بخشی از مقاله
چکیده
شهرها به عنوان مهم ترین مراکز ثقل جمعیتی بوده و دارای تأسیسات زیر بنایی فراوان می باشند که در موقع بروز مخاطرات - نظامیغالباً - به عنوان مهم ترین اهداف نظامی همواره مورد تهدید قرار می گیرند. لذا مکانگزینی مناسب با رویکرد دفاع غیرعامل میتواند در موقع حملات نظامی باعث تقلیل چشمگیر خسارات و تلفات گردد. توجه و شناخت مکانگزینی مطلوب این مراکز با توجه به پتانسیل های فراوان جغرافیای طبیعی منطقه میتواند از بروز خسارتهای زیاد در شرایط بحران جلوگیری نماید.
بنابراین، در این پژوهش به دنبال پهنهبندی بستر شهرها - از نظر سازگاری با متغیرهای ژئومورفولوژی - با رویکرد دفاع غیرعامل در منطقه جنوب شرق کشور هستیم. نوع پژوهش حاضر بر اساس هدف از نوع کاربردی و روش بررسی آن توصیفی- تحلیلی است. پس از بررسی مبانی نظری از طریق روش اسنادی به توصیف و تحلیل ویژگیهای مرتبط با محدوده پژوهش پرداخته شده است.
هم چنین دادههای فضایی مورد نیاز این تحقیق از نقشه های رقومی شده، تصاویر DEM و مطالعات میدانی استخراج شده است که در طی این پروسه از نرم افزارهایGoogle Earth و GIS به تحلیل این تصاویر پرداخته شده است. نتایج حاصل از فرآیند تحلیل نقشه نشان دهنده این مطلب است که با توجه به نقش عوامل ژئومورفولوژیکی - ارتفاعات، جهت شیب و شیب - در دفاع غیر عامل مناطق شمالی و جنوب است، مناطقی مناسبی برای مکان گزینی شهرها نمی باشند.
مقدمه:
دستیابی به هر هدف بزرگی مستلزم دانش و آگاهی از عوامل »جغرافیا« است - مینایی، . - 41 :1386 بر این اساس ژئوپولیتیسین معتقدند که قدرت به شدت متأثر از عوامل محیط جغرافیایی میباشد - متفکر، 1386، . - 195 و با توجه به اینکه ایمنی و امنیت از ابتدائیترین اصول جهت دستیابی به استانداردهای مطلوب برای آسایش و رفاه مردم است و دفاع غیرعامل در مقابل تهدیدات خارجی، یکی از ضروریترین نیازها در مرحله اولیه طراحی شهرها و تأسیسات مهم است، تا بیشترین امنیت، با کمترین زحمت برای مردم جهت دفاع در مقابل تهدیدات فراهم شود و از طرف دیگر دشمن برای آسیب رساندن به آنها بیشترین زحمت را متقبل شود
پدافند غیرعامل در زندگی بشر قدمتی چندین هزار ساله دارد، و به اشکال گوناگون وجود داشته است. به خصوص بعد از جنگهای جهانی و تلفات بالای نیروی انسانی ، نقش پدافند غیرعامل پررنگتر شده است و کشورها به این نتیجه رسیدهاند که برای در امان ماندن از حملات دشمن میبایست برنامهریزی داشته باشند - توکلی،. - 2 :1381 بر این اساس بنا به نظریههای جدید نظامی، امروز جنگ دیگر در مرزها نیست بلکه در شهرهاست و شهرها به میدان های جدید کارزار تبدیل شده اند علاوه بر این شهرها مهم ترین سکونتگاه انسانی و تمرکز جمعیت در کشورها می باشند علاوه بر مخاطرات انسانی - نظامی - ، مخاطرات طبیعی - زلزله، سیل، آتشفشان، سونامی، طوفان، خشکسالی - نیز هستند که - بیش از40 نوع بحران ؛36 نوع آن در ایران تجربه شده است - معیارهای جغرافیایی به خصوص ژئومورفولوژی تأثیر زیادی بر مخاطرات طبیعی دارند.
