بخشی از مقاله
چکیده
استان همدان با داشتن اشکال زیبا و متنوع ژئومورفولوژیکی می تواند یکی از مناطق جاذب گردشگری ایران باشد و همواره ژئوتوریست های بسیاری را به این نقطه از ایران بکشاند. محدوده مطالعاتی ما در این پژوهش، در نزدیکی شهر همدان و در مجاورت محیط های سنتی روستایی و عشایری قرار گرفته است. آب فراوان و قابل شرب، امنیت، هوای پاک، نزدیکی به مرکز شهری، وجود زندگی های شهری، روستایی وعشایری، پوشش گیاهی خاص و بسیاری از جذابیتهای طبیعی دیگر، این منطقه را به نقطه ای با امکانات بالقوه برای جذب گردشگر و به ویژه ژئوتوریسم تبدیل کرده است. در این پژوهش سعی بر آن است با بررسی نمونه کوچکی از توان های زمین گردشگری کشور و تشریح ویژگی ها و کاربردهای آن، نظر مسئولین و پژوهشگران، متوجه اهمیت و نقش ژتوریستی منطقه سد اکباتان شود و از این رهگذر گامی در جهت توسعه ی این منطقه زیبا برداشته شده و با رویکردی نوین، به گسترش و بهبود فضاهای طبیعی در کشور کمک نماید.
-1 مقدمه
توریسم، صنعتی درآمدزا و با صرفه اقتصادی بسیار مناسب است، این صنعت آثار اقتصادی و اجتماعی قابل توجهی دارد. ایجاد اشتغال و دستیابی به درآمد ارزی پایدار و مناسب و همچنین شناخت متقابل فرهنگی، در راستای صلح و وفاق بین المللی از آثار اقتصادی و اجتماعی این صنعت می باشد، که به خاطر فقدان آلودگیهای زیست محیطی، امروزه، بسیار مورد توجه می باشد. گردشگری در دنیای رقابتی امروز، به عنوان یک گزینه سودمند اقتصادی تلقی می شود و می تواند باعث اشتغال و توسعه جامعه میزبان گردد.[6 - 4 ]
طبیعت گردی نیز به عنوان شاخه ای در صنعت توریسم، به سرعت در حال تبدیل به نیروی مولد جدیدی است و طبیعت گردان امروزه جزو گردشگرانی محسوب می شوند که بدون آسیب های جدی به طبیعت از مناظر طبیعی دیدن می کنند. همچنین شاخه ای از طبیعت گردی که با مطالعه جذابیت های طبیعت بی جان و تلفیق آن با صنعت گردشگری، همراه است، صنعت میان رشته ای ژئوتوریسم یا زمین گردشگری نام دارد.
این رشته خود به توریسم معادن، توریسم زمین شناسی، توریسم زمین پیکرشناسی مثل انواع توریسم بیابان، توریسم کویر، توریسم غار و توریسم عکاسی از طبیعت بی جان تقسیم می شود.[2-4] صنعت گردشگری، به ویژه زمین گردشگری به عنوان رویکرد جدیدی برای توسعه همزیستی انسان و طبیعت، به منظور بهره برداری اقتصادی، امروزه در توسعه مناطق، جایگاه چشمگیری یافته است. با تعیین ظرفیت های طبیعی مناطق، جهت گیری و برنامه ریزی و توسعه فیزیکی در راستای صنعت گردشگری و جذب گردشگران بویژه در زمینه ملی و فرا ملی، می توان زمینه اشتغال را در سطح منطقه ای گسترش داد 4-4 ] .[ جاذبه های طبیعی هر کشوری در جذب گردشگر نقش بسزایی دارند.
