بخشی از مقاله
احزاب زمان محمد رضا شاه
حزب سياسي به مفهوم جمعيتهاي خاص داراي اهدافي ويژه كه منتج از شرايط عيني و ذهني ساختار نظام سياسي جامعه خويش باشند در سرزمين ما پيشينهاي چندان قوي ندارد و تنها به بعد از دوران مشروطيت برميگردد و آن هم به صورت منقطع و پاره پاره به طوري كه هرگاه استبداد مطلقه به اوج خود ميرسيد و يا بحران سياسي به وجود ميآمد اين احزاب متلاشي شده و يا تجزيه ميگشتند.
در دوران استبداد پهلوي دوم به ويژه پس از شهريور ۱۳۲۰ما به گونهاي از احزاب برميخوريم كه از هيچ بستر عقيدتي و ايدئولوژيكي برخوردار نبوده و بدون اتكا به حمايت مردم تنها به دستور عوامل قدرت از بالا تشكيل ميشدند و وظيفهاي جز حفظ و تقويت قدرت سياسي حاكم نداشتند. اين احزاب از اجزاي ساختار سياسي و حكومتي عصر بودند كه به دفاع همه جانبه از قدرت و حكومت مركزي ميپرداختند و خود از وسايل استبداد داخلي بودند. اين دسته از احزاب در تاريخ معاصر ايران به احزاب دولتي معروف شدهاند. اين احزاب همه در سه چيز درباري، فرمايشي و غيرمردمي بودن اشتراك داشتند و در سه دوره در تاريخ معاصر ايران خودنمايي كردند.
دوره اول (حزب وطن يا ارادة ملي)
اولين حزب دولتي در ايران حزب وطن بود كه در سال ۱۳۲۲ش توسط سيدضياءالدين طباطبايي يكي از مسببين كودتاي 1299ش و از عوامل انگليس تشكيل شد. مكان حزب خيابان سعدي، نزديك مخبرالدوله در ساختمان باشكوهي كه از طرف صرافزاده، كارخانهدار معروف يزدي به او اهدا شد قرار داشت. از اعضاي اين حزب مظفر فيروز، سيدكاظم يزدي، برادران رشيديان، كورس بازرگان و حجازي مدير روزنامه وظيفه را ميتوان نام برد.
روزنامه رعد امروز ارگان اين حزب بود كه توسط مظفر فيروز اداره ميشد. اين حزب تا اواسط سال ۱۳۲۴ش به فعاليت ادامه داد.
بعد از يك سال اين حزب در بهمن 1323ش به حزب اراده ملي تبديل شد و تا سال ۱۳۲۵ ش به فعاليت ادامه داد. اين حزب با قدرت گرفتن قوام دشمن ديرين سيد ضياءالدين طباطبايي منحل شد.
حزب آريا
دومين حزب از احزاب دولتي حزب آريا بود كه توسط حكومتگران لشگري ايجاد شد. اين حزب شديداً به انگليس وابسته بود. از اعضاي مهم آن ميتوان به سرلشگر حسن ارفع، محمدهادي سپهر، سرلشكر محمود ارم، سرلشكر امينزاده، حسن اخوي، سرهنگ حسن منوچهري (بهرام آريانا) اشاره نمود. اين حزب به دليل تمايلات شديد ناسيوناليستي و ضدكمونيستي كه داشت تا دهة 30 به فعاليت ادامه داد.
حزب دموكرات ايران سومين حزب از اين دسته از احزاب است كه در 8 تير 1325ش توسط احمد قوام (قوامالسلطنه) نخستوزير وقت با شركت رجال و اشراف تشكيل شد. از افراد اين حزب ميتوان به مظفر فيروز، علي اميني، ابوالقاسم اميني، محمدولي فرمانفرما، سردار فاخر حكمت، ملكالشعراي بهار، حسن ارسنجاني... اشاره نمود. هدف اين حزب بازگرداندن آذربايجان به خاك كشور بود. با سقوط كابينه قوام اين حزب نيز منحل شد.