از طرف دیگر با مروری بر فرآیند توسعه شهری در کشورمان، مشاهده می کنیم که با آغاز صنعتی شدن کشور و وارد شدن واحدهای صنعتی جدید، مکانیابی اکثر شهرها بدون در نظر گرفتن ملاحظات دفاعی و امنیتی و رعایت مسائل و مخاطرات طبیعی بوده و پیامدهای ناشی از همجواری آن ها با شهرها مورد بررسی قرار نگرفته است. در ایران بسیاری از صنایع، نیروگاه ها و پالایشگاه ها درون یا کنار شهرها احداث شده اند و با توسعه فضایی شهرها این واحدها بیش از پیش با ساخت و سازهای شهری احاطه شده اند و در برخی موارد داخل بافت های شهری قرار گرفته اند
لذا در شرایط بحران و تهدیدات نظامی، شهرها همواره در معرض خطر و مهاجمات نظامی قرار دارند. در سده بیستم، بخش مهمی از ادبیات و نظریه پردازی تغییر و تحولات در ایران، حول شکل گیری مدرنیته و توسعه بود. اما کمتر منبعی می توان یافت که از وضعیت آسیب پذیری و خطر پذیری شهرهای ایران در آن به عنوان مانعی برای توسعه کشور یاد شده باشد
شهرها بر بستر طبیعی شکل گرفته اند و شاید هزاران سال در همین بستر بوده اند، ولی مخاطرات نظامی و غیر نظامی امروز شهر حکم می نماید این بستر بررسی و تجزیه و تحلیل شوند، این بستر را پدیده های جغرافیایی شکل می دهند که شامل معیارهای اقلیمی و زمینی - ژئومورفولوژیکی - می شوند، این بستر نیز برای مکان گزینی سایر کاربری های وابسته به شهرها مانند مراکز حساس و حیاتی نیز حائز اهمیت است.
بنابراین با توجه به مخاطرات مختلفی که کشور ما با آن مواجه می باشد لازم است به دفاع غیر عامل به خصوص در مکان گزینی شهرها توجه نماییم، جنوب شرق کشور به عنوان یکی از مهم ترین مناطق کشور به علت هم جواری با کشورهای افغانستان و پاکستان و وجود مرکز جمعیتی بزرگ مثل زاهدان، زابل و غیره و منطقه مهم تجاری چابهار و زیر ساخت های مهم کشور نیازمند مکان گزینی صحیح با توجه به ظرفیت های ژئومورفولوژیکی می باشد، این تحقیق به دنبال بررسی 3 شاخص ئومورفولوژیکی در شهرهای استان سیستان و بلوچستان می باشد، بر همین اساس مسأله اصلی در این پژوهش این است که آیا مکان گزینی شهرها و مراکز حیاتی و حساس در جنوب شرق کشور براساس معیارهای ژئومورفولوژیکی با رویکرد دفاع غیرعامل می باشد.
پیشینه تحقیق :
کلایو - - 2011در مقاله ای تحت عنوان آمادگی در برابر حوادث هسته ای: برنامه ریزی در سطح محلی که در این مقاله به ارائه یک رویکرد یکپارچه در سطح شهرداریها برای برنامهریزیو آمادگی اضطراری در مقابل حوادث هستهای را فراهم میکند و در جهت توسعه برنامه به ارائه توصیههای گام به گام با توجه به مثالهای مربوطه از تجربه بالتیمور میپردازد. نتایج تحقیق او چهارچوبی را برای دولتهای محلی برای توسعه طرحهای خود در جهت پاسخ به حوادث اتمی در جوامع خود ارائه میدهد.
پین - 1999 - در پایان نامه دکترا خود به استخراج ضوابط و معیارهای راهبردی برای تعیین مکان مراکز حساس و حیاتی درجهت تصمیم سازی در رابطه با انتخاب مکان در جهت بهبود برنامهریزیمکان یابی صنعتی تمرکز دارد.
