بخشی از مقاله
چکیده
شناخت خصوصیتهايژئومورفولوژیکی مناطق مرزي و فرآیندهاییکه از طریق این خصوصیتها شکل میگیرند و همچنین نحوه فعالیتهاي انسانی در مرزها و در تقابل با این فرآیندها به عنوان یکی از اساسیترین مسائل براي نحوه مدیریت خطوط مرزي محسوب میشود. مطالعات جامع ژئومورفولوژیکی میتواند با تجزیه و تحلیل و استنتاج نتایج قابل قبول براي ارزیابی روشهاي انسداد مرز مفید و مؤثر باشد. انسداد مرزها یکی از روشهاي مدیریت، کنترل و تامین امنیت نسبت به تهدیدات بالقوه و بالفعل میباشد که در کشورهاي مختلف دنیا از جمله کشور ایران سابقه دارد. در مرزهاي جنوب شرق کشور(استان سیستان و بلوچستان)از روشهاي مختلفی مانند احداث دیوار بتنی، حفرکانالهاي عریض و احداث برجکهاي مرزبانی استفاده شده است. این مقاله بر آنست تا به بررسی و مطالعه فرایندهاي ژئومورفولوژیکی در روش هاي انسداد مرزي محدوده مورد مطالعه پرداخته و پیشنهادهایی در این خصوص ارائه نماید. روش تحقیق بدین صورت بوده که دادهها و اطلاعات لازم از طریق مطالعات کتابخاتهاي و مشاهدات میدانی و مراجعه به منابع مکتوب جمعآوري و در فرایند تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان داد که اجراي برخی از روشهاي انسداد فیزیکی مرز بدون توجه به فرایندهاي ژئومورفولوژیکی غالب در منطقه مانند باد و سیلاب کمتر صورت گرفته و ممکن است هزینههاي مضاعفی را براي تامین و نگهداري سازههاي احداث شده برمجریان تحمیل نماید.
واژگان کلیدي: انسداد مرز، فرایندهاي ژئومورفولوژیکی، مدیریت مرزي، سیستان و بلوچستان.
مقدمه
اولین گام در فرآیند هر پژوهش انتخاب و شناخت دقیق مساله میباشد. در واقع قبل از ارائه سوالهاي تحقیق و فرضیههاي مربوط به آن و انجام روشهاي مختلف پژوهش به منظور آزمودن فرضیههاي مطرح شده، بایستی مساله مورد پژوهش به خوبی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. مطالعات جامع ژئومورفولوژیکی میتواند با تجزیه و تحلیل و استنتاج نتایج قابل قبول براي ارزیابی فعالیتهاي مختلف انسانی در محیطهاي طبیعی و تعیین معیارها و ضوابط ساخت و ساز و اجراي روشهاي به کار گرفته شده براي اهداف مختلف، مفید و مؤثر باشد. یکی از فعالیتهاي متخصصان ژئومورفولوژي، درك و تشخیص فرآیندهاي ژئومورفولوژیکی است که در محیطهاي طبیعی وجود دارند و بر روي سازههاي انسانی تاثیر گذارند. این فرآیندها بسته به مکان و وضعیت زمینی که سازه مورد نظر در روي آن بنا شده است، متفاوتند.
ارائه یک تعریف کلی براي مفهوم مرز که تمامی زیرمجموعههاي آن را در برگیرد، کار سادهاي نیست. غالب تعاریفی که از مرز میشود قابل اطلاق به مرز سیاسی است.(پناهی، (1:1385 کنترل و امنیت مرزهاي سیاسی، یکی از مهمترین وظایف هر حکومتی است و اگر این امر بخوبی انجام نشود، حاکمیت سیاسی کشور در معرض تهدید قرار میگیرد. وقتی از کنترل و
٧٨٣
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
امنیت مرزي سخن میگوییم، به معنی وجود ثبات در مرزها، نفوذناپذیري مرزها از حیث ورود کالاهاي قاچاق، آسایش و ایمنی مرزنشینان و فقدان تهدیدها در مرزها است. مشکلات مرزي به واسطه وجود عوامل مختلفی مانند اختلافات ارضی، ترددهاي غیرمجاز، نامشخص بودن رژیم حقوقی رودخانههاي مرزي، قاچاق کالا، وجود گروههاي محارب در نزدیکی مرز و تعارضات قومی- مذهبی در دو سوي مرزها بروز میکند. امنیت مرزها پشتوانه قوي براي امنیت با ابعاد متنوع آن در داخل کشور است و هرگونه ناامنی در مرز قادر است در سیستمهاي اقتصادي، فرهنگی، سیاسی- اجتماعی و نظامی عمق کشور اختلال ایجاد کند. عوامل و زمینههاي مختلفی در بهبود و تضعیف امنیت مرزهاموثرند که از آن جمله میتوان به ویژگیهاي طبیعی(عوامل ژئومورفولوژیکی، زمینشناختی و اقلیمی)، انسانی(بافت قومی- مذهبی مرزنشینان)، سیاسی(سطح و نوع روابط سیاسی دو کشور)، اقتصادي(وضعیت اقتصادي و رفاهی) و اجتماعی(سطح سواد، آگاهی و فرهنگ مرزنشینان) اشاره کرد. (زرقانی،( 82:1382 براي تبدیل تهدیدها به فرصتها و بهرهمندي از شرایط و موقعیتها در جهت حفظ امنیت و تامین منافع ملی، باید شناخت عمیق و همه جانبهاي از سطح مناطق مرزي و فضاهاي پیرامونی آن داشته باشیم.