نمره 304
700 كلمه
شهرضا نمره 305
اصفهان ـ كميته حزب دموكرات ايران رونوشت شهرضا
كميته حزب دموكرات. به طوري كه قبلاً هم اعلام شده آقاي ابوالفتح قهرمان كانديد حزب در حوزه شهرضا ميباشد. لازم است از طرف افراد حزب نهايت جديت را در جهت پروپاگاند و تبليغ درباره ايشان به عمل آورند. دبيركل تشكيلات حزب دموكرات ايران موسويزاده
22/11/25
عودت شود
5-522-6133 الف
اصفهان ـ جناب آقاي حاج امينالتجار رونوشت آقاي صفا امامي
لازم ميدانم در عالم ارادت اين نكته را عرض كنم به ملاحظات زيادي كه انشااله حضوراً عرض خواهم كرد و مذاكراتي كه به عمل آمده بايستي كانديدهاي حزب دموكرات ايران در همه جا موفق شوند و تا حال هم موفق شدهاند در اصفهان هم پيش از ساير نقاط اين نكته بايد رعايت شود.
لذا مصلحت آنست با دو نفر آقايان اعزاز و صفا امامي كه كانديد رسمي حزب هستند بدون ترديد تشريك مساعي نموده جداً مشغول كار شودي با اشخاص ديگر كمك كردن ابداً صلاح نيست با آقاي صفا امامي هم نظر بنده را نيز ابلاغ فرمايند.
عبدالحسين نيكپور
شماره 6-522-6133 الف
حزب دموكرات ايران تاريخ 132
دبيرخانه كل
اصفهان كميته حزب دموكرات ايران
برحسب تصميم كمتيه مركزي حزب دموكرات ايران آقايان اعزاز نيكپي، حبيباله امين، صفا امامي در شهر اصفهان كانديد هستند. لازم است از طرف كميته اصفهان به كليه افراد حزب آنجا سفارش و توصيه شود كه با نهايت جديت و علاقمندي براي موفقيت و انتخاب شدن آقايان نامبرده اقدام نمائيد. رئيس كل تشكيلات حزب دموكرات ايران موسويزاده
دوره دوم احزاب دولتي
فکر ايجاد حزب دولتي در عصر پهلوي دوم، پس از کودتاي 28 مرداد 1332ش و ايجاد حکومت مطلقه محمدرضا شاه در ايران شکل گرفت. قصد حکومت از تشکيل چنين احزابي، در دست گرفتن نبض فعاليتهاي سياسي جامعه و پر کردن خلاء ناشي از نبودن احزاب آزاد بود. اما اين فکر تا سال 1335ش همچنان در اذهان باقي ماند تا اينکه به دستور شاه اسدالله علم يار ديرينهاش مسئول تاسيس حزب مردم گشت.
اين حزب در ارديبهشت 1336ش موجوديت خود را اعلام کرد. سران اين حزب غالباً چهرههاي علمي و دانشگاهي و شخصيتهاي سياسي و حکومتي بودند. رهبر عملي اين حزب تا پايان حيات سياسي آن اسدالله علم بود. از ديگر بنيانگذاران اين حزب ميتوان از پرفسور يحيي عدل، دکتر پرويز ناتل خانلري، دکتر موسي عميد، دکتر حسن ستوده تهراني و دکتر احمد فرهاد نام برد.
