بخشی از مقاله
آب انبار قزوين (مرمت)
آب انبارهای استان قزوین
آب انبارسردار بزرگ
آب انبار سردار بزرگ شهر قزوین ، بزرگترین آب انبار تك گنبد ی ایران است و در خیابان راه آهن این شهر قرار دارد. بانیان این بنا " محمد حسن خان و محمد حسین خان سردار " از امرای فتحعلی شاه قاجار بودند. این آب انبار دارای سردری رفیع با قوس جناغی است . راه شیر آب انبار ، پنجاه پله سنگی دارد و برای دسترسی به آب باید دوازده و نیم متر پایین رفت. مخزن آب آن ، مربع شكل و به ابعاد تقریبی هفده متر است . مصالح به كار رفته در جرزهای آن ، شفته آهك با
روكش ساروج (مخلوطی است از آهك و خاكستر یا ریگ كه در آب به مرور جذب انیدرید كربنیك كنند و آهكش به صورت سنگ آهك كه محكم و پایدار است در می آید و از آن در جهت ساختن بنا استفاده می كنند. )و قطر آنها در حدود سه متر است . گنبد عظیم آب انبار ، آجری و در بالاترین قسمت آن بادگیری قرار دارد و ارتفاع بلندترین نقطه آن تا كف آب انبار، حدود 5/28 متر است . حجم مخزن این آب انبار سه هزار و ششصد متر مكعب است .
آب انبارسردار كوچك
این آب انبار مقابل مسجد و مدرسه سردار در خیابان تبریز شهر قزوین قرار دارد و از بناهای ساخته شده توسط برادران " سردار " از امرای فتحعلی شاه قاجار درسال 1229 هـ . ق است . سردر آب انبار، مزین به كاشی كاری و داخل ورودی آن دارای رسمی بندی و كتیبه ای از سنگ مرمر به خط نستعلیق است . راه شیرآب انبار سی و شش پله دارد . مخزن آب انبار به صورت مربع و به ابعاد تقریبی بیست متراست . در مركز این مربع ، ستون عظیمی با قطر چهار متر قرار دارد. پوشش آب انبار را چهار گنبد خفته تشكیل می دهند كه در مركز هر یك ، بخاركش كوچكی قرار دارد . گنجایش مخزن آب انبار ، حداكثر 3800 متر مكعب است و از این نظر بزرگ ترین آب انبار شهر محسوب می شود.
آب انبارآقا
آب انبار آقا از آثار دوره قاجاریه و نزدیك مسجد ی به همین نام در خیابان شهید انصاری شهر قزوین قرار دارد . این آب انبار دارای سردری مزین به كاشی معقلی و كاربندی است .
راه شیرِ آب انبار در حال حاضر دارای سی پله سنگی است و پایین ترین قسمت آن با كف كوچه ، 9/60 متر اختلاف سطح دارد . مخزن آب انبار به شكل مستطیل است و جرزهای آن با قطر تقریبی 2/20 متر ، از شفته آهك با روكش ساروج ساخته شده است . طاق مخزن آجری و گنجایش مخزن آن حدود هشتصد متر مكعب است .
آب انبار زنانه ی بازار
آب انبار زنانه بازار واقع در ضلع غربی مسجد النبی ، بزرگ ترین آب انبار بازار شهر قزوین است . بانی آن مرحوم " حاج ملا عبدالوهاب " از علمای بنام ( مشهور ) شهر و معاصر فتحعلی شاه است . سردر اصلی این آب انبار از بین رفته و از روی شواهد سردر آن در قطع كوچك وساده ، باز سازی شده است . راه شیرِ آب انبار دارای چهل و سه پله است و گنجایش 2350 متر مكعب آب را دارد . جرزهای آ ب انبار به قطر 1/60 متر از شفته آهك با روكش ساروج ساخته شده است . این آب انبار پنج بادگیر دارد كه همگی در پشت دیوارهای بازار و مسجد پنهان گشته اند .
آب انبار مسجد جامع ( خیابان )
آب انبار مسجد جامع در جلو خانِ مسجد جامع شهر قزوین واقع ، و بنابر كتیبه ورودی آن ، در زمان سلطنت " شا ه سلیمان صفوی " ساخته شده است .