ایران نیز با طبیعت گسترده و بینظیر، اقلیم متنوع و ویژگیهای زمینشناسی گوناگون و تنوع زیست محیطی - فرهنگی با هویت ویژه میتواند از پدیدههای جغرافیایی - ژئوتوپها - در سراسر کشور مانند غارها، تنگهها، درهها، مناطق فسیلی، درههای نشستی، شکافهای بزرگ زمین شناسی، سازندهای زمین شناختی، گلفشانها، زمینهای کارستیک، انواع کانیها، هرمهای ماسهای، سواحل صخرهای - سنگی، معادن باستانی و غیره به عنوان میراثهای زمین شناختی در قالب ژئوپارکهای متعدد به عنوان ابزاری کار ساز در راستای توسعه توریسم استفاده نماید. همدان نیز قدیمیترین شهر ایران و از کهنترین شهرهای جهان است که یکی از مراکز صنعت گردشگری و صنایعدستی کشور، هم از حیث میراث فرهنگی و قدمت تاریخی و هم از حیث امکان وضعیت گردشگریاست. هماکنون استان همدان به دلیل داشتن مراکز تاریخی و دیدنی به عنوان پنجمین شهر فرهنگی و توریستی کشور شناخته میشود.
در شهر همدان علیرغم وجود گردشگاهها و مناظر بسیار زیبایی از جمله دره مرادبیگ، دره عباسآباد، دره گنجنامه، دره امامزاده کوه، سد اکباتان و بسیاری مناطق جالب و دیدنی دیگر، که از حیث طبیعی، چه طبیعت زنده و چه طبیعت بی جان دارای جاذبه های بسیار زیادی برای گردشگران است، متأسفانه فقط از حیث میراث فرهنگی و تاریخی مورد توجه قرار گرفته و تا کنون هیچ گونه اقدامات علمی و عملی قابل توجهی در خصوص معرفی جاذبه های طبیعی در آن صورت نپذیرفته و این جاذبه ها نه تنها از نظر دور مانده اند بلکه مورد بی مهری نیز قرار گرفته اند. در همین راستا شایسته است با بهره گیری از کلیه امکانات، جاذبه های گردشگری طبیعی از جمله جاذبه های ژئوتوریستی، شناسایی شده و بر اساس یک برنامه مدون به عنوان مکان های جذب گردشگر ، به گردشگران داخلی و خارجی معرفی شوند و از آنها در راه بهبود و شکوفایی هر چه بیشتر اقتصاد جوامع محلی و در نهایت کشور عزیزمان استفاده گردد.
-2 بحث و بررسی
-1 -2 کلیات استان همدان با وسعتی در حدود19547کیلومتر مربع بین مدار های33درجه و 59دقیقه تا 35درجه و49دقیقه عرض شمالی و47درجه و34دقیقه تا 49درجه و 36دقیقه طول شرقی ، با ارتفاع 1749 متر از سطح دریا با توپوگرافی نسبتاً ناهموار در غرب کشور قرار دارد. استان همدان منطقه ای کوهستانی است که کوه های آن جزء کوه های مرکزی و غربی ایران بوده اما ارتفاعات غرب و جنوب غرب استان جز پیش کوه های داخلی زاگرس می باشد که جهت عمومی آنها از شمال غرب به جنوب شرق است. استان همدان ازنظر ساختاری، در فصل مشترک چند قلمروی ساختاری متفاوت، از جمله زونهای، سنندج- سیرجان، ایران مرکزی و زون رزن قرار گرفته است. ارتفاعات استان از نظر زمان و نحوه ی تشکیل به سه دسته عمده تقسیم می شود:
- 1 توده باتولیت الوند و سنگهای دگرگونی اطراف آن به سن ژوراسیک
- 2ارتفاعات جنوب غربی و جنوب شرقی و قسمتهایی از شمال که اغلب از نوع سنگ های رسوبی اند، به سن کرتاسه.
- 3ارتفاعات شمال شرق و قسمت هایی از شمال غرب که اغلب از سنگهای رسوبی - آهکی و کنگلومرایی - اند، به سن سنوزوییک - الیگومیوسن - . - نقشه - 1 موقعیت جغرافیایی استان همدان در نقشه ایران -2-2 منطقه مورد مطالعه منطقه مورد مطالعه در 10 کیلومتری جنوب شرقی استان همدان، در مسیر جاده اصلی همدان- ملایر و جاده فرعی منتهی به روستای یلفان با مختصات جغرافیایی 34° . 47 عرض شمالی و 48° . 35 طول خاوری قرار دارد. بر اساس تقسیم بندی های ساختاری ایران این منطقه قسمتی از ناحیه ساختاری سنندج - سیرجان به حساب می آید که پدیده های زمین شناسی متفاوتی از قبیل: ریز چین های وارون، ریز چین های عادی، ریز چین های خوابیده، ناپیوستگی ها، گسله های وارون و عادی ، زمینهای کارستیک، کوه ها، درهها، مناطق فسیلی،ستیغ ها و همچنین بزرگترین سد شهر همدان را در خود جای داده است.
