بخشی از مقاله
اهميت بهداشت در جلوگيري از ايدز
تعريف ويروس ايدز
عامل ايجاد كننده ايدز ويروسي از خانواده رتروويروسها است و در نوع 1 و 2 دارد كه نوع 1 آن شايع‌تر است و نوع 2 آن تنها در غرب آفريقا ديده مي‌شود. بنابراين وقتي كه از اچ‌آي‌وي صحبت مي‌شود منظور نوع 1 آن است.
همان گونه كه مي‌دانيد ويروسها در خارج از بدن زنده نيستند و تنها درون سلول زنده قادر به حيات و تكثر هستند.
اچ‌آي‌وي ويژه انسان است و درون نوع خاصي از گويچه‌هاي سفيد بدن به نام سلولهاي CD4+ كه در ايمني بدن نقش اساسي دارند، رشد و زندگي مي‌كند. همه ويروسها داراي رشته‌هاي ژنتيكي DNA يا RNA هستند. ويروس ايدز جزو ويروسهاي RNAدار است.
اچ‌آي‌وي از راه خون، غشاهاي مخاطي بدن مانند غشاهاي دستگاه تناسلي، چشم، دهان و دستگاه گوارش و جاهايي از پوست كه زخمي شده است وارد بدن مي‌شود (اچ‌آي‌وي نمي‌تواند از پوست سالم بگذرد). پس از چسبيدن به ديواره لنفوسيت، خودش را وارد سلول مي‌كند، از روي RNA خود DNA مي‌سازد و سپس اين DNA را وارد هسته مي‌كند. اين DNA ممكن است سالها به صورت غير فعال در هسته باقي بماند كه در اين دوره فرد. بي‌علامت است. هنگامي كه DNA ويروس فعال شود سلول را وارد مي‌كند تعداد بسيار زيادي ويروس
بسازد. اين كار تا زماني ادامه پيدا مي‌كند كه سلول CD4+ پاره شود و ويروسها آزاد شوند. ويروسهاي آزاد شده دوباره به ديگر سلولهاي CD4+ مي‌چسبند و آنها را آلوده و سرانجام نابود مي‌كنند. اين كار آن قدر ادامه پيدا مي‌كند تا سلولهاي CD4+ بدن به‌اندازه‌اي كم شوند كه دستگاه ايمني بدن ديگر حتي نتواند در برابر ضعيف ترين عوامل بيماريزا از بدن محافظت كند.
نكته‌اي كه حتما بايد بدان توجه داشت اين است كه اگر ويروس ايدز وارد بدن شود، هميشه در خون افراد آلوده باقي مي‌ماند. وقتي كه اج آي وي وارد بدن كسي شد، اصطلاحا به اين فرد «اچ‌آي‌وي مثبت» مي‌گويند كه با ايدز فرق دارد. ايدز زماني پديدار مي‌گردد كه تعداد سلولهاي CD4+ بسيار كم شود (براي مثال به كمتر از 200 عدد در هر ميلي متر مكعب برسد) و فرد به عوارض بيماري مانند عفونتهاي فرصت طلب و يا سرطانهاي خاص ناشي از اين بيماري مبتلا گردد كه در اصطلاح مي‌گويند فرد «علامت دار» شده است. بنابراين هر فرد دچار ايدز، اچ‌آي‌وي مثبت است، اما هر فرد اچ‌آي‌وي مثبتي ممكن است هنوز به مرحله بيماري ايدز نرسيده باشد.
تاريخچة ايدز
درباره اين كه ايدز از كجا سرچشمه گرفته و اولين بار چه زماني انسان را گرفتار كرده، اطلاعات دقيق و قاطعي در دست نيست. طبق بهترين برآوردها اين بيماري نخست در حدود سال 1930 ميلادي (75 سال پيش) جايي در غرب آفريقا ميان انسانها رواج پيدا كرده است. در ميمونهاي ساكن جنگلهاي اين منطقه ويروسي وجود دارد كه با ويروس ايدز در انسان شباهتهاي بسياري دارد. بنابراين برخي معتقدند اين ويروس ابتدا از ميمونها به انسان منتقل شده و به سبب جهشي كه پيدا كرده است توانسته چنين بيماري مهلكي را پديد آورد (مردم برخي از اين قبايل آفريقايي گوشت وخون ميمونها را مي‌خورند و حتي خون ميمون را به بدن خودشان تزريق مي‌كنند). البته انتقال از حيوان به انسان در آفريقا تنها يك فرضيه است و درستي آن هنوز به اثبات نرسيده است. مدتي نيز گمان مي‌رفت استفاده از بافتهاي بدن ميمونها براي تهيه برخي واكسنها در كشورهاي آفريقايي باعث انتقال اين ويروس به انسان شده است اما اين فرضيه نيز چندي پيش رد شد.