گوشه اي از کنگره حزب مردم 1. يحيي عدل 2. کاظم جفرودي 3. هلاکو رامبد محمدرضا پهلوي به هنگام ملاقات با جمعي از اعضاي کميته مرکزي حزب مردم در سال 1352
يک سال بعد دومين حزب دولتي توسط نخستوزير وقت منوچهر اقبال تاسيس شد (1337ش) اعضاي اين حزب بيشتر از ميان وزرا، نمايندگان مجلس، مقامات وقت و رجال سياسي اداري رژيم بودند. هيئت مؤسسه حزب از آقايان محمود جم، عزالممالک اردلان، حاج سيد اسدالله موسوي، دکتر محمدعلي هدايتي، حسام دولتآبادي، محمد حجازي و دکتر شاهکار تشکيل ميشد. اين هيئت رياست و دبيرکلي حزب مليون را به نخستوزير وقت و مؤسس حزب دکتر منوچهر اقبال واگذار کردند. دکتر اقبال در اولين جلسة حزبي خود عنوان کرد که:
در دنياي امروز حکومت دموکراسي! بدون احزاب و تشکيلات اجتماعي معني ندارد. شاهنشاه دستور فرمودهاند که سيستم در حزب در مملکت برقرار شود. پس حزب مليون در مقابل حزب مردم تاسيس ميگردد.
اوج فعاليت حزبي احزاب مردم و مليون در سال 1339 مقارن با انتخابات دوره بيستم مجلس شوراي ملي متجلي ميشود. در اين دوره از انتخابات تقلبات فراوان و تبايز و زد و بند بسياري صورت گرفت. با آشکار شدن اسناد تقلبات انتخاباتي و تبايز و زد و بند حزب مردم به عنوان اقليت و حزب مليون به عنوان حزب اکثريت انتخابات باطل اعلام شد و هر دو حزب اعتبار خود را از دست دادند.
بدين ترتيب دکتر اقبال نخستوزير وقت از سويي و اسدالله علم از سويي ديگر از دبيرکلي حزب مليون و مردم استعفا دادند. و حزب مليون عملاً با برکناري نخستوزير از ميان رفت. اما حزب مردم به صورتي کمرنگ با رهبري دکتر يحيي عدل و سپس علينقي کني، ناصر عاملي و محمد فضائلي تا سال 1353 در صحنه بود و در دوره 21 مجلس در سال 1342 و 22 در سال 1346 و بيست و سه در سال 1350 در رقابت با حزب ايران نوين همچنان به ايفاي نقش اقليت پرداخت.
حزب مردم در دوران حيات خود با جناحبنديها و اختلافات بسياري روبهرو بود و سرانجام در سال 1353 با برقراري نظام تک حزبي از ميان رفت.
کانون مترقي
اين تشکيلات نه به عنوان حزب بلکه به صورت جمعيت در سال 1340ش توسط گروهي از جوانان طرفدار اصلاحات امريکايي و پارهاي از وزرا و رجال دولتي چون حسنعلي منصور و اميرعباس هويدا تشکيل گشت. و با از ميان رفتن حزب مليون در نقش حزبي در مقابل حزب مردم ظاهر شد و در انتخابات 21 مجلس شوراي ملي در سال 1342ش شرکت جست. تاسيس اين کانون در واقع پيش درآمد حزب ايران نوين بود که يک سال و اندي بعد از اين کانون توسط همين اعضا ايجاد گشت. شايان ذکر است که نمايندگان اکثريت حزب ايران نوين در مجلس اکثريت را در دست داشتند.
حزب ايران نوين
اين جزب در واقع با تغيير نام کانون مترقي در آذر سال 1342ش به وجود آمد. حزب ايران نوين بزرگترين و ماندگارترين حزب دولتي در عصر پهلوي بود که همواره تا تاسيس نظام تک حزبي، اکثريت را در دست داشت و بيش از يک دهه در فضاي خالي از فعاليتهاي حزبي به حيات خود ادامه داد. نخستين دبيرکل اين حزب حسنعلي منصور بود که در اسفند 1342ش به نخستوزيري رسيد.
