بخشی از مقاله
چکیده
تمدن، خوگرفتن به اخلاق شهری و عینی شدن فرهنگ است. و اقتضای آن امور اقتصادی، سیاسی، سنت های اخلاقی و کوشش در راه شناخت و گسترش هنر است. و در پی رشد سجایای اخلاقی و شکوفایی دانش، هنر و ادبیات، شکل میگیرند. جایگاه امام رضا - علیه السلام - در تمدن سازی جلوه هایی دارد و به این شرح می باشد: در سیاسی؛ عدالت و امنیت، در اقتصاد؛ با وقف و صدقه ، هتل ها، بازارها و حمل و نقل جلوه می کند. موزه ها و فرهنگسراها، معماری و هنر از جلوه های فرهنگی است. آشکارترین جلوه علم افزایی است که حوزه های علمیه، دانشگاه ها و مراکز پژوهشی را داراست. تندرستی با جلوه حمام، بیمارستان و ورزشگاه دیده و جلوه اجتماعی در شهرنشینی، رشد جمعیت، روابط با دیگران دیده می شود. زیارت، اخلاق، مسجدو زیارتگاه بیان گر جایگاه معنوی تمدن سازی حضرت است. رسانه نقش مهمی در جهان شهر معنوی دارند.
واژههای کلیدی:امام رضا - علیه السلام - ، تمدن، مشهد، جهانشهر.
مقدمه
هر چند بسیاری از عناصر تمدنهای گذشته در تمدن اسلامی جذب شدهاند اما بی شک زمینههای شکلگیری تمدن اسلامی، در تعالیم و معارف اسلامی و قرآنی نهفته بوده است. اهل بیت پیامبر - علیهم السلام - ، گذشته از جنبه امامت شان در میان شیعیان، از شاخص ترین رهبران فکری درمیان مسلمانان به شمار می آمدند و نمی توان تأثیر آنان را در شکل گیری تمدن اسلامی انکار کرد.با توجه به فرموده پیامبر گرامی - صلی االله و علیه وآله - " پاره تن من در خراسان است". همان طور که ایشان برای مردم منطقه شبه جزیره عربستان باعث تحول و دگرگونی در تمدن آنها شدند حضرت رضا - علیه السلام - با آوردن فرهنگ و تمدن ناب شیعی باعث تحول در تمدن و فرهنگ منطقه خراسان به ویژه مردم مشهد شدند باتوجه به این مطالب این سوال ها مطرح است که امام رضا - علیه السلام - چه جایگاهی در تمدن سازی خراسان بویژه مشهد دارند؟ جلوه های تمدن سازی حضرت رضا - علیه السلام - در مشهد به عنوان جهان شهر معنوی چیست؟فرض ما در این مقاله بر این هست که وجود حضرت رضا - علیه السلام - در مشهد تمدن ساز شده است و جلوه هایی که در این زمینه مشاهده می شود در اثر وجود حضرت رضا - علیه السلام - می باشد.
الف - مفهوم لغوی و اصطلاحی فرهنگ
مفهوم لغوی فرهنگ: علم، دانش، ادب، تعلیم و تربیت است. - دهخدا، :1377 ج 11، - 17132 مفهوم اصطلاحی فرهنگ: فرهنگ مجموعه ای از سنت ها و باورها، آداب فردی یا خانوادگی اقوامی کهپایبند به آن هستند و آنها را متمایز از دیگر اقوام می کند و چون فرهنگ مجموعه از باورهاست پس جنبه عینی ندارد. - ولایتی، - 19 :1384
ب - مفهوم لغوی و اصطلاحی تمدن
مفهوم لغوی تمدن: تخلق به اخلاق اهل شهر و انتقال از خشونت و هجمیه و جهل به حالت ظرافت و انس و معرفت است. - دهخدا،:1377ج 5، - 6972این واژه از اصل عربی "مدینه" گرفته شده و به معنای اقامت در شهر و خو گرفتن به اخلاق مردم آن به کار رفته است. - نرم افزار، ج11، - 54مفهوم اصطلاحی تمدن: تمدن حاصل تعالی فرهنگ و پذیرش نظم اجتماعی است یعنی خروج از مرحله بادیه نشینی و گام نهادن در شاهراه نهادینه شدن امور اجتماعی . - ولایتی، - 19 :1384
ج - تفاوت تمدن و فرهنگ
تفکیک میان تمدن و فرهنگ در این است که فرهنگ به جلوه های زندگی مانند دین، هنر، ادبیات و هدف های اخلاقی اختصاص دارد و تمدن شامل سازمان کامل جامعه و نظام های اجتماعی و فنون کار و ابزار مادی است که انسان برای تسلط بر شرایط زندگی خویش پدید میآورد. در نتیجه تمدن عینی شدن فرهنگ می باشد.