منطقه جنوبشرق کشور که در همسایگی دو کشور پاکستان و افغانستان قرار دارد، یکی از مناطق مرزي ایران بوده که داراي مشکلات عدیده مرزي است و تهدید جدي را از این ناحیه متوجه کشور نموده است. مرزهاي شرقی ایران حتی تا زمان جنگ جهانی اول به عنوان تنها راه ممکن جهت پیشروي روسیه به سمت هندوستان تلقی میشد و پل مهمی بر سر راه بلوچستان بریتانیا محسوب میگردید. مناطق جنوب شرق کشور ایران (بلوچستان) مرز هندوستان محسوب میگشت و به تبع این موقعیت، این منطقه از مناطق مورد علاقه بریتانیا به شمار میآمد.(نورایی،(44:1386 در همین راستا بود که از اوایل سده نوزدهم میلادي نفوذ انگلیسیها در نواحی سیستان و بلوچستان شروع گردید. بخشهایی از خاك ایران در شرق یعنی افغانستان (سال (1857 و بلوچستان (سال (1896 رسما از ایران منتزع شدند. اولی در قالب کشور مستقل افغانستان ظاهر شد و دیگري به قلمرو مستعمراتی انگلیس در هندوستان پیوست.
مرزها داراي کارکردهاي متفاوتی هستند. با گذشت زمان کارکردهاي جدیدي براي مرزها متصور است و این بستگی به نوع روابط بین کشورهاي همسایه و سیاست دولت دارد. یکی از کارکردهاي مرز نقش بازدارندگی و دفاعی آن است. امروزه این نقش با توجه به پیشرفتهاي نظامی از اهمیت کمتري برخوردار شده است؛ ولیکن برخی از مسائل باعث گردیده تا بعضی از کشورها براي تامین امنیت خود همواره به نقش و کارکرد دفاعی مرزها با توسل به روشهاي مختلف متوسل شوند. ساخت دیوار سنگی به طول 2500 کیلومتر توسط مراکش در صحراي غربی در سال 1985 میلادي، ایجاد حصار سیمی الکتریکی توسط آفریقاي جنوبی در امتداد مرزش با زیمباوه، اقدام رژیم صهیونیستی اسرائیل در ساخت دیوار امنیتی در کرانه غربی رود اردن در سال 2002 میلادي و ساخت موانع مستحکم مرزي در مرزهاي مشترك کشورهایی مانند آمریکا- مکزیک، اسپانیا-
مراکش و عربستان- عراق را میتوان نمونههایی از این موارد دانست.(زرقانی، (99-104 :1386
در همین راستا قسمتهایی از مناطق مرزي ایران از دیرباز به عنوان یکی ناامنترین مناطق به شمار رفته است، چنانچه وجود دائمی تهدیدات نظامی علیه تمامیت ارضی توسط برخی از کشورهاي همسایه، ترددهاي غیرقانونی اتباع مهاجر، فعالیت گروههاي معاند و قاچاقچیان در کنار توسعه نیافتگی، مناطق مرزي را به عنوان یکی از نقاط بحرانخیز و آسیبپذیر این کشور مبدل ساخته است.(عندلیب، (64 :1380 مشکلات یاد شده باعث گردیده تا در حال حاضر روشهاي متعددي براي کنترل و امنیت مرز در منطقه جنوبشرق کشور( استان سیستان و بلوچستان) بکار گرفته شود. از جمله این روشها میتوان به انسداد مرزها توسط دیوار بتنی، حفر کانالهاي عریض و احداث پاسگاهها و برجکهاي مرزبانی اشاره کرد. اجراي این روشها هزینههاي هنگفتی را بخود مصروف داشته، ولیکن ممکن است کارایی لازم را بطور تمام و کمال نداشته باشد. مرزهاي جنوبشرق کشور بعلت شرایط متنوع جغرافیایی، داراي ویژگیهاي گوناگون زمینشناختی و ژئومورفولوژیکی میباشند.
