بخشی از مقاله
.1 چکیده
تاکنون رویکردهای مختلفی برای زندگی بهتر، سالمتر و آرامتر برای شهروندان همچون شهر سالم، شهر اکولوژیک، شهر ایدهآل و ... توسط نظریهپردازان مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. امنیت منبعی ضروری برای زندگی روزمرهی شهری در راستای ارتقاء آمال شهروندان است. به طور کلی دو بُعد برای امنیت وجود دارد: یکی بعد عینی که با پارامترهای عینی محیطی و رفتاری ارزیابی میشود و دیگری بعد ذهنی است که بر اساس احساس امنیت از جمع درک میشود. زنان نیمی از جمعیت ساکنان شهرها را تشکیل میدهند، در حالیکه بهویژه در کشورهای در حال توسعه به لحاظ بهرهمندی از فضاهای شهری از نظر مکانی- فضایی و زمانی با مردان برابری نمیکنند. این مسئله ناشی از مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی از یک سو و برنامهریزیهای ناکارآمد و غیرمؤثر از دیگر سو در شهرها است.
شهر امن رویکردی در راستای مفاهیم عدالت اجتماعی و توسعهی پایدار جهت استفادهی راحتتر، مطمئنتر و ایمنتر برای زنان است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی و شیوهی جمعآوری اطلاعات به روش کتابخانهای است. هدف این پژوهش، تبیین شهر امن برای زنان و مفاهیم مربوط و ضرورت ایجاد آن است که نهایتاً با نتیجهگیری از ضرورت ایجاد شهر امن برای زنان راهکارهایی را ارائه مینماید. نتایج این مطالعه نشان می-دهد باایجاد یک شهر امن برای زنان متعاقباً مردان، کودکان و سالمندان آن شهر نیز از فضای شهری امن برخوردار خواهند بود، در نتیجه ایجاد یک شهر امن برای زنان از ضرورتهای مدیریت و برنامهریزی شهری است که در این ارتباط توسعه و بهبود سازوکارهای ارتقاء امنیت درشهرها مدنظر قرار میگیرد.
واژگان کلیدی:شهر امن، زنان، فضای شهری، امنیت
.2 مقدمه
شهر مفهومی فراتر از ویژگیهای ساختاری و فیزیکی دارد و اجزای تشکیل دهندهی آن همچون ساختمانها، تأسیسات، تجهیزات، راههای ارتباطی، کوی، محلات، فضاهای عمومی، ساکنان و ... دارای خصیصههای متنوعی هستند که ناشی از تعلق و وابستگی آنها به سیستمهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ناهمسان است. شهر مقوله و پدیدهای جغرافیایی، اجتماعی، اقتصادی و زیباشناختی است که برای ساکنان و بازدیدکنندگان آن ادراک و تجربهی متفاوتی را ایجاد میکند که این موضوع از متغیرهایی چون سن، جنس، ویژگیهای قومی، اجتماعی و اقتصادی متأثر است.
در دههی اول قرن بیست و یکم میلادی که سرآغاز تحولات عظیمی در همهی عرصههای زندگی تلقی میشود، بحرانهای شدیدی اعم از بحرانهای طبیعی و غیرطبیعی مانند زلزله، سیل، آتشسوزی، سونامی، آلودگی آبوهوا، آشوبهای شهری، جنایت، بمبگذاریها، عملیاتهای انتحاری، بحرانهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهرهای مختلف جهان را تحتتأثیر قرار داده است.
برخی از این بحرانها در سدههای گذشته بیسابقه بودهاند. این موضوع مهمی است که چرا انسانها با همهی پیشرفتهای علمی و فرهنگی در ایجاد شهرهای امن ناتوانتر از گذشته شدهاند - صارمی و صارمی، . - 1390 از دیگر سو در میان همهی نیازهای انسانی، از دیرباز نیاز به امنیت از مهمترین و اساسیترین نیازهای زندگی تعریف شده است و جایگاهی در رأس همهی نیازهای بشری یافته است و اصولاً یکی از دلایل خاص منشأ پیدایش و تحولات زندگی گروهی، تشکیل سکونتگاههای اولیه و در نهایت شهرها بوده است. از آنجایی که زندگی انفرادی و حتی کوچکی اجتماعات سکونتگاهی آنها را بیشتر در معرض آسیب پذیری و ناامنی قرار می دهد، با افزایش جمعیت-های انسانی، پیشرفت ارتباطات و فنآوری و توسعهی تمدن، امنیت جایگاه و اهمیت گسترده تری به خود گرفته و دامنهی آن همهی ابعاد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، روانشناختی و سیاسی زندگی انسانها را در بر گرفته است.