در سال 1981 ميلادي (1360 هجري شمسي) نوعي سرطان پوستي بسيار نادر به نام «سار كوم كاپوسي» در چندين مرد همجنس گراي آمريكايي گزارش شد. گزارشهاي بعدي از بروز نوعي سينه پهلوي بسيار نادرتر در مردان همجنس‌گرا حكايت مي‌كرد. از آنجا كه دانشمندان تا آن زمان اين نوع سرطان و اين نوع سينه پهلو را تا اين‌اندازه زياد نديده بودند، توجهشان جلب شد. آزمايشها نشان مي‌دادند كه دستگاه ايمني بدن اين افراد كاملأ از كار افتاده است. كسي نمي‌دانست اين افراد را بايد چطور درمان كند. از آنجا كه تصور مي‌شد اين بيماري فقط مخصوص مردان همجنس گراست، نام آنرا «اختلال ايمني مرتبط با همجنس گرايي» گذاشتند.
پس از مدتي چند مرد معتاد تزريقي مبتلا هم شناسايي شدند كه همجنس‌گرا نبودند. پس از مدتي زنان، كودكان و افراد بيماري كه به دليلي به آنها خون تزريق شده بود نيز با نشانه‌هاي اين بيماري شناسايي شدند. هر چند اين بيماري در زنان همجنس گرا هم گزارش مي‌شد، اما به نظر مي‌رسيد كه بيماري منحصر به همجنس گرايان نيست و بايد نام بيماري عوض شود. بنابراين دانشمندان نام آن را «ايدز» AIDS گذاشتند كه در انگليسي از حروف اول چهار كلمه درست شده و به معناي «بيماري نقص ايمني اكتسابي» است. نقص ايمني به اين مسئله اشاره دارد كه دستگاه ايمني بدن در اين بيماري خوب كار نمي‌كند و اكتسابي نيز به اين معني است كه اين بيماري ژنتيكي يا مادرزادي نيست و فرد آن را از ديگران مي‌گيرد (كسب مي‌كند).
به نظر مي‌رسيد اين بيماري از طريق خون و ترشحات بدن منتقل مي‌شود، بنابراين در مراكز انتقال خون از افراد مشكوك مانند مردان همجنس‌گرا و معتادان تزريقي خون گرفته نمي‌شد. اما هنوز آزمايشي وجود نداشت كه از طريق آن بشود فهميد كه فردي آلوده به اين بيماري است يا نه. دو سال طول كشيد تا دانشمندان در انستيتو پاستور پاريس توانستند ويروسي را كشف كنند كه با اين بيماري مرتبط بود. در سال 1984 (1363) آمريكايي‌ها هم ويروسي را در خون مبتلايان به ايدز پيدا كردند. البته دو سال ديگر هم گذشت تا اين دانشمندان فهميدند كه هر دو يك ويروس را كشف كرده‌اند و اسم آنرا اچ‌آي‌وي HIV يا «ويروس نقص ايمني انساني» گذاشتند كه متعلق به خانواده‌اي از ويروسها به نام رترويروسهاست.
در ابتداي كار عقيده‌هاي نادرستي در مورد ايدز وجود داشت. مثلآ پس 13 ساله مبتلا به ايدزي را از مدرسه اخراج كردند چون نمي‌دانستند كه داشتن ارتباط معمولي با مبتلايان به ايدز، به شرط آنكه تماسي با خون و ترشحات بدن آنها پيدا نشود، هيچ خطري ندارد. وزير بهداشت آن زمان آمريكا پيش‌بيني كرد ظرف 6 ماه براي اين بيماري آزمايشي ابداع شود و ظرف دو سال هم براي آن واكسني تهيه گردد. اين در حالي است كه امروزه پس از گذشت نزديك به 20 سال از آن زمان و علي رغم تمامي تلاشهاي شبانه روزي دانشمندان در سراسر جهان هنوز واكسن مؤثري براي ايدز پيدا نشده است.
ايدز همچنان به گسترش خود ادامه داد و در اروپا نيز همه گير شد. عده اي معتقدند ايدز از آفريقا و عده اي ديگر برآنند كه از آمريكا به اروپا منتقل شده است. سپس ايدز از اروپا به آسيا و از جمله كشور ما انتقال يافت. تا سال 1985، 51 كشور به ايدز آلوده شده بودند.
در سال 1987 نخستين داروي ضد ويروس ايدز به نام زيدوودين وارد بازار شد. اثر اين دارو در ابتدا معجزه آسا بود و جلوي پيشرفت بيماري را مي‌گرفت، اما ظرف يك سال بيماران نسبت به اين دارو كاملآ مقاومت نشان مي‌دادند. مشخص شد كه زيدوودين علاج اين بيماري نيست. تلاشهاي زيادي صورت گرفت تا عليه ويروس در مراحل مختلف چرخه زندگي و تكثيرش داروهايي ساخته شود. در سال 1955 مشخص شد كه درمان با دو نوع داروي مختلف تاثير بيشتر درمان سه دارويي هم به اثبات رسيد. با وارد شدن اين درمانها به بازار، براي اولين بار تعداد مرگهاي ناشي از ايدز در كشورهاي غربي كاهش يافت.
با اين حال اين داروها نمي‌توانند بيماري را علاج كنند و تنها مي‌توانند پيشرفت آنرا كند سازند تا فرد مبتلا كمي بيشتر عمر كند. همچنين اين داروها علاوه بر گران بودن اثرات ناخواسته و عوارض جانبي زيادي هم دارند كه مصرف آنها را براي همگان دشوار مي‌سازد.
