نفس خودتان هم بکنید.99