بسیاری از کارشناسان معتقدند ایمنی شهرها منوط به امکان استفادهی همهی گروههای سنی و جنسی از فضاها بوده و تفاوتهای سنی و جنسیتی در ساختار شهرها باید مورد توجه قرار گیرند. ساختوساز و برنامهریزیهای شهریِ نادرست استفادهی اقشار مختلف جامعه را از فضاهای شهری تحت تأثیر قرار میدهد؛ بهطوریکه گاهی به خاطر نبود توجه کافی به سالمندان، معلولان، کودکان و زنان، از زندگی سالم و صحیح شهری محروم میمانند. در این میان زنان به سبب محدودیتهای اجتماعی و فرهنگی موجود در کشور، عمدتاً امکان بهرهمندی از فضاهای شهری را ندارند، از سوی دیگر این فضاها عموماً فضاهای مردانه بوده و به سبب ویژگیهای کالبدی خود امکان حضوری ایمن را برای زنان فراهم نمیسازند - رضایی و برومند، . - 1390 بحثهایی که در مورد کیفیت زندگی شهری وجود دارد نمیتواند مسألهی امنیت رانادیده بگیرد و برای عمل به این موضوع باید همه اقشار و از جمله نحوهی حضور زنان در فضاهای شهری در نظر گرفته شوند.
عدم امنیت زنان در فضاهای شهری مشارکت کامل آنان را در اجتماع محدود میکند و علاوه بر آسیبهای روانی فرد، بر خانوادهها، در نهایت به کل جامعه تأثیرگذار خواهد بود. همچنین ظرفیتهای اقتصادی زنان در سطوح شهری وابسته به امنیت آنهاست. فعالیتهای اقتصادی زنان بعضاً در اقتصاد غیررسمی و یا نزدیک به خانهی آنها متمرکز شده است، آنها به تسهیلاتی برای اشتغال در محیط شهری و مسکونی خود نیاز دارند - ضابطیان و رفیعیان، . - 1387 نبودامنیت برای زنان چه واقعی و چه بالقوه سبب میشود که زنان نتوانند شهروند تمام عیار به شمار بیایند و به راحتی در زندگی عمومی مشارکت داشته باشند - زنجانیزاده اعزازی، . - 1381 در این مقاله تلاش شده است مفاهیم موجود در ارتباط با شهر امن مورد تبیین و بررسی قرار بگیرند، همچنین دلایل و ضرورتهای ایجاد شهر امن کاوش وتحلیل شوند.
.3 ادبیات تحقیق
تبیین مفهوم امنیت
امنیت Security از ریشهی لاتین Secures که در لغت به معنای »نداشتن دلهره و دغدغه« است، میباشد. بنابراین معنای لغوی امنیت »رهایی از خطر، آسیب، اضطراب، هراس، ترس، نگرانی یا وجود آرامش، اطمینان، آسایش، اعتماد، تأمین ضامن است - «ماندل، . - 33 :1379 امنیت را میتوان به مفهوم مصونیت از تعرض و تصرف اجباری بدون رضایت و در مورد افراد به نبود هراس و بیم نسبت به حقوق و آزادی و مصون بودن از تهدید و خطر مرگ، بیماری، فقر و حوادث غیرمترقبه و در کل، هر عاملی که آرامش انسان را از بین ببرد، تعریف نمود - . - Jones , 1999 : 102-4 بر اساس تئوری نیازها در هرم مازلو - - Maslow در سال 1968، امنیت یکی از نیازهای ضروری و وجودی انسان است، درست شبیه نیازهای فیزیولوژیک انسان و این با سلامت و سعادت انسانها بستگی مستقیم دارد. اما به طور کلی برخی از تعاریف رایج برای واژه امنیت به شرح زیر میباشند؛
·امنیت پیشنیازی برای ابقاء و ارتقای رفاه و سلامت مردم است.
·امنیت یک حق بنیادی انسانی است.
·امنیت یک حالتی است که در آن خطرات و شرایطی که منجر به صدمات فیزیکی، روانی یا جسمی می شوند، کنترل میشوند تا سلامت و رفاه اشخاص را حفظ کنند.
·امنیت یک منبع ضروری برای زندگی هر روزه، برآوردن نیازهای اشخاص و جوامع در راستای ارتقاء اشتیاق و آمال عمومی است - ضابطیان و رفیعیان، . - 1387
.امنیت در فرهنگ فارسی به معنای آزادی، آرامش، فقدان ترس و عدم هجوم دیگران آمده است. در »فرهنگ علوم رفتاری« نیز دو معنا از این واژه ارائه شده است:
·یک حالتی که در آن ارضای احتیاجات و خواستههای شخصی انجام میشود.
·دوم احساس ارزش شخصی، اطمینانخاطر، اعتمادبهنفس و پذیرشی که در نهایت از سوی طبقههای اجتماعی نسبت به فرد اعمال میشود.
به طور اصولی انسان برای رسیدن به اهداف والای انسانی بعد از برآوردن نیازهای فیزیولوژیکی نیاز به وجود امنیت و احساس امنیت دارد و در این میان مهمتر از امنیت، موضوع احساس امنیت است. برخی کارشناسان احساس امنیت را در یک جامعه مهمتر از وجود امنیت در آن میدانند؛ زیرا ممکن است در جامعهای امنیت از لحاظ انتظامی و پلیس وجود داشته باشد اما فرد احساس امنیت نکند، به عبارت دیگر موضوع امنیت از فرد شروع و به خانواده، جامعه و در نهایت نظام بینالمللی ختم میشود. در شهر امن ایمنی در فضاهای شهری تأمین شده و فرد در شهر احساس امنیت خاطر و فقدان خطر میکند - صالحی، . - 92-86 :1387 کوینگتون و تیلور احساس امنیت را واکنش عاطفی به جرایم