اكنون دانشمندان سراسر جهان در حال همچنان در حال ادامه تحقيقات خود براي توليد داروهاي بهتر و واكسنهاي مؤثر براي درمان ايدز هستند تا شايد بتوانند راه حلي براي اين مسئله بغرنج بشري بيابند.
اهميت آموزش بهداشت در پيشگيري از ايدز
ايدز در ساليان اخير به يكي از مشكلات عمده سلامت در جهان تبديل شده است. اما پرسشي كه شايد بيايد اين است كه چرا از ميان اين همه بيماري، ايدز تا اين‌اندازه مورد تاكيد و توجه قرار دارد؟
در پاسخ به اين پرسش بايد گفت چهار نكته مهم درباره ايدز وجود دارد كه آن را از ديگر بيماريهاي عفوني متمايز مي‌سازد. نخست اينكه ايدز يك بيماري مرگبار است و آسيبهاي فراواني به سلامت عمومي و اقتصاد ملي و جهاني وارد مي‌آورد.
ثانياً اين بيماري هيچ گونه درمان قطعي ندارد و با درمانهاي موجود تنها مي‌توان مبتلايان را بيشتر زنده نگاه داشت. سوم اين كه ايدز با تضعيف سيستم ايمني بدن انسان باعث گسترش دوباره برخي بيماريهاي عفوني شده است. نكته پاياني اين كه ايدز به دليل رفتارهاي ناسالم و اصطلاحا «پر خطر» منتقل مي‌شود و بنابراين با مواظبت و كنار گذاشتن اين رفتارها مي‌توان به آساني از ابتلا به اين بيماري پيشگيري كرد. بنابراين با بيماري شديد، پرهزينه و خطرناكي رو به رو هستيم كه درمان قطعي هم ندارد، اما مي‌توان با آگاهي و روشهايي ساده از آن پيشگيري كرد.
سه دشمن اصلي بشريت از ديرباز «بيماريها»، «ناآگاهي» و «فقر» بوده است. ارتباط بيماريها و ناآگاهي ارتباطي كاملا شناخته شده است. بيماري از راههاي گوناگون مانند كاهش توان ذهني، اختلال در تحصيل ايجاد و تشديد اضطراب و آشفتگيهاي رواني ميتواند سبب گسترش ناآگاهي بيسوادي گردد. از سوي ديگر ناآگاهي هم ميتواند سبب بيمار شدن شود؛ مثلاَ اگر فرد مواردي چون اصول مراقبت از بدن، رعايت بهداشت و مراجعه به پزشك در هنگام بيماري را نداند، بيمار خواهد شد و يا بيماري تشديد خواهد شد. اين چرخه اي فزاينده
است، يعني هر چه بيماري بيشتر شود ناآگاهي بيشتر خواهد شد و ناآگاهي بيشتر نيز سبب بيماري بيشتر مي‌گردد. موثرترين روش براي درمان در هم شكستن اين چرخه رويارويي با ناآگاهي از راه «آموزش» است. بنابراين آموزش هميشه بخش مهمي از اقدامات مربوط به مقابله با بيماريها به ويژه ايدز است كه گاهي مورد غفلت قرار مي‌گيرد.
در بيماري مانند ايدز كه پس از ابتلا نمي‌توان براي مقابله با آن كار چنداني انجام داد. ارزش آموزش بيش از پيش نمايان مي‌شود. اگر افراد بدانند كه برخي رفتارها و بي احتياطي‌هاي كوچك چه آسيبهاي سنگين و جبران ناپذيري به آنها خواهد رساند، به احتمال بسيار از آن رفتارها دست خواهند كشيد.
ارزيابي برنامه‌هاي آموزش سلامت در نقاط مختلف جهان نشان دهنده كارآمد بودن اين برنامه‌ها و كاهش رشد شمار مبتلايان به ايدز بوده است. مثلا در كشورهاي غربي مي‌توان گفت كه گسترش هول انگيز اوليه ايدز تا حد زيادي مهار شده است. يكي از عوامل بسيار مهم اين موفقيت، آموزش گسترده و درست به عموم مردم بوده است.
نحوه بيماريزايي ايدز
براي اينكه بهتر با بيماري ايدز آشنا شويم بهتر است ابتدا مطالبي راجع به ويروسها و رتروويروسها بدانيم.
ويروسها
ويروسها به شكلهاي مختلفي وجود دارند اما همه آنها داراي ساختماني از قطعات پروتئيني هستند. در داخل ويروسها، دي ان اي (DNA) يا آراناي (RNA) وجود دارد كه براي تكثير ويروسها لازم مي‌باشند.
رتروويروسها
اچ‌آي‌وي نوعي ويروس است كه به گروه رترووبروس‌ها تعلق دارد. رتروويروسها يك سلول را آلوده كرده و ماده ژنتيكي خود را با دي ان اي سلول ميزبان تركيب نموده و باعث تغييراتي در دي ان اي سلول آلوده مي‌كند. به محض اينكه رترويروسها، دي ان اي سلول ميزبان را تغيير دادند، از آراناي سلول ميزبان براي ايجاد نوعي كارخانه ويروس سازي در خود سلول استفاده مي‌كنند.