سردر آب انبار دارای طرحی ساده و فاقد هرگونه تزیین است . راه شیرآب انبار دارای سی و هفت پله سنگی و مخزن آن گنجایش 1800 متر مكعب آب را دارد . جنس دیواره های آن از شفته آهك به قطر 40/2 متر است .
آب انبار حاج كاظم
این آب انبار در سال 1256 هـ . ق بنا و زیبا ترین آب انبار شهر قزوین محسوب می شود. آب انبار دارای سردری زیبا ، مزین به كاشی و طاق رسمی بندی و كتیبه سنگی است . راه شیر آب انبار دارای سی و سه پله با سقفی با قوس جناغی است. مخزن مستطیل شكل آب انبار با شفته آهك و آجر ساخته شده است . از ویژگی های دیگر این آب انبار ، وجود دو بادگیر به ارتفاع هشت متر با تزیینات كاشی كاری است . این آب انبار در انتهای خیابان تبریز قرار دارد .
آب انبار حكیم
آب انبار حكیم در انتهای بازارچه ی سپه شهر قزوین واقع ، و بانی آن " حاج میرزا آقای حكیم " است . این آب انبار دارای سردری زیبا با رسمی بندی است و در كتیبه آن ، تاریخ 1244هـ . ق آمده است . راه شیرِ آب انبار سی و پنج پله سنگی دارد . مخزن آب انبار از شفته آهك با روكش ساروج ساخته شده و گنجایش آ ن در حدود نهصد متر مكعب است . در مقابل سر در این آب انبار، سقاخانه ای هم زمان با آب انبار شكل گرفته است .
قزوين به علت دارا بودن ده ها آب انبار، به شهر آب انبارها شهرت يافته است. شيوه ساخت آب‌انبارهاي ايران، اين بناها را به جاذبه‌هاي گردشگري استان‌هايي تبديل كرده است كه از تعداد بسياري آب‌انبار برخوردارند.قزوين از جمله شهرهايي است كه به علت دارا بودن ده‌ها بناي آب‌انبار، به شهر آب‌انبارها شهرت يافته و در حال حاضر نيز به علت شيوه ساخت بي‌نظير آب‌انبارها در قزوين، اين بناها به عنوان مهمترين جاذبه‌هاي گردشگري اين استان به‌شمار مي‌روند.
ساخت و وقف بيش از 130 بناى شكوهمند و پرهزينه براى انباشت و ذخيره آب در شهرى كه از ديرباز به كم‌آبى شهرت داشته، افزون بر هزاران واحد آب انبار خانگى و ده‌ها آبگير كاروانسراهاى شهرى براى استفاده مسافران، قزوين را امروزه به شهر آب‌انبارها معروف كرده است.
معمارى شگفت‌انگيز آب انبارهاى قزوين كه هر يك پلانى جداگانه و متفاوت دارند، از تزيينات هنرى چشمگيرى برخوردارند، و اين مهم آب‌انبارها را به مهمترين جاذبه‌هاى گردشگرى شهر قزوين تبديل كرده است.
آب‌انبارهاي اين شهر كه مهمترين بناهاي تاريخي قزوين به‌شمار مي‌روند، از جذاب ترين بناهاي تاريخي استان قزوين به شمار آمده و به عقيده بسياري از آژانسداران حاضر در تور ياد شده، به تنهايي مي‌توانند، گردشگري قزوين را رونق بخشند.
علت ساخت آب انبارهاي قزوين
تنوع اقليمى و قابليت‌هاى آبى و خاكى استان، امكان كاشت انواع محصولات گرمسيرى و سردسيرى را فراهم كرده است.
سابقه سكونت‌گزينى و تمدن 9 هزار ساله و آثار باستانى و تاريخى چشمگيرى در قزوين بوجود آورده است.كمبود آب در قزوين سابقه طولانى دارد و حتى ناصرخسرو در سفرنامه خود به آن اشاره كرده است.
نگاهي به پيشينه آب انبار قزوين و مرمت آن
از قرن پنجم هجرى، افراد خير براى رفع كم آبى شهر اقدام به حفر قنات كردند، اما چون باز هم در تابستان كم آبى به وجود مى‌آمد، مردم ثروتمند و خير در محلات مختلف به ساخت آب انبار پرداختند.
