بخشی از مقاله
چکیده
نحوه و دامنه روابط موجود میان شهر و روستا به صورت های گوناگون بر شکل پذیری، رشد و توسعه و دگرگونی سکونتگاههای روستایی و همچنین برروابط درونی و بیرونی آن ها اثر می گذارد. با توجه به ماهیت این روابط - تعامل یا تقابل - در فرایند دگرگونی سکونتگاههای روستایی ، علاوه بر بررسی نوع روابط شهر و روستا ، شناخت پیامدهای اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و فضایی- کالبدی حاصل از این روابط برشهر و روستا جهت توسعه پایدار الزامی می باشد .این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی ارتباطات متقابل یا متعامل بین شهر بیرجند و روستاهای پیراموان آن - حاجی آباد، امیر آباد، چهکند وعلی آباد لوله - را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرارداده است .روش جمع آوری اطلاعات مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و میدانی از جمله تکمیل پرسشنامه است. . نتایج آزمون با توجه به آزمون T تک نمونهای و بر اساس نتایج حاصل در سطح اطمینان %95، چون سطح معنیداری آزمون 0/000 پایینتر از 0/05 میباشد پس می توان بیان کرد بین مرکزیت سیاسی اداری شهر بیرجند و مهاجر پذیری و تغییر در کارکرد و کالبد فضایی روستاهای پیرامونی رابطه ی معنادار وجود دارد
مقدمه
شهر و روستا دو عنصر اصلی در چشم انداز یک ناحیه به شمار می روند و تعاملات و روابط متقابل بین آنها پیچیده و غالبا مبهم است و نبود درک درست از تارو پود این روابط، مشکلات فراوانی را به وجود می آورد. از این رو مطالعه روابط شهر و روستا از مهم ترین مباحث در برنامه ریزی ناحیه ای و روستایی است، زیرا با مطالعه و شناخت کلی و همه جانبه از یک ناحیه و با کشف استعدادها و توانائیهای بالقوه موجود در محل ،می توان راه حل های مناسبی برای رفع تناقضات و تضادهای آشکار بین شهرها و روستاها پیدا کرد،همچنین به منظور درک مسائل شهرگرایی و پیدایش راه حل های مناسب جهت برقراری یک روند توسعه متعادل شهری و روستایی ضروری به نظر می رسد.به عبارت دیگر پیوندهای روستا- شهر قسمتی از واقعیت های زندگی روزانه یک خانوار ساکن نواحی روستایی است. از این رو پیوندهای روستایی - شهری در تنظیم و بیان سیاست های توسعه با هدف کاهش فقر و حمایت از نقش مثبت مراکز شهری در توسعه نواحی روستایی پیرامونی مورد تاکید کارشناسان توسعه قرار دارد - میرزایی قلعه و همکاران ،. - 1392در کشور ما در گذر زمان با توجه به شرایط محیطی ،شیوه های معیشتی ، نظام های سیاسی حاکم ، میزان برخورداری از دانش تکنولوژی ، روابط و مناسبات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و ... ، اشکال متفاوتی از سکونتگاههای روستایی شکل گرفته است که مبین تعامل دو ناحیه شهری - روستایی است - سعیدی،. - 1382:116 از سوی دیگر ، میان شهر و روستا از دیرباز روابط متقابلی وجود داشته است که بر حسب شرایط گوناگون جغرافیایی ، تاریخی ، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در مکانها و زمانهای گوناگون تفاوت هایی را چه از نظر شکل و چه از نظر محتوا نشان داده است.
جوامع روستائیها در ابتدا متاثر از عناصر و عوامل داخلی بوده اند و به علت ضعف در تعامل با دیگر سکونتگاهها بخصوص شهرها ، عوامل خارجی نقش کمتری را در دگرگونی سکونتگاههای روستاها داشته است - منشی زاده،رحمت االله،. - 1389:118روستاهای مورد مطالعه این تحقیق که در پیرامون شهر بیرجند وافع شده اند، در دهه ی اخیر با تغییرات فضایی ، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی وسیعی مواجه بوده اند به نحوی که این روستاها از نظر فیزیکی و فضایی به کلی دگرگون گردیده و در مسیر رشد و تحول قرار گرفته اند. تغییر ساختار معیشت روستایی از کشاورزی به فعالیت های غیرکشاورزی ،تغییر الگوی مصرف ، تغییرات قیمت اراضی ، کاهش محصولات تولید و سطح زیر کشت ، تغییر در طرز نگرش ها ، هنجارها و... را می توان تنها برخی از ابعاد تحولات و دگرگونی های روستاهای مورد مطالعه در دهه ی اخیر دانست. این تغییرات و دگرگونی ها را میتوان معلول روابط متقابلی دانست که بین این روستاها و شهر بیرجند برقرار گردیده است.
مبانی نظری
تعامل یا تقابل شهر در دگرگونی سکونتگاههای روستایی را نمی توان بسادگی براساس الگوهای نظری از پیش تعیین تبیین و تفسیر نمود، اما آگاهی از بنیان های نظری و الگوهای موجود در زمینه تعامل یا تقابل شهر در دگرگونی سکونتگاههای روستایی می تواند یاریگر محقق در درک بهتر این گونه روابط باشد. - منشی زاده، صادقی: . - 1389 شهر و روستا در تعامل با یکدیگرند و شهر ها با ایجاد برخی فرصت های اقتصادی نظیر بازار و خدمات مختلف تولیدی موجب تقویت و توسعه اقتصادی روستا می شود و روستا نیز با تولید مواد خام ، نیروی کار و غیره موجب تقویت بنیان های اقتصادی شهر می شوند . این نگرش ها را می توان در قالب روابط »زایا« میان شهر و روستا تقسیم بندی نمود. البته شهر ها همیشه نقش زایشی در روستا ها ندارند، برخی دیگر معتقدند هم اثر مثبت و هم اثر منفی در روستا های پیرامون دارند. - شکویی،. - 313 :1373 دیدگاههای مطرح شده در تعامل یا تقابل روستا وشهر را می توان به دو دسته کلی و منفی نگر و مثبت نگر تقسیم نمود در رویکرد منفی نگر مناسبات بین روستا یا شهر را یک طرفه و به نفع شهر و به ضرر روستا می دانند و اعتقاد دارند که کلیه جریان های اقتصادی ، مالی ، مردم - مهاجرت - وغیره ، به نفع شهر و به زیان روستا است. - معیدفر و اکبری، - 3: 1385
فرضیه ها و متغیر های تحقیق
بنابراین با توجه به موضوع مورد پژوهش در این تحقیق که تقابل یا تعامل شهر در دگرگونی سکونتگاهی روستایی پیرامون شهر بیرجند، در راستای پاسخگویی به سوالات مطرح شده در این تحقیق فرضیه ی زیر مورد بررسی قرار گرفته است :
-1 بین مرکزیت سیاسی - اداری شهر بیرجند و مهاجر پذیری و تغییر در کارکرد و کالبد فضایی روستاهای پیرامونی رابطه ی معنادار وجود دارد