اچ‌آي‌وي بطور عمده به دو نوع گلبول سفيد خون حمله مي‌كند كه عبارتند از:
(1) ماكروفاژها
(2) سلولهاي تي T (تي سل‌ها T cells) از سلولهاي تي، يك نوع آن كه اصطلاحاً به آن سلول ((تي كمك كننده)) (Tcell Helper ) يا سلول CD4+ گفته مي‌شود، بخصوص حساس به اچ‌آي‌وي مي‌باشد.
يك ويروس اچ‌آي‌وي در يك ماكروفاژ يا سلول تي ميتواند سلول ميزبانش را مجبور سازد كه قبل از نابودي سلول، حدود 250 ويروس جديد بسازد. وقتي سلولهاي تي تخريب شده و از تعداد آنها كاسته مي‌شوند، توانايي بدن در مقابله با عفونتها از بين رفته و به عفونتهاي فرصت طلب و ساير بيماريها اين اجازه را مي‌دهد كه در بدن مستقر شده و ايجاد بيماري كنند.
عفونتهاي فرصت طلب ممكن است داراي منشاء قارچي (مثل كانديد يازيس و هيستوپلاسموزيس) ويروسي (مثل سيتومگالوويروس و هرپس) انگلي (مثل پنوموني پيوموسيستيس كاريني و توكسوپلاسموزيس) يا باكتريايي (مثل سل و حصبه) باشند. اچ‌آي‌وي خودش مستقيماً سلول ميزبانش را نمي‌كشد بلكه آن را ناتوان كرده و در نهايت سيستم ايمني بدن را نابود مي‌كند. وقتي چنين وضعيتي اتفاق مي‌افتد، عفونتهاي فرصت طلب و ساير بيماريها مي‌توانند به راحتي به سيستم دفاعي بدن غلبه نمايند.
علائم ايدز و روشهاي تشخيص آن
وقتي كه فردي به اچ‌آي‌وي آلوده شود پس از دوره نهفتگي 2 تا 8 هفته‌اي دچار بيماري شبيه سرماخوردگي مي‌شود كه با تب گلودرد، سردرد، عرق كردن، بزرگ شدن غده‌هاي لنفي، درد ماهيچه‌ها و مفاصل و گاهي دانه‌ها و لكه‌هاي قرمز پوستي همراه است. اين بيماري اوليه خود به خود بهبود پيدا مي‌كند و در نتيجه فرد متوجه عفونت خود به اچ‌آي‌وي نمي‌شود. حتي گاهي ممكن است بدن فرد پس از آلوده شدن هيچ علامتي نشان ندهد. سپس طي دوره طولاني چند ساله اي كه ممكن است تا 15 سال هم طول بكشد، فرد به ظاهر سالم و بدون علامت است اما ويروس آرام آرام با نابود كردن سلولهاي CD4+ دستگاه ايمني فرد را از كار مي‌اندازد. در اين مرحله بيماران مبتلا به اچ‌آي وي در مقابل آنچه به «عفونتهاي
فرصت طلب) معروف است آسيب پذيرند. عامل پيدايش اين گونه عفونتها باكتريهاي شايع، قارچها و انگلهايي هستند كه بدن سالم قادر به مبارزه با آنهاست، اما اينها مي‌توانند در كساني مانند بيماران دچار ايدز كه سيستم دفاعي بدنشان آسيب ديده است ايجاد بيماري كنند و حتي آنها را از پاي درآورند. اينجاست كه علامتهاي بيماري پيدا مي‌شوند. علايم و نشانه‌هاي بيماري در اين مرحله عبارتند از: تب طولاني مدت، از دست دادن بيش از 10 درصد از وزن بدن در مدت يك ماه، اسهال طولاني مدت (بيش از يك ماه)، احساس خستگي شديد براي مدت طولاني، عرق شبانه فراوان، سرفه مداوم و طولاني مدت، دانه‌ها و لكه‌هاي پوستي خارش دار، برفك دهان گلو، زخمهاي دهاني، تبخال، مشكلات عصبي و تورم غده‌هاي لنفي. البته اين علامتها ممكن است در مبتلايان به بيماريهاي ديگر نيز وجود داشته باشند و تنها به دليل وجود آنها نمي‌توان فكر كرد كه فرد مبتلا به ايدز است.