-3-2 جاذبه های زمین گردشگری منطقه
-1-3-2 ریز چین ها ریز چین های قابل مشاهده در منطقه، از ابتدای جاده ی فرعی منتهی به روستای یلفان یا همان جاده ی سد اکباتان، در سمت چپ جاده به صورت لایه های متناوب رنگینی از سنگ های شیل، مارن و ماسه سنگ که انواع چین خوردگی ها، چین های برگشته و چین های خوابیده را در خود جای داده اند قابل مشاهده هستند. سنگ های این ناحیه دارای سنی جوانتر از دیگر نواحی منطقه مورد مطالعه می باشند.
-2-3-2 شواهد ناشی از پیشروی و پسروی دریا کمی بالاتر از ریز چین ها، در مسیر جاده، نهشته شدن کنگلومرا بر روی سنگ های دانه ریز - شیل، مارن و ماسه سنگ - نشانی از پسروی دریا و بالاتر از آن نهشته شدن سنگ های دانه ریز - شیل، مارن و ماسه سنگ - بر روی کنگلومرا نشان از پیشروی سریع دریا بر روی لایه های کنگلومرایی است.
-3-3-2 دره ها تنوع ریخت نگاری و وسعت منطقه، باعث ایجاد دره های بسیاری در منطقه شده است که بسته به موقعیت و جهت آنها، اکوسیستم های منحصر به فردی در درون آنها بوجود آمده است. دره های زیبایی که از جلوه ها و ویژگیهای فوق العاده ای در فصول مختلف برخوردارند، که در آنها انواع گیاهان بومی، از جمله انواع گونها، شیرین بیان، بومادران و آلاله می روید. در حقیقت این دره ها به عنوان یکی از جاذبه های طبیعی این منطقه، می توانند گردشگران زیادی را به خود جلب کنند.
-4-3-2 کوه ها با حرکت در مسیر جاده بر ارتفاع کوه ها افزوده می شود و رفته رفته کوه هایی با رخنمون های متفاوت در جاده نمایان می شوند. کوه هایی با ارتفاعات کمتر - کوه نسار - که دارای سنگ آهک های زیستی تخریبی، به طور محلی سنگ آهک ماسه ای ، مارن پکتن دار و سنگ آهک ریفی حاوی جلبک وکورال هستندکه با نام سازند قم و به سن الیگوسن معرفی می شوند[5 -4 ] ، که با ناپیوستگی همشیب روی توالی های سازند قرمز زیرین شامل کنگلومرای چند منشایی با رنگ قرمز - قهوه ای و دانه درشت قراردارد وخود آنها نیز، با ناپیوستگی زاویه دار مشخص برروی واحد های سنگی کرتاسه جای می گیرد.
در مسیر حرکت به کوه هایی مرتفع تری در ضلع مقابل سد اکباتان می رسیم، که این کوه ها بر روی شیل ها و ماسه سنگ های ژوراسیک قرار گرفته و خود به صورت چینه های نازکی از سنگ آهک ماسه ای میکادار به رنگ صورتی تا زرد و قهوه ای، سنگ آهک دولومیتی و دولومیت با میان لایه هایی از ماسه سنگ که پاره ای از آنها توفی است می باشند. همچنین در بعضی جاها میان لایه هایی از ماسه سنگ کنگلومرایی با خمیره شیلی، ماسه ای یا دولومیتی وجود دارند. این واحد ماسه ای و کوارتزیتی، بالای شیل های ژوراسیک قرار گرفته و رفته رفته آنها را می پوشانند. همچنین تنوع رنگ لایه هایی که در کنار یکدیگر قرار گرفته اند می تواند نظر هر بیننده ای را به خود جلب کند.
