بخشی از مقاله
چکیده
اقلیم و توپوگرافی هر منطقه و بکارگیری مصالح بوم آورد برای ساخت و ساز سکونتگاه ، علاوه بر حرمت به طبیعت و ارزشمند شمردن آن سبب تلفیق زیستگاه با طبیعت و درهم تنیده شدن دست سازه ها با طبیعت می شود. ترکیب عالمانه دست سازه ها با محیط نه تنها سبب انسجام بلکه سبب یکپارچگی و پویایی و همچنین استقبال و پذیرش ساکنین آن سکونت گاه می گردد ،این مسئله چه در اقلیم گرم و خشک و چه کوهستانی و یا هر اقلیم دیگر تعمیم می یابد.این مقاله می کوشد با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و بررسی نمونه ها اهمیت بازآفرینی الگوی سنتی و بومی و همچنین آسیب شناسی معماری مدرن در سکونتگاه های سنتی کوهستانی با تمرکز بر سکونتگاه های منطقه ی اورامانات بپردازد. هدف از این نوشتار بیان اهمیت چنین بافت های اصیلی به منظور حفظ سنت های بومی ساخت و ساز و همچنین ارائه راهکارهایی به منظور حفظ بافتهای سنتی چنین مناطقی می باشد.روستاهای منطقه ی اورامانات بدلیل موقعیت جغرافیایی این ناحیه کاملاً با محیط اطراف درهم تنیده ، بناها و فرم منطقه هر کدام تکمیل کننده ی دیگری شده.تقریبا تمامی روستاهای اورامانات از نوع روستاهای پلکانی یا طبقاتی هستند که ساخت بنا و معابر کاملا پیرو ساختار تیپولوژی بستر می باشد.
کلمات کلیدی: آسیب شناسی،سکونتگاه،اورامانات،اقلیم کوهستانی،الگوهای سنتی
.1 مقدمه
اقلیم،فرهنگ،مصالح موجود و برخی دیگر از عوامل در هر منطقه ای ،این امکان را برای سازندگان فراهم آورده که بناها و سکونتگاه هایی را برپا نمایند که علاوه بر آسایش و رفع نیاز ساکنین،دست سازه را با طبیعت و اقلیم موجود تلفیق نمایند به نحوی که بناو محیط طبیعی مکمل یکدیگر باشند.این همخوانی بنا با اقلیم از مهم ترین عواملی بوده که سبب گردیده بسیاری از مناطق و روستاها و بطور کلی سکونتگاه ها ی بومی و سنتی ،همچنان به حیات خود ادامه دهند.اقلیم ها ، به واسطه ی ویژگی ها و پتانسیل های خود، نوعی الگوی زندگی را به وجود آورده اند که در طول قرن ها از نسلی به نسلی دیگر منتقل شده و اکنون به صورت ناخودآگاه در رفتارها و ادارکات افراد ظاهر می شود.
مناطق کوهستانی از نمونه اقلیم هایی است که معماری بناهای آن غالباً بر اساس شرایط آب و هوایی و شرایط طبیعی منطقه و همچنین با بکارگیری مصالح موجود یا اصطلاحاً مصالح بوم آورد پای گرفته اند. سکونتگاه های کوهستانی منطقه ی اورامانات از نمونه مواردی است که کاملاً همخوان با محیط ویژه ی خود و با پیروی از توپوگرافی منطقه پای گرفته اند و همچنین کمترین صدمه به محیط طبیعی را در این سکونتگاه ها شاهدیم.در اغلب بناهای این منطقه سنگ و چوب بعنوان مهم ترین مصالح برای ساخت و ساز بکارگرفته شده.سنگ ها بصورت خشکه چین و بدون استفاده از ملات در دیوارها بکاررفته،چوب نیز از دیگر مصالح اصلی برای ساخت بناهای منطقه است که در سقف ها بکار رفته،نهایتاً استفاده از مصالح بوم آورد و همچنین پیروی از توپوگرافی محل معماری خاص و ویژه ای را پدیده آورده که شناسنامه ی معماری منطقه اورامانات است.