اما چطور مي‌شود فهميد كه فردي دچار ايدز شده است؟ اين كار با آزمايش ساده خون امكان پذير است. اين آزمايش بسيار حساس است و نتيجه منفي آن تقريباً به صورت قطعي ميتواند خيال فرد را راحت كند. اگر نتيجه اين آزمايش مثبت باشد، خود آزمايشگاه دوباره آزمايش اختصاصي تري را هم انجام مي‌دهد تا مطمئن شود كه نتيجه درست است. البته اين آزمايش خون عيبي هم دارد و آن هم اين است كه وجود پادتن ترشح شده به وسيله گويچه‌هاي سفيد را بررسي مي‌كند. ساخته شدن اين پادتن ممكن است چند هفته تا چند ماه طول بكشد. بنابراين در چند هفته يا چند ماه اول ممكن است فرد آلوده به اچ‌آي‌وي باشد، اما آزمايش آن را نشان ندهد. البته براي تشخيص بيماري در اين دوره زماني هم آزمايشهاي ديگري وجود دارند كه وجود خود ويروس يا پادتن‌هاي آن را در خون بررسي مي‌كنند، اما هزينه آنها خيلي زياد است.
عوارض ايدز
هنگامي كه فردي به مرحله پاياني ايدز برسد كه در آن دستگاه ايمني او بسيار ضعيف مي‌شود و در نهايت به عفونتها و سرطانهايي دچار مي‌شود كه افراد عادي و سالم را به ندرت مبتلا مي‌كنند. خود بيماري ايدز كشنده نيست، بلكه همين عوارض ايدز (يعني سرطانها و عفونتهاي فرصت طلب) است كه بيمار را از پاي در مي‌آورد. برخي از اين سرطانها و عفونتها عبارتند از:
1) برفك (كانديدياز) (شكل 10)، كه عفونتي قارچي است و در صورت سالم بودن دستگاه ايمني تنها در برخي نوزادان ديده مي‌شود. برفك در مبتلايان به ايدز بسيار شديد است و گاهي علاوه بر دهان به مري، ناي و ريه هم حمله مي‌كند و در تمام اين قسمتها ضايعات وخيمي ايجاد مي‌نمايد.
2) سينه پهلوي ناشي از نوعي عامل بيماريزا كه به طور معمول در هوا وجود دارد اما نمي‌تواند افراد سالم را بيمار كند. اين نوع سينه پهلو در مبتلايان به ايدز كشنده است.
3) اسهال ناشي از چند نوع تك ياخته ميكوسكوپي كه در انسانهاي سالم نمي‌توانند عفونت جدي ايجاد كنند.
4) توكسوپلاسموز، انگلي است كه از گربه‌هاي آلوده به انسان منتقل مي‌شود ولي ابتلا به آن در انسانهاي سالم (مگر در دوران جنيني) بيماري جدي ايجاد نمي‌كند. توكسوپلاسموز در مبتلايان به ايدز به مغز و چشم حمله مي‌كند.
5) انواع باسيلهاي غير معمول شبيه باسيل سل، كه در افراد سالم باعث بيماري جدي نمي‌شوند، اما در مبتلايان به ايدز مي‌توانند مرگبار باشند.
6) انواعي از ويروسها كه تنها افراد دچار ضعف ايمني را مبتلا مي‌كنند و مي‌توانند سبب مرگ آنها شوند.
7) ساركوم كاپوسي، كه نوعي سرطان نادرست پوست و مخاط است، اما در مبتلايان به ايدز به صورت شايعي ديده مي‌شود.
8) لنفوم مغزي، نوعي سرطان مغز است اين بيماري در افراد سالم نادر است، اما در بيماران ايدز شايع مي‌باشد.
9) لنفوم بوركيت، كه نوعي سرطان خون كشنده است.
10) سرطان گردن رحم، كه در بيماران ايدز بيشتر ديده مي‌شود.
عوارض رواني ايدز
بيماران مبتلا به ايدز به چند دليل بيشتر از ديگران دچار مشكلات عصبي و رواني مي‌شوند:
عفونتهاي فرصت طلب مغزي، تومورهاي مغزي، اختلالهاي غدد درون ريز، ابتلاي همزمان به اعتياد، عوارض داروهاي ضد ويروسي بر دستگاه عصبي و استرسهاي رواني و اجتماعي.
اين بيماران از افراد عادي به بيماريها و اختلالهاي رواني زير دچار مي‌شوند: انواع ضايعات عملكردي مغز، زوال عقل، اختلالهاي اضطرابي (مثل اضطراب، حمله‌هاي عصبي ناشي از ترس و هراس، ترس اجتماعي) افسردگي، شيدايي (Mania)، جنون (Schizophrenia)، بي خوابي و اعتياد.
علت بروز مشكلات رواني در بيماران مبتلا به ايدز عبارت است از: عارضه‌هاي جسمي ايدز كه بسيار دردناك و رنج آورند، ترس از مرگ، نامعلوم بودن آينده، ديدن مرگ دوستان و بستگاني كه در دام ايدز گرفتار بوده‌اند، بدنام شدن در جامعه و دشواري در برقراري ارتباط با ديگران و ….
افسردگي شايع ترين مشكل رواني در مبتلايان به اچ‌آي‌وي و ايدز است كه در 4 تا 40 در صد از اين بيماران ديده مي‌شود. همچنين با پيشرفت بيماري احتمال ابتلاي بيماران به افسردگي شديد باز هم افزايش مي‌يابد.