ساخت آب‌انبارهاى متعدد در اين شهر باعث شد همانطور كه يزد به عنوان شهر بادگيرها معروف شد، قزوين نيز به عنوان شهر آب انبارها در اذهان مردم ايران شكل گيرد.
آب انبار مسجد جامع، كهن‌ترين آب انبار قزوين است كه در شمال جلوخان اين مسجد قرار دارد.اين آب انبار در سال 1093 قمرى توسط على‌خان يكى از اميران شاه سليمان صفوى ساخته شد.
مخزن آبگير آن گنجايش هزار و 800 مترمكعب آب دارد و با شيوه دو تويزه آجرى و سه گنبد پوشش يافته و پلكانى جداگانه براى لايروبى دارد.
اتصال به شبكه اگوى شهرى، كتيبه مرمرين به خط نستعليق ممتاز، راه شير چهل پله‌اى و كف سازى آجرى با عايق‌بندى از ويژگى‌هاى اين آب‌انبار به شمار مى‌رود.
اما در ميان آب‌انبارهاي شهر قزوين، آب انباري تك گنبدي وجود دارد كه از زيباترين بناهاي اين شهر به‌شمار رفته و ساخت آن در نوع خود بي‌نظير است.
آب‌انبار سردار بزرگ، از مهمترين آثار تاريخى شهر قزوين محسوب مى‌شود.
اين بنا به وسيله حسين و حسن خان سردار از امراي فتحعلي خان قاجار، در كم آب‌ترين محله شهر، ساخته شده و بزرگترين آب انبار تك گنبدى ايران شناخته مى‌شود.
ظرفيت نمادين آبگير و گنبد فيروزه‌اى كوچكى كه بر فراز گنبد بزرگ آجرى واقع شده و گنبد مسجد سردار را به خاطر مى آورد از ويژگى‌هاى ديگر اين بناست.
گنبد عظيم آب انبارسردار آجرى است كه در بالاترين قسمت آن بادگيرى قرار گرفته و ارتفاع بلندترين نقطه آن تا كف آب انبار حدود 5/28 متر است. حجم مخزن اين آب انبار سه هزار و 600 متر مكعب است.
اين آب‌انبار داراي سردري رفيع با قوس جناغي است، راه شير آب‌انبار 50 پله سنگي دارد و براي دسترسي به آب بايد دوازده و نيم متر پايين رفت.
مصالح به‌كار رفته در جرزهاي آن، شفته، آهك‌باروكش ساروج و قطر آنها در حدود سه متر است.
خليلي، از كارشناسان مركز اطلاع رساني گردشگري استان قزوين در ارتباط با ساخت گنبد اين آب‌انبار مي‌گويد: «در تاريخ آمده است كه وقتي معمار آب‌انبار ديواره‌هاي آن را ساخت، در حدود 6 ماه ناپديد شد و هچ كس نتوانست نشاني از وي بيابد.»
وي افزود: «معمار پس از 6 ماه بازگشت و گفت كه بايد پس از گودبرداري منتظر مي‌مانديم تا كف آب‌انبار خشك شود و در مدت ياد شده، با خشك شدن كف آب‌انبار، سطح كنده شده كف آب انبار بيش از يك متر نشست كرده بود.»
راهنماي تور گفت: «معمار براي ساختن گنبد نمي‌توانست داربستي در آب انبار بزند بنابراين بانيان آب‌انبار تصميم گرفتند داخل آب‌انبار ساخته شده را با كاه فشرده شده پر كنند و ميان كاه‌ها سكه‌هاي طلايي ريختند.»
وي افزود: «پس از ساخته شدن گنبد، مردم براي خالي كردن كاه‌ها بسيج شدند و سكه‌هايي كه در ميان كاه‌ها مي‌يافتند مزد روزانه آنان را تامين مي‌كرد و به اين ترتيب آب انبار ساخته شد.»
هم اكنون مجسمه‌هاي مسي در ديواره آب‌انبار نصب شده است و گويا قرار است كه اين محوطه به موزه مس تبديل شود.
آب‌انبارهاى حاج كاظم، سردار كوچك، مولاورديخانى، آقا حكيم، زنانه بازار و... نيز جزو مجموعه آثار تاريخى ارزشمند شهر قزوين هستند كه هر يك داراى ويژگى‌ها و جذابيت‌هاى فراوانى براى جذب گردشگران هستند.