د - اقتضائات تمدن
تمدن را نوعی خاص از پیشرفت مادی و معنوی میدانند که شامل مجموعه ای از پدیده های اجتماعی انتقال پذیر و دارای جهات مذهبی ، اخلاقی، زیباشناختی، فنی یا علمی و مشترک در همه اجزای یک جامعه وسیع یا چندین جامعه مرتبط با یکدیگر است. همچنین وجود مجموعه ای از دانشها و فنون برای کنترل طبیعت و ساماندهی زندگی اجتماعی مبتنی بر تقسیم کار و در نتیجه پدید آمدن عناصر اقتصادی، قضایی، فرهنگی، اخلاقی و مذهبی لازم است، بر این اساس گرچه جوامع روستایی دارای فرهنگ اند؛ ولی تا شهر وجود نداشته باشد نمیتواناز تمدن سخن گفت. - ولایتی، - 30 :1382 تمدن، اقتضای نظمی اجتماعی را دارد که در نتیجه آن خلاقیت فرهنگی امکان پذیر گردد و شامل ارکانی چون پیش بینی در امور اقتصادی، سازمان سیاسی، سنت های اخلاقی و کوشش در راه شناخت و گسترش هنر است.
از نگاه تاریخ تمدن با بالا رفتن فرهنگ عمومی، فکر کشاورزی تولید میشود، با ساخت شهر، روحیه تجمل و خوشگذرانی پدید میآید و در محل برخورد راه های بازرگانی عقلها بارور و خلاقیت آشکار شده، در نتیجه در پی رشد سجایای اخلاقی و شکوفایی دانش، هنر و ادبیات، شکل میگیرند. - دورانت، - 3 :1378اکنون در این قسمت می خواهیم جایگاه امام رضا - علیه السلام - را با بیان جلوه های آن در تمدن سازی مشهد که جهان شهر معنوی می باشد را بر اساس آموزه های حضرت تبیین نماییم. تا بتوانیم بهتر و بیشتر آنها را در مشهد عملی نموده و مشهد را به جهان شهر نمونه معنوی از لحاظ تمدن تبدیل نماییم.
- 1 جلوه های سیاسی جایگاه امام رضا - علیه السلام - در تمدن سازی مشهدامامالزﱠادُرضا - علیهإِلَیالسلام - الْمَعَافرمودندئْسَِب:"الْعُدْوَانُ عَلَی الْعِبَاد" - ابن بابویه، - 134 :1378 در سیاست ممکن است بین افراد جامعه با هم و بین حاکم و مردم مشکل هایی پیش آید که به هم ظلم وستم نمایند در این صورت امام - علیه السلام - فرمودند که اگر به حق هم ظلم وتجاوز نمایند بدترین توشه برای آخرت می باشد.
نظام اداری
در جهان شهر معنوی به منظور جلوگیری از ستم و تجاوز به حقوق یکدیگر جهت برقراری امنیت و عدالت اجتماعی نظام اداری به وجود می آید که در شهر مشهد این چنین می نماید:
الف - عدالت
أَوﱠلُ مَنامامیَدخُلُرضا - عیه النّارَالسلام - أَمیرٌفرماینمُتَسَلﱢطٌد:" لَم یَعدِل، و َذو ثَروَهٍ مِنَ المالِ لَم المالَ حَقﱠهُ وَ فَقیرٌ فَخورٌ" - ابن بابویه، :1378 ج2، - 28اولین کسی که به جهنم می رود فرمانروای قدرتمندی است که به عدالت رفتار نمی کند و ثروتمندی که حقوق مالی خود را نمی پردازد و نیازمند متکبر.سْتِعْمَالُ الْعَدْلِهمچنینایشانوَ الْإِحْسَانِمیفرمودند:" مُؤْذِنٌ بِدَوَامِ النﱢعْمَهِ " " - ابن بابویه، :1378 ج2، ص - 24 به کارگیری عدل و احسان و نیکویی موجب دوام و باقی ماندن نعمت می شود.اصل عدالت از مقیاس های اسلام است، که باید دید چه چیز بر او منطبق می شود. عدالت در سلسله علل احکام است نه در سلسله معلولات. نه این است که آنچه دین گفت عدل است بلکه آن چه عدل است دین می گوید. این معنی مقیاس بودن عدالت است برای دین. از آن جایی که قدرت سیاسی جامعه اسلامی نشات گرفته از حاکمیت الاهی است نمی تواند خارج از عدالت و انصاف باشد. رهبر اسلامی هرگز عدالت را فدای مصلحت