در برخي موارد اين تصور نادرست وجود دارد كه بيماران ايدزي ممكن است در فكر انتقام جويي از ديگر افراد اجتماع از طريق آلوده كردن ايشان باشند. اما چنين نيست و اين بيماران نيز مانند ديگر بيماران نياز به درمان و كمك دارند. با پرهيز از تهمت زدن به اين بيماران و ياري رساندن به ايشان براي درمان وادامه زندگي، آنها نيز مانند ديگران به زندگي متعارف خواهند پرداخت.
انجام مشاوره كه اقدامي حمايتي بر پايه علوم روانشناسي است، به دلايل زير براي مبتلايان به ايدز ضرورت و فايده دارد:
1) سازگاري با بيماري، چون عفونت اچ‌آي‌وي پايدار و هميشگي است.
2) برخورد با مشكلات جسمي ناشي از بيماري
3) كاهش مشكلات رواني ناشي
4) وجود مشكلات اجتماعي در مبتلايان به ايدز
5) نياز به اطلاع رساني جهت رفتارهاي پرمخاطره از طريق آموزش و تشويق به پيگيري درمان
مشاوره در ايدز براي 3 گروه مختلف انجام مي‌شود:
1) مبتلايان به بيماري و خانواده‌هاي آنها
2) افرادي كه جهت انجام آزمايش اچ‌آي‌وي معرفي شده‌اند.
3) معتادان تزريقي و خانواده‌هاي آنها
ارائه مشاوره در ايدز يكي از اركان مراقبت از اين بيماران به شمار مي‌رود.
راههاي انتقال اچ‌آي‌وي و ايدز
ايدز ميتواند از اين راه‌ها منتقل شود:
1)تماس با خون آلوده به اچ‌آي‌وي
• تزريق خون و فراورده‌هاي خوني آلوده
سرنگ آلوده و مشترك (يعني دو يا چند نفر از يك سرنگ و سوزن براي تزريق استفاده كنند)
زخمي شدن هنگام مراقبتهاي بهداشتي (بريدن غير عمدي بدن خود با تيغ يا سوزني كه بوسيله شخصي آلوده به اچ‌آي‌وي استفاده شده است)
عملهاي جراحي و دندانپزشكي غير بهداشتي
خالكوبي (ممكن است سوزن خالكوبي قبلا براي فردي آلوده به اچ‌آي‌وي به كار رفته باشد)
استفاده از تيغ مشترك و آلوده ب اچ‌آي‌وي مثلا در آرايشگاهها
تماس غشاهاي مخاطي و جاهايي از بدن كه زخمي شده‌اند با خون يا ترشحات بدن فرد آلوده به اچ‌آي‌وي
2) تماس جنسي با فرد آلوده به اچ‌آي‌وي بدون استفاده از روشهاي ايمن
4) انتقال از مادر به كودك
• در هنگام آبستن
• هنگام زايمان
• در زمان شيردهي
احتمال عفونتزايي هر يك از راههاي معمول انتقال ايدز
راه انتقال احتمال عفونتزايي (درصد) سهم از كل موارد انتقال در جهان (درصد)
تماس جنسي 3-1 79
انتقال از مادر به جنين 40-20 11-5
تزريق خون و فرآورده‌هاي آن بيش از 90 5-3
سرنگ آلوده در معتادان تزريقي 60-10 12-5
زخمي شدن هنگام مراقبتهاي بهداشتي 3 كمتر از 1
ايدز از اين راه‌ها منتقل نمي‌شود:
1) تماسهاي معمول اجتماعي مانند زندگي در يك خانه با فرد آلوده مسافرت با وسايل نقليه و شلوغ، معاشرت معمول در جامعه، كار با افراد در يك محيط، همكلاس بودن با فرد مبتلا و نشستن كنار آنها، تماس با پوست، ترشحات اشكي و بزاق افراد مبتلا به شرطي كه پوست شما زخمي نباشد، دست دادن، روبوسي كردن، همسفره شدن و استفاده از تلفن، كتاب، مجله يا ديگر وسايلي كه فرد مبتلا قبلا به آنها دست زده است. اگر چه ويروس اچ‌آي‌وي در بزاق دهان شخص آلوده وجود دارد، اما ميزان آن كمتر از آن است كه بتواند بيماري را منتقل كند.
همچنين زماني كه مايعات حامل ويروس خشك شده باشد، خطر انتقال ويروس نزديك به صفر خواهد بود.
2) استفاده از مكانهاي مشترك مانند توالت، حمام، استخر شنا، آبخوري و دستشويي
3) قرار گرفتن در معرض عسطه و سرفه فرد مبتلا
4) گزش حشرات مانند پشه يا ساسي كه فرد مبتلا را هم نيش زده باشد.
همان طور كه در جدول 2 مي‌بينيد مؤثرترين راه انتقال (راهي كه بيش از همه احتمال آلوده شدن در آن هست) تزريق خون و فراورده‌هاي خوني مي‌باشد، اما شايع ترين راه انتقال بيماري ايدز در جهان تماس جنسي است.
