بخشی از مقاله
چکیده
نشانه های شهری به عنوان یک عنصرخاص، نماد شاخص فضای شهری عمل میکنند. تداوم نشانه های شهری، بخشی از هویت هر شهر را بازنمایی میکنند. بدین منظور پژوهش حاضر قصد دارد با تحقیق توصیفی و بهره گیری از رویکرد کیفی و مشاهده، ابتدا به شناسایی نشانه ها پراخته و سپس با انجام مصاحبه به بررسی تاثیر نشانه های شهری درالقای حس مکان بپردازد. برای انتخاب نمونه از جامعه آماری مورد نظر، روش نمونه گیری هدفمند استفاده شده است. شرایط انتخاب نمونه ها بر این اساس بود که مدت زمان حضور و میزان آشنایی آن ها با این خیابان زیاد باشد. جوابهای بدست امده از مصاحبه در غالب جدول هایی دسته بندی و ارانه شده است. هدف اصلی پژوهشگر بررسی نقش نشانه در مکانمند کردن فضای مورد نظر و شناخت نقاط ضعف و قوت این نشانه ها در ایجاد حس مکان میباشد و درپی رسیدن به این سوال است که انواع نشانه ها چه نقشی درایجاد حس مکان دارند؟ چطور میشود یک نشانه ماندگار شود و یا از خاطره ها محو شود؟ تا دستاوردی راهگشا در جهت هویت بخشیدن به مکان باشند. درنهایت، نتیجه حاصل ازاین تحقیق حاکی ازان است که اگرچه نشانه ها عامل تاثیر گذار در ا یجاد حس مکان هستند، اما عوامل دیگری نظیر قومیت ، خاطره از محل و.... در ایجاد این حس موثراند. چرا که علی رغم نارضایتی از سازمان دهی بعضی نشانه ها حس تعلق به مکان وجود دارد و این نشان می دهد اگرچه کاربرد ناصحیح بعضی از نشانه ها باعث نارضایتی افراد از مکان شده اما حضور پررنگ تر بعضی عوامل مانند وجود مسجد و امام زاده به عنوان نشانه موفق و خاطرات ، در حس تعلق مردم نسبت به مکان کمک نموده است. بنابراین یک عنصر برای نشانه شدن، نیاز دارد که هم ازلحاظ فرمی وهم از لحاظ مکانی ، شرایط لازم را داشته باشد.
واژگان کلیدی: حس مکان، عناصرنمادین، نشانه، بندرعباس
روش تحقیق
دراین پژوهش از دو بخش مطالعات کتابخانه ای و بررسیهای میدانی استفاده شده است .در بخش مطالعات کتابخانه ای به بررسی پژوهش های انجام شده درباره حس مکان و مولفه های تاثیر گذار بر آن به ویژه نشانه ها پرداخته شده است. سپس با استفاده از روش تحقیق توصیفی و بهره گیری از رویکرد کیفی و مشاهده نیمه ساختاری، جهت ارزیابی فرضیه ها، ابتدا با شناسایی نشانه ها، به دسته بندی این عناصر، دردوگروه طبیعی و مصنوع اقدام شد.سپس به طراحی سوالات مصاحبه به منظور بررسی و سنجش تاثیر نشانه های شهری درالقای حس مکان پرداخته شد. برای انتخاب نمونه از جامعه آماری مورد نظر، روش نمونه گیری هدفمند استفاده شده است. شرایط انتخاب نمونه ها بر این اساس بود که مدت زمان حضور و میزان آشنایی آن ها با این خیابان زیاد باشد. محققین به مصاحبه با بیست و دو سوال از پیش طراحی شده در ارتباط با نشانه ها و حس مکان به صورت رو در رو، با دو گروه ده نفره ، شامل بازاریان و عابرین پیاده پر رفت و آمد پرداختند. شاخص های موثر برحس مکان ، ناشی از نشانه ها درمکان مورد نظر و جوابهای بدست امده از مصاحبه در غالب جدول هایی دسته بندی و ارانه شد.
