بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
عقل
- برخی عقل را به سه مفهوم در نظر می گیرند:
تدبر و تعقل
هوش( ابداع ، نو آوری و ابتکار)
حافظه
پیامبر می فرماید : « إنّ العقلَ عقالٌ »
عقل به معنی عقال است . یعنی بستن ، نگه داشتن و مهار کردن.
در لسان العرب آمده : « العقل الحصن »
یعنی عقل نیرویی است که بواسطۀ آن خیر و شر و حق و باطل از یکدیگر مشخص می شوند.
اسلاید 2 :
امام صادق عليه السلام در جواب کسی که پرسید عقل چیست؟ فرمود:
«ما عبد به الرحمن و اکتسب به الجنان »
« عقل آن چیزی است که به وسیلۀ آن خدا پرستش می شود و بهشت کسب می گردد.
ü یعنی عقل نیرویی است که انسان به وسیلۀ آن امیال و غرایز خود را مهار و بهشت الهی را کسب می کند.
بنابراین کسی که
خوب درک نمی کند و درست ونادرست را تشخیص نمی دهد.
حقیقت را درک می کند اما به علم خود عمل نمی کند.
هیچکدام عاقل نیستند.
اسلاید 3 :
عوامل تأثیر گذار در ادراک انسان
عوامل تأثیر گذار درونی مثل: انگیزش ( انگیزه های درونی ) شخصیت ، تجارب و آموخته ها
عوامل تأثیرگذار بیرونی مثل : حرکت و جنبش محرک ، تازگی و آشنایی محرک.
توجه:
منظور از محرک : اشیاء ، حوادث و تغییرات محیط اطراف ما هستندکه بر ذهن تأثیر گذاشته و
عکس العمل ما را به دنبال دارند.
برخی نیز عامل جنسیت را موجب تفاوت در ادراک می دانند که خود محل تأمل است
اسلاید 4 :
تأثیر جنسیت بر عقل و ادراک از دیدگاه اسلام
در قرآن آیه ای که به این مساله تصریح داشته باشد نیامده است اما مفسران بعضی آیات را حمل بر این معنا کرده اند از جمله :
« أو مَن یَنشِئُوا فی الحِلیَةِ وَ هُوَ فی الخصامِ غیرُ مبین » [ زخرف / 18]
« آیا کسی را که در لابلای زینت ها پرورش می یابد و به هنگام جدال قادر به تبیین مقصود خود نیست ( فرزند خدا می خوانید؟!) »
-قران کریم در آیات 15 تا 19 سورۀ مبارک زخرف اعتقاد مشرکان که ملائکه را دختران خداوند و شریک در الوهیت او می دانستند محکوم کرده و درآیۀ بالا وصف ملائکه که مشرکان آنها را مؤنث می دانستند بیان می کند .
- مفسران جملۀ « أو مَن ینشئوا فی الحلیة » را کنایه از احساسات رقیق زن دا نسته اند بطوریکه همین عواطف باعث شده که او « هو فی الخصام غیر مبین » باشد یعنی در بیان مکنونات قلبی خود در مجادلات ضعیف باشد.
اسلاید 5 :
- طبق این تفسیر این آیه دلالت بر فزونی درک عاطفی زنان نسبت به مردان دارد.
« الرجال قوامون علی النساء بما فضل الله بعضهم علی بعضٍ . . . » [34 / نساء]
-بنابر نظر بسیاری از مفسران –از قد ماومتأخرین- جمله « الرجال قوامون علی النساء » بیانگر نقش مدیریتی مرد در خانواده است
-=> برای انجام این نقش نیاز به نگرشی منطقی و خردمندانه دارد =>رجحان مرد در برخورداری از این نوع نگرش جمله
« بما فضل الله بعضهم علی بعضٍ » نیز مطلب قبل را تأیید می کند.
بنابراین:از دیگاه قرآن کریم نوعی تفاوت ادراکی بین زن و مرد وجود دارد.
اسلاید 6 :
احاديث
امام علی (ع) می فرماید :
« لا هیجرا النساء بأذی و إن شتمن أعرامنکم و سببنَ أُ مراءِ کم ، فَأ نهُنَّ ضعیفات القوی و الانفس و العقول » [ نهج البلاغه / نامۀ14]
« زنان را با آزار دادن تحریک نکنید هر چند آبروی شما را بریزند ، یا امیران شما را دشنام دهند که آنان در نیروی بدنی و روانی و
اندیشه کم توانند.»