نحوه پيشگيري از ايدز
در ايالات متحده آمريكا، فقط وقتي كه تشخيص بيماري ايدز در يك فرد داده شد، بايد عفونت به اچ‌آي‌وي به مركز كنترل و پيشگيري بيماري (CDC) گزارش شود. بنابراين تعداد موارد ايدز گزارش شده فقط بنانگر در صد كمي از افرادي است كه به عفونت اچ‌آي‌وي آلوده شده‌اند. بعضي از محققين تخمين زده‌اند كه به ازاء هر يك بيمار مبتلا به ايدز كه گزارش مي‌شود، 50 تا 70 نفر ديگر نيز به اچ‌آي‌وي مبتلا هستند.
با پيشرفتهاي زيادي كه در درمان ايدز ايجاد شده است، به طول عمر بيماران مبتلا به ايدز افزوده شده و اين بيماري نيز جزء بيماريهاي مزمن محسوب مي‌گردد. افراد مبتلا به عفونت اچ‌آي‌وي و ايدز اكنون عمر بيشتر مي‌كنند اما اين عفونت تا آخر همراه آنان مي‌باشد.
متاسفانه ايدز در بين افراد فقير شيوع بيشتري دارد. عدم دسترسي به مراقبتهاي بهداشتي، خدمات اجتماعي و اطلاعاتي كه براي پيشگيري از اين بيماري بايد آموخته شود، بعلاوه ساير عوامل باعث مي‌گردند كه افراد فقير بيشتر مستعد ابتلا به اين عفونت شوند. بسياري از افراد فقير در ايالات متحده آمريكا قادر به پرداخت سالي 000/10 تا 000/20 دلار براي خريد داروهاي اين بيماري نيستند.
گزارشهايي كه اخيراً از مراكز كنترل و پيشگيري بيماري (CDC) آمريكا اعلام شده است بيانگر اين نكته است كه حدود پنجاه در صد موارد جديد اين بيماري در سياهپوستاني كه فقط 13 درصد از كل جمعيت آمريكا را تشكيل مي‌دهند ديده مي‌شود.
اسپانيايي تبارهاي آمريكا نيز با وجود اينكه 10 درصد از كل جمعيت آمريكا را تشكيل مي‌دهند، حدود 20 درصد از موارد جديد ابتلاء به ايدز را شامل مي‌شوند.
پيشگيري از ايدز
ساختن يك واكسن براي پيشگيري از ابتلاء به عفونت اچ‌آي‌وي، هدف اصلي درمبارزه با اين بيماري مي‌باشد. در صورت كشف واكسن، اين واكسن ميتواند بسيار مؤثرتر از درمانهاي رايج براي اين بيماري باشد. با اينحال واكسن نيز مشكلات خودش را خواهد داشت كه عبارتند از:
• اچ‌آي‌وي به سرعت و به آساني جهش پيدا مي‌كند. بنابراين يك واكسن فقط از يك نوع خاص ويروس پيشگيري مي‌كند و بر روي ساير انواع جهش يافته آن، اثري ندارد (همانند واكسنهايي كه امروزه براي انفوآنزا ساخته شده است و فقط بر روي بعضي از انواع آن كاربرد دارد).
• يك واكسن ميتواند باعث ايجاد انواع جديدي از اچ‌آي‌وي شود كه به درمانهاي رايج، شديداً مقاوم باشد.
• يك واكسن ميتواند باعث ايجاد يك اطمينان كاذب در افراد شود كه آنها ديگر به ايدز مبتلا نخواهند شد و در نتيجه دست به كارهاي پر خطري در ابتلا به اين بيماري بزنند.
پيشگيري اوليه
از آنجايي كه هنوز هيچ واكسني براي پيشگيري از ابتلاء به عفونت اچ‌آي‌وي كشف نشده و هيچ معالجه اي براي ايدز ايجاد نشده است، پيشگيري اوليه مطمئن ترين روش براي توقف انتقال ويروس مي‌باشد. پيشگيري اوليه شامل تمام مواردي مي‌باشد كه براي ارتقاء بهداشت و پيشگيري از ابتلاء به عفونت اچ‌آي‌وي صورت مي‌گيرد.
روشهاي رايج پيشگيري اوليه عبارتند از:
• آموزش بهداشت عمومي
• ارتقاء فعاليتهاي بهداشتي
• اطلاع رساني درباره روشهاي جلوگيري از بارداري
• در دسترس بودن وسايل حفاظتي مثل كاندوم
اقدامات خاصي كه براي پيشگيري از عفونت اچ‌آي‌وي بايد انجام شود عبارتند از:
• خودداري از فعاليت جنسي با افراد آلوده به اچ‌آي‌وي
• خودداري از فعاليتهاي جنسي مضر مثل ارتباط جنسي از طريق مقعد (زيرا ممكن است باعث آسيب به بافتهاي بدن شود)
• عدم استفاده از مواد مخدر تزريقي
• عدم استفاده از وسايل شخصي ديگران مثل مسواك، تيغ يا ساير وسايلي كه ممكن است حاوي خون يا ترشحات بدن باشند.
• انجام آزمايش آنتي با دي اچ‌آي‌وي در هنگامي كه قصد حامله شدن وجود دارد.