-1 مقدمه
حس مکان به معنی ادراک ذهنی مردم از محیط و احساسات کم و بیش اگاهانه انها از محیط خود است. این حس موجب تبدیل فضا، به مکانی با خصوصیات حسی ویژه برای افراد میشود - فلاحت،×. - 1385در واقع مکان زمانی شکل می گیرد که انسان با تمام وجود و ادراک خود، روح ومعنای ان را درک کند. مکان با ساختار فیزیکی و فعالیتی که در ان رخ میدهد، تعریف مادی پیدا میکند. فضاهای عمومی شهر به عنوان یک مکان مهم، محل تعامل گروه های مختلف مردم میباشد. رفتار انسان در شهر، وابسته به میزان درک و شناخت او نسبت به محیط است. تداوم نشانه های شهری درطول تاریخ، با کمک به افزایش خوانایی، بخشی از هویت هر شهر را بازنمایی کرده و میتواند مبنای رشد و توسعه آتی شهر واقع شود و معنی دار شود و از این طریق، انسان روابط امور و معانی اشیا را در می یابد - ×ایروانی و خداپناه، . - 1371 نشانه های شهری به عنوان یک عنصرخاص، نماد شاخص فضای شهری عمل میکنند. این نشانه ها در راستای سبک ها، روش ها و اعتقادات یک اجتماع شکل میگیرد و میتوانند به معرفی یک منطقه ی خاص بپردازند؛ که دربرقراری ارتباط موثر شهروندان ودرک انها از مکان، ایجاد هویت ×در مکان، ایجاد سرزندگی وخاطره از مکان، نقش مهمی ایفا می کنند. تداوم نشانه های شهری درطول تاریخ، با کمک به افزایش خوانایی، بخشی از هویت هر شهر را بازنمایی کرده و میتواند مبنای رشد و توسعه آتی شهر شود - ×ترکاشوند و مجیدی،× . - 1392امروزه رشد سریع شهرها به ویژه شهرهای بزرگ کشور منجر به تغییر و تحولات گسترده کالبدی، فعالیتی و عملکردی در شهرها شده است؟×مکان های جدید امروز بدون در نظر گرفتن نیازکیفی افراد به وجود می ایند؛ به دور از هرگونه معنا وخصیصه اصیلی، تنها ترویج دهنده نامکان ها هستند. فضاهای شهری به دلیل ویژگی های خود درایجاد تعامل اجتماعی، تحریک اقتصادی و به عنوان پهنه ها ی چند عملکردی که طیف متنوعی از فعالیت ها را دربرمیگیرند، حائز اهمیت هستند.کم توجهی به حس مکان، باعث ایجاد محیط مصنوع وبی هویت انسان می گردد؛ و نتیجه ان کاهش حس تعلق، مشارکت اجتماعی، بی هویتی و... میباشد. یکی از علل سرگردانی انسان امروز، نپرداختن به مفهوم مکان ودر پی ان نداشتن هویت مکانی است. با توجه به اینکه تجربه حس مکان عامل اصلی در ایجاد فضای ماندگار، هویت ساز و خاطره انگیز محیط شهری است؛ ونشانه های شهری تاثیر به سزایی در جهت القای این حس به شهروندان دارند؛ این عناصر به عنوان عناصر معنایی وفرهنگی جامعه می توانند باعث خوانایی شهر وارتقا تصویر ذهنی شهروندان گردند - ترکاشوند و مجیدی، . - 1392 این درحالی است که نگاه اغلب افراد به فضای شهری و زندگی، نگاهی غریبه و عاری از تعلق ودلبستگی است. ازانجا که یکی از رسالت های معمار، خلق رابطه مناسب بین انسان ومحیط اطرافش برای تامین نیازهای معنوی و روحی میباشد؛ هدف اصلی پژوهشگر و انگیزه ای مضاعف ان با استفاده از روش تحقیق توصیفی و بهره گیری از رویکرد کیفی و مشاهده نیمه ساختاری، بررسی نقش نشانه در مکانمند کردن فضای مورد نظر و شناخت نقاط ضعف وقوت این نشانه ها درایجاد حس مکان میباشد؛ ودرپی رسیدن به این سوال است که انواع نشانه ها چه نقشی در ایجاد حس مکان دارند؟ که می تواندکیفیت فضاهای شهری را ارتقا بخشد و دستاوردی راهگشا درجهت هویت بخشیدن به مکان محسوب شوند.
-2 پیشینه
-1-2حس مکان
محیط علاوه برعناصرکالبدی شامل پیامها، معانی و رمزهایی است که مردم براساس نقشها، توقعات، انگیزهها و دیگرعوامل را رمزگشایی و درک میکنند - . - Rapaport,1990 و در مورد آن به قضاوت میپردازند. این حس کلی که پس از ادراک و قضاوت نسبت به محیط خاص در فرد به وجود میآید، حس مکان نامیده میشودکه عاملی مهم درهماهنگی فرد و محیط، باعث بهره برداری بهتر از محیط، رضایت استفاده کنندگان و در نهایت احساس تعلق آنها با محیط و تداوم حضور درآن میشود. از نگاه پدیدار شناسان حس مکان به معنای مرتبط شدن با مکان به واسطه درک نمادها و فعالیتهای روزمره است. این حس میتواند در مکان زندگی فرد به وجود آمده و با گذر زمان عمق و گسترش یابد - . - Relph,1976 حس مکان نه فقط باعث هماهنگی و کارکرد مناسب فضای معماری و انسان است، بلکه عاملی برای احساس امنیت، لذت و ادراک عاطفی افراد نیز میباشد و به هویتمندی افراد و احساس تعلق آنها به مکان کمک میکند - فلاحت،. - 1385
-2-2نشانه
فرهنگ معین، نشانه را »آن چه که سبب شناختن کسی یا چیزی شود« تعریف میکند - معین،. - 1385 شهر، یک مفهوم انتزاعی و ذهنی نیست؛ بلکه نوع خاصی از سازمان یافتگی زندگی اجتماعی در انطباق با فضا است. به همین دلیل، سرشار از معنا، واقعیت های کالبدی و تجربه های انسانی بوده و رابطه عاطفی عمیقی با انسان برقرار می کند. انسانها، با توجه به ویژگی های فیزیولوژیکی و اجتماعی خود، مانند سن، جنس، طبقه اجتماعی، قومیت، ملیت، تخصص و مانند آن، اطلاعات دریافت شده خود از محیط را منظم کرده و تصویری از شهر در ذهن خود ایجاد بکنند - پاکزاد،. - 1385 برای