در خطبۀ 80 نهج البلاغه نیز با عنوان نواقص العقول از زنان یاد کرده اند و نیز در روایات دیگری با تعبیرهای مشابه آمده است .
توجه: به نظر می رسد منشاء اصلی بحث در تفاوت ادراکی زن و مرد همین روایات هستند .
این روایات از دو جهت قابل بررسی هستند:
اسلاید 7 :
از جهت سند
*این روایات سند قابل اعتمادی ندارند زیرا در بین راویان آنها یک یا چند نفر هستند که شناخته شده نیستند و یا اینکه
شناخته شده هستند اما قابل اعتماد نیستند.
* با فرض صحت سندی بعضی از این روایات => تنها افادۀ خبر واحد می کنند => خبر واحد در مورد مسائل تکوینی
( آفرینش ) به تنهایی قابل استناد نیست و باید دلیل عقلی محکم یا آیه ای ار قرآن آن را تأئید کند.
پژوهشگران با چشم پوشی از نقص سندی این روایات به بررسی محتوای آنها پرداخته اند. در اینجا سه تبیین مهم از این
پژوهشها را بیان می کنیم.
اسلاید 8 :
ضعف عقل تجربی ( اکتسابی )
- منظور از عقل در این احادیث : عقل تجربی ( اکتسابی ) است.
- علت ایجاد ضعف : وظیفۀ اصلی زن ( تولید و پرورش نسل ) => محدود بودن فرصت تجربه اندوزی
- ریشۀ این امر : نتیجۀ تقسیم کار اولیۀ تاریخی بین زن و مرد است و ربطی به طبیعت آنها ندارد.
نقد : اگر منظور از عقل در این احادیث را عقل تجربی بدانیم نمی توان این ضعف را صرفا ً امری اکتسابی دانست زیرا
آیا منشأ و تقسیم کار اولیۀ تاریخی چیزی جز طبیعت و استعداد های ذاتی زن و مرد بوده است؟
توجه: تبیین بالا رایج ترین سخن و نظر دربارۀ احادیث مورد نظر است.
اسلاید 9 :
توضیح اینکه:
اولاً : حق تعالی استعدادها و توانائیهای هرفرد را بر اساس مسئوولیت های او در وجودش نهاده یعنی :
مسئوولیت مرد : تدبیر امور زندگی => عقل نظری قوی تر
مسئوولیت زن : محوریت آرامش در خانواده + تولید و پرورش نسل آینده => عواطف قوی تر
ثانیاً : این قوت ، هیچ برتری ا نسا نی برای مرد نمی آورد زیرا معیار انسانیت تقوا است .
ثالثاً : اگر عقل نظری در مرد قوی تر است چه بسا عقل عملی در زن قویتر باشد بخاطر عواطف رقیقش.
رابعاً : راه رسیدن به معارف الهی دو راه است:
راه فکر ( عقل )
راه ذکر ( دل)
قرآن کریم حیات طیبه را در هماهنگی بین این دو می داند، اما راه و فطرت را بیش از راه فکر و اندیشه بها می دهد زیرا راهی عمومی ( برای همۀ افراد ) و دائمی ( از اول تا پایان عمر ) است.
اسلاید 10 :
ضعف خرد گرایی
- منظور از عقل در این احادیث : تعقل و بکارگیری عقل نه نیروی خاص .
- ریشه این امر : وجود عواطف بیشتر در زن ( بعنوان مانع تعقل )
یعنی زن و مرد در زمینۀ استعدادهای انسانی از جمله استعداد عقلانی مساوین اما:
در مرد : ضعف عاطفه => تسلط بر خود => واقع بینی بیشتر در تعقل و تفکر
در زن : شدت عاطفه => سختی مهار عواطف => واقع بینی کمتر در تعقل و تفکر
توجه:
در پایان بر دیگر یادآور می شویم که این احادیث سند ضعیفی دارند و قابل اعتماد نیستند و نمی توان محتوای آنها را به پیشوایان دین نسبت داد