اكثر موارد انتقال اچ‌آي‌وي شغلي در حرفه پزشكي و بهداشتي رخ مي‌دهد، بطوريكه در پرستاران، تكنسين‌هاي آزمايشگاهي و پزشكان اين احتمال بيشتر وجود دارد. در اينجا چند روش پيشگيري اوليه براي پرستاران و ساير افرادي كه به حرفه پزشكي مشغول هستند آورده شده است:
• هميشه احتياط‌هاي استاندارد را بكار بريد.
• دستها را بطور مرتب بشوئيد.
• تمام وسايل تيز و برنده را با احتياط برداريد.
• از محفظه‌هاي مقاومي كه براي وسايل تيز يك بار مصرف ساخته شده‌اند استفاده نماييد.
• هيچگاه دوباره اقدام به گذاشتن درپوش سوزن نكنيد.
• براي پيشگيري از انجام تنفس دهان به دهان در مواقع ضروري، هميشه وسايل تنفس مصنوعي را در دسترس داشته باشيد.
يك بار مواجه شدن با خون آلود به اچ‌آي‌وي تقريباً يك در 300 احتمال منجر شدن به عفونت اچ‌آي‌وي را دارد كه مقايسه با هپاتيت ب B كه اين ميزان، يك در 3 مي‌باشد، مقدار نسبتا ناچيزي است.
پيشگيري ثانويه
در پيشگيري ثانويه از ايدز، هدف ما شناسايي زود هنگام عفونت اچ‌آي‌وي و درمان زودتر آن مي‌باشد. شناسايي بيماران در مراحل اوليه ابتلا به عفونت، ممكن است به كاهش شدت بيماري كمك نمايد.
اقدامات رايجي كه در مرحله پيشگيري ثانويه انجام مي‌گردد شامل فعاليتهاي بيماريابي و آموزش درباره شناسايي علايم بيماري مي‌باشد.
ارزيابي بيماران مبتلا به ايدز
ارزيابي بيماران مبتلا به ايدز ميتواند بسيار مشكل باشد، اولاً بخاطر اينكه تشخيص عفونت اچ‌آي‌وي در افراد ممكن است دشوار باشد زيرا ويروس داراي يك دوره طولاني كمون (نهفتگي) مي‌باشد. آزمايشها ممكن است به مدت چندين ماه وجود ويروس در بدن را نشان ندهند. بعلاوه، علايم و نشانه‌هاي اوليه عفونت اچ‌آي‌وي اغلب با يك آنفلوآنزاي ساده اشتباه گرفته مي‌شوند.
دورة پنجره
در صورتي كه آنتي بادي در مقابل عفونت اچ‌آي‌وي هنوز در بدن تشكيل نشده باشد، آزمايش اچ‌آي‌وي بي نتيجه خواهد بود. به مدت زماني كه عفونت اچ‌آي‌وي در بدن وجود دارد اما هنوز آنتي بادي‌هاي آن ايجاد نشده‌اند، اصطلاحاً «دوره پنجره» (Window Period) گفته مي‌شود و ممكن است چندين روز يا چندين ماه طول بكشد. اين مدت در بيشتر موارد، كمتر از سه ماه طول مي‌كشد اما در بعضي مواقع نيز ميتواند مدت بيشتري باشد ولي معمولاً از شش ماه كمتر مي‌باشد.
از ايجاد عفونت تا پيدايش بيماري مزمن
از هنگام ابتلا به عفونت تا بروز اولين نشانه‌هاي بيماري ايدز بطور ميانگين حدود 10 سا ل طول مي‌كشد. اين مدت ده سال فقط در بالغين مي‌باشد و در كودكان، اين مدت تنها 17 ماه مي‌باشد. با اينحال با كشف داروهاي جديد به اين زمانها افزوده مي‌گردد و افراد ديرتربه ايدز دچار مي‌شوند.
معاينه كامل
وقتي يك بيمار مشكوك به عفونت اچ‌آي‌وي معاينه مي‌شود بايد بطور كامل شرح حال او گرفته شود، معاينه كامل انجام شده و آزمايشهاي تشخيصي براي او درخواست گردد. عفونت اچ‌آي‌وي بطور مستقيم ميتواند تقريباً تمام قسمتهاي بدن را درگير سازد.
در مراحل اوليه، عفونت اچ‌آي‌وي باعث تغييرات جزئي و غير اختصاصي در بدن مي‌شود اما بعد از مدتي مشكلات بيشتر و پيچيده تري را در بدن ايجاد مي‌كند. وقتي كه بيماري ايدز در بدن پيشرفت مي‌كند، ممكن است علايم و نشانه‌هاي زير ديده شود:
• درد استخوان و عضلات
• بي اشتهايي و كاهش وزن
• تب
• سردرد
• بزرگ شدن غدد لنفاوي
• بي حالي
• تهوع، استفراغ و اسهال
• گلودرد
مراحل پيشرفت عفونت اج آي وي و ايدز را مي‌توان با دو روش زير مشخص نمود:
• سيستم مرحله بندي والتر ريد (Walter Reed)
• سيستم مراكز كنترل و پيشگيري بيماري (CDC)