مقیمی و همکاران در سال 1391 در مقاله ای به برسی تأثیر ژئومورفولوژی زاگرس جنوبی بر پدافند غیر عامل در منطقه شمال تنگه هرمز - با تأکید و مکان یابی مراکز ثقل جمعیتی - پرداختند، نتایج این تحقیق نشان می دهد که منطقه مورد مطالعه، قابلیت های ژئومورفولوژیکی مناسب - شیب، ارتفاع، جهت شیب، لیتولوژی، دلتاها - برای پدافند غیر عامل دارد با توجه به بررسی و تحلیل داده ها در محیط نرم افزار GIS مشخص شد که منطقه مورد مطالعه:الف - دارای مکان های مساعد برای استقرار مراکز جمعیتی است ب - از خط ساحلی به سمت عمق منطقه - شمال - شرایط بهتر می شود، ج - در حال حاضر مکان گزینی بیشتر شهرها متناسب با اصول پدافند غیر عامل نیست.
پریزادی در سال 1389 در مقاله ای با عنوان تمهیدات پدافند غیر عامل در شهر سقز به ارزیابی تمهیدات پداففند غیر عامل در شهر ها پرداخت، روش پژوهش در این مقاله حاضر توصیفی - تحلیلی و جهت بررسی میزان شناخت و آگاهی از پدافند غیرعامل از پرسشنامه ای که بین نمونه 25 نفری از کارشناسان ادارات و سازمانهای دولتی- عمومی و بخش خصوصی توزیع وگردآوری شده، استفاده شده نتیجه این پژوهش نشان می دهد که کارشناسان یاد شده به موضوع یادشده و راهکارهای اجرائی آن در مواجه با بحران تاحدی آگاه هستند نگارندگان در پایان راهکارهای اجرایی جهت ایمنی شهر سقز ارائه داده اند.
کامران و امینی در سال 1390 در مقالیه ای به بررسی کاربرد پدافند غیر عامل در جغرافیا و برنامه ریزی شهری - مطالعه موردی: شهرستان شهریار - پرداخت، روش پژوهش در آن، به صورت توصیفی- تحلیلی و روش جمع آوری اطلاعاتعمدتاً کتابخانه ای بوده و با توجه به نوع تحقیق از مطالعات میدانی - مصاحبه - نیز استفاده شده و در آن به بررسی شهرک اداری شهریار از نظر انطباق با اصول پدافند غیرعامل و شناسایی شهرک اداری شهریار و تبعات تمرکز بیش از 40 مرکز در این شهرک پرداخته شده است، نتایج تحقیق بیانگر عدم رعایت اصول پدافند غیر عامل در شهرک اداری شهریار می باشد.بدین طریق می توان قبل از وقوع جنگ برای کاهش خسارات جانی و مالی نقاط استراتژیک شهر، جایی که ادامه حیات شهر و مقاومت آن وابسته به این مراکز است اقدام نمود.
کامران و همکاران درسال 1390 در مقاله ای به ارزیابی نحوه ساماندهی فضایی نواحی مرزی همجوار با مرز ایران و پاکستان با رویکرد پدافند غیرعامل پرداخت، روش این تحقیق که با رویکرد راهبردی و با هدف ارایه راهبردهای ایمنی - امنیتی غیرعامل متناسب با ساختارهای جغرافیایی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان سیستان و بلوچستان انجام شده است؛ توصیفی - تحلیلی است. نتایج این تحقیق نشان می دهد، ساماندهی فضایی نواحی مرزی همجوار با مرز ایران و پاکستان با رویکرد پدافند غیرعامل توجه به نواحی مرزی شرق کشور در راستای توسعه استان های مرزی از جمله استان سیستان و بلوچستان و تامین امنیت مرزهای شرقی کشور دارای اهمیت ویژه ای است