.2 بحث
2-1منشورها و بیانیه هایِ با موضوع معماری بومی و سنتی
برای رسیدن به موضوع اصلی این مقاله لازم است مواردی از منشورها و بیانیه هایی که در آنها به حفظ و حراست از معماری بومی و سنتی اشاره شده است را بیان کرد و در ابتدا باید چنین گفت که جلوگیری از وارد آمدن آسیب بر بناها خود نوعی حفاظت است.در ماده 65 منشور کنگره آتن - - 1931 آمده،ارزشهای معماری باید محافظت شوند،چه آنگاه صحبت از بناهای منفرد به میان است و چه زمانی که هسته ی کامل شهری مورد نظرند.در ماده ی 66 نیز چنین عنوان شده که ، این ارزشها، آنگاه که بیان و زبان حال فرهنگ پیشین بوده یا علاقه مندی همگانی را پاسخ می دهند،می باید مورد مراقبت قرار گیرند.بیانیه ترینیداد - 1982 - چنین بیان می کند که ،حفاظت از سکونتگاه های کوچک را بعنوان وظیفه ی اخلاقی مردمان می داند و به تشویق استفاده از مصالح و شیوه های سنتی و بومی و تقویت برنامه های آموزشی برای حفظ چنین سکونتگاه هایی اشاره دارد.
بیانیه لوزان - - 1990 ،این بیانیه سعی بر آن دارد تا با همکاری متخصصان رشته های گوناگون،بالا بردن میزان مشارکت گروههای فرهنگی محلی،تأمین تبادل اطلاعات برای عموم و کارشناسان و ارتقای سطح آموزش در زمینه مرمت به درک ریشه های بومی - محلی،نگهداری،حفاظت و مدیریت آثار و ابنیه تاریخی - محلی کمک کند.بیانیه مکزیکوسیتی - 2000 - ،به منظور حفاظت از میراث ساخت و سازهای بومی تدوین شد.این بیانیه میراث ساخت و سازهای بومی را نمایانگر زندگی معاصر،سند تاریخی جامعه و بخشی از منظر فرهنگی می داند و معتقد است آنها در معرض خطرند،با ذکر این نکته که حفاظت از میراث های بومی مستلزم حفاظت گسترده و مداوم جامعه،استفاده از تخصص های گوناگون،کمک های اداری،مالی و فنی مقامات مسئول،ارائه برنامه های آموزشی و ارتقای تبادل اطلاعات و تجارب است.
2-2 شناخت منطقه مورد مطالعه
اورامان سرزمینی کوهستانی و نسبتاً مرتفع با ارتفاعی از 1500 تا 3500 متر از سطح دریا،در تقسیم بندی سیاسی بخشی از آن در کردستان و کرمانشاه و بخش دیگر در شرق اقلیم کردستان در کشورعراق قرار دارد.در پهنه بندی اقلیمی هم در گونه سرد و کوهستانی قرار می گیرد،با تابستان های معتدل و زمستانی سرد و برفی،اما به دلیل اختلاف ارتفاع فاحش،حتی در یک فصل معین، میان نواحی مجاور تفاوت های آب و هوای شدیدی به چشم می خورد، به طوری که شروع رویش بهار طبیعت در این مناطق گاهاً تا دو ماه اختلاف زمانی دارد.منطقه اورامانات یکی از کهن ترین زیستگاه های خاورمیانه است.
منطقه اورامان به دلیل قرارگیری در دل کوهستان های سخت و صعب العبور همواره در طول تاریخ ، منطقه ای خودکفا بوده است به طوری که مردمانش ملزومات زندگی خویش را از نیازهای اولیه - خوراک،پوشاک و مسکن - تا دیگر نیازها را در محیط خویش تأمین می کرده اند.در دنیای معاصر نیز به دلیل قرارگیری در نواحی دورافتاده و مرزی کمتر دچار تغییرهای ساختاری در حیطه ی فرهنگ و معماری شده است.لذا در این سرزمین الگوها و شیوه های زیست هزار ساله را امروزه نیز می توان به عین دید.در منطقه تعدادی بسیاری روستا وجود دارد که تقریبا تمامی آنها از یک شیوه ی خاص که مختص به خود منطقه است برای ساخت و ساز سکونتگاه هایشان بهره برده اند.استفاده از مصالح محلی،قرارگیری بناها برروی شیب طبیعی زمین،معابر باریک ،سقف هر بنا حیاط بنای طبقه بالاتر یا محل گذر بناهای سطح بالاتر و ... از نمونه مشترکات معماری سکونتگاه های این منطقه است. در تصویر شماره 1 ویژگی های روستاهای منطقه در ابعادی کوچک قابل مشاهده است.
3-2 معماری منطقه،اهمیت،راه کارها
با صدور و گسترش مصالح ساختمانی،اجزاء و عناصر سازه ای ، و محصولات معماری تولید شده در سطح جهان، نوعی یکپارچگی و هماهنگی معماری در سطح جهانی فراهم گردید.این امر در کمرنگ شده - و در مواردی حتی از بین رفتن - معماری های سنتی و بومی