با قتل منصور معاون دبيرکل حزب ايران نوين، اميرعباس هويدا نخستوزير و دبيرکل حزب شد. حزب ايران نوين در انتخابات دوره 22 و 23 مجلس شوراي ملي در سالهاي 1346ش و 1350ش اکثريت را در مجلس داشت و در سال 1353 بزرگترين و پرطرفدارترين حزبي بود که در حزب رستاخيز ادغام شد. فعاليت حزب ايران نوين بسيار وسيع بود و کميتههاي متعددي را علاوه بر کميته مرکزي دربرميگرفت. اين کميتهها شامل: کميته اجرايي و دفتر سياسي، سازمان جوانان، زنان، کشاورزان، کارگران، بازرگانان،
سنديکاهاي کارگري، اتحاديههاي اصناف و تشکيلات وابسته ديگر بود. حزب نشرياتي نيز در سراسر کشور منتشر ميساخت و روزنامه نداي ايران نوين ارگان آن محسوب ميشد. حزب ايران نوين براي آموزش کادر خود اقدام به تاسيس مدرسه عالي علوم سياسي و امور حزبي نمود که پس از ادغام آن در حزب رستاخيز، به آن حزب متعلق گشت.
تهران ـ جناب آقاي نخستوزير رونوشت جناب آقاي علاء وزير دربار شاهنشاهي رونوشت وزارت کشور، انجمن نظارت انتخابات بيستمين دوره تقنينيه شهر مراغه با رعايت بيطرفي کامل از محترمين و معتمدين تشکيل و شروع به کار نموده و مورد تاييد قاطبه اهالي شهر ميباشد. چون آقاي احمد حميديه در دوره گذشته بر اثر اعمال بيرويه و سوءاستفاده از مراغه طرد گرديده بود و اکنون نيز با تشبثات واهن ميخواهد بار ديگر خود را به مردم مراغه تحميل نمايد
ليکن در مقابل افکار عمومي شکست قطعي خود را احساس و مشاهده ميکند که فاقد آراء مردم است ايادي و اقوام خود را با چند نفر اجير و با طومارهاي جعلي به تهران اعزام داشته و تصور ميکند که ميتواند حقايق را وارونه جلوه دهد. لذا مراتب عرض و استدعا دارد به اعتراضات و شکايات بياساس نامبرده ترتيب اثر داده نشود تا اهالي اين شهرستان با خاطري آسوده دعاگو باشند.
آرم شيرو خورشيد ايستاده
شماره کتاب 591
شمارههاي 2851 و 2852 وزارت پست و تلگراف و تلفن
جناب آقاي وزير محترم کشور رونوشت جناب آقاي علم دبيرکل محترم حزب مردم رونوشت انديشة مردم رونوشت جناب آقاي فرود نماينده منفردين، رونوشت جناب آقاي دکتر اميراصلان افشار، رونوشت اطلاعات به پيروي از منويات ملوکانه انتخابات شهر مراغه در نهايت آزادي و آرامش آغاز و ديروز 10/5/39 اخذ آرا خاتمه يافت.
متاسفانه در حين انتخابات که حزب مخالف شکست خود را قطعي ميدانست عوامل دولتي مخصوصاً استاندار آذربايجان شرقي شروع به کارشکني دخالتهاي غيرقانوني در امر انتخابات نموده چند دفعه وسيله تلفن فرماندار مراغه را به تبريز احصار و ميخواستند با اعمال نفوذ و دور نمودن فرماندار از حوزه انتخاباتي خود وقفه در کار انتخابات ايجاد نمايند و چون موفق به اين امر نشدند
آقاي احمد حميديه کانديداي حزب دولتي را تحريک به ايجاد اغتشاش و اختلال نظم عمومي نمودند که بدين وسيله اوضاع را غيرعادي نشان داده و باعث توقف امر انتخابات گردند خوشبختانه همسلکان ما عموم رايدهندگان به نفع مردم پي به دسايس مخالفين برده کوچکترين عکسالعملي نشان نداده و بدون هيچگونه زد و خورد آرا خود راي دادند
اينک ديروز که اخذ آرا خاتمه يافته و مخالفين شکست خود را قطعي دانستهاند جناب آقاي وزير کشور بدون مجوز قانوني فرماندار مراغه را مرکز احضار عمل استخراج و قرائت آرا را متوقف نموده است اينک مراتب محض استحضار گزارش اقدام قانوني عاجلانه مورد استدعا است جريان امر به پيشگاه همايوني و مقامات دولتي نيز تلگرافاً عرض شد.
از طرف کميته حزب مردم مراغه هاشم فروزي.
وزارت دارايي
اداره
به تاريخ ..... 134
شماره 35631- 22/43910
پيوست ....
کميته تشکيلات مرکزي حزب ايران نوين
عطف به نامه شماره 5117-2/10/42 موضوع فروش کالاي دخانيه مستقيماً وسيله مؤسسه انحصار دخانيات ايران به عاملين اشعار ميدارد.
در شهرستانهاي کشور سالها است که فروش کالاي دخانيه وسيله ادارات دخانيات محل و يا داراييها انجام ميگيرد و عاملين فروش کالاي مورد مصرف اهالي را مستقيماً و بدون واسطة از ادارات مزبور تحويل گرفته و به فروش ميرسانند.
فقط در مورد تهران که تا سال گذشته توزيع به وسيله شرکت پخش سيگار انجام ميشد و به واسطة انقضاء مدت قرارداد لازم بود در نحوة توزيع اتخاذ تصميم شود به رعايت سياست دولت در سپردن کار مردم به مردم مقرر شد که عمل توزيع تهران کماکان وسيله شرکتهاي خصوصي باشد و در نتيجه انتشار آگهي مناقصه و با رعايت کامل مقررات برنده مناقصه تعيين و همان منعقد گرديده است و در حال حاضر هم شرکت مزبور مشغول توزيع کالاي دخانيات تهران ميباشد.
وزير دارايي
سند ش : 38635
رده : 68-322-8975 هـ
کنگره حزب ايران نوين رديف اول از چپ: منوچهر شاهقلي، جواد منصور، حسن زاهدي، اميرعباس هويدا، اميرقاسم معيني، ناصر يگانه، هادي هدايتي دکتر منوچهر اقبال نخست وزير و مصطفي الموتي به هنگام تماشاي اسامي کانديداهاي حزب مليون
احزاب دولتي (دوره سوم) و ايجاد نظام تک حزبي
فکر ايجاد حزب واحد و فراگير از سوي ايرانيان تحصيلکرده در خارج کشور به ويژه طرفداران ساموئل هانتينگتون (استاد علوم سياسي دانشگاه هاروارد) مطرح شد. هدف از ايجاد چنين حزبي جلوگيري از بي تفاوتي سياسي اکثريت مردم کشور بود تا از طريق علاقمند کردن آنان به امور سياسي مطلوب و عاملي مؤثر در جهت پيوند دولت و مردم ايجاد گردد.
بدين ترتيب تلاشهايي در جهت کسب موافقت محمدرضاشاه صورت گرفت و او را با اين عنوان که از اين پس با اجراي طرح نظام حزب واحد شاه رهبريت کل فعاليتهاي سياسي را برعهده خواهد گرفت، با خود همآهنگ نمود. شاه در کتاب خود (پاسخ به تاريخ) در اين مورد ميگويد:
ما معتقد هستيم همه مردم ايران بايد براي رسيده به هدفهاي ملي که سعادت و آسايش فرد فرد ما را تامين خواهد کرد متحد باشند و در يک جهت حرکت کنند، همه کوششها بايد در راه پيشرفت کشور باشد. نه خنثي کردن تلاشهاي يکديگر. در نظام چند حزبي امکان تفرقه و تشتت بسيار است. هر گروه که در حزبي هستند
با ديگران بر سر کسب قدرت و به دست گرفتن حکومت ستيز و دعوا دارند. هر گروه ميخواهد حرفهاي خودش را به کرسي بنشاند و در نتيجه اختلافات به وجود ميآيد. در حالي که در حزب رستاخيز از جنگ گروهي خبري نيست. 1
