بخشی از مقاله
اهميت و ضرورت زهكشي راهها
مقدمه
روش برخورد با زهكشي آب هاي سطحي و سياست هاي حاصله در دهه گذشته تغيير جهت قابل توجهي داشته است. اقدامات دهه هاي گذشته معمولا شامل قطع ارتباط جريان، جمع آوري ، و دفع جريان هاي سطحي در سريع ترين زمان بوده است.اثرات تجمعي روش هاي برخورد گذشته را مي توان عامل اصلي افزايش سيل زدگي پائين دست دانست.اين پديده اغلب با كاهش ذخيره آب هاي زيرزميني همراه بوده است گاه نيز براي پرهيز از اين مشكل، اجراي طرح هاي بزرگ مهندسي در پائين دست در دستور كار قرار گرفته است. امروزه در برنامه ريزي طرح جامعه سيلاب مناطق شهري توجه فزاينده اي به نگهداري و ذخيره سازي باران در نزديك ترين محل بارش مي شود كه گاه ممكن است به صورت كوتاه مدت، ايجاد مزاحمت هاي موضعي نمايد.
كيفيت آب نيز در دهه گذشته به صورت يكي از نكات برجسته حاصل از اثرات فعاليت هاي انساني در محيط زيست مورد توجه بوده است. شواهد اجتناب پذيري وجود دارد كه حكايت از حضور مقدار قابل توجه آلاينده در روان آب هاي سطحي است. رواناب سطحي روكش خيابان سهم قابل توجهي در اين آلودگي ها دارند بنابراين در برنامه ريزي زهكشي آب هاي سطحي نمي توان از كنار حفظ كيفيت منابع آب پذيرنده بي تفاوت گذشت.هزينه سنگين تصفيه رواناب ، بررسي گزينه هاي مرتبط با ذخيره موقت سيلاب ها را ، به عنوان گزينه هاي قابل توجه، اجتناب نا پذير مي نمايد.
امروزه طرح جامع زهكشي شهري بايد شامل سيستم هاي جمع آوري ، ذخيره، احتمالا تصفيه و دفع باشد. تركيب مناسب مولفه هاي فوق بايد در يك سيستم مديريت آب هاي سطحي مورد بررسي قرار گيرد. يقينا براي هر پروژه خاص تركيب بهينه اين اجزاء متفاوت خواهد بود.
زمينه هاي هيدرولوژي و هيدروليك زهكشي راه ها به سرعت در حال تكامل است و در نظر گرفتن اصول جديد و منطبق بر يافته هاي جديد از مسئوليت هاي مهندس طراح است طراحي زهكشي راه ها فراتر از كاربرد اصول فني هيدرولوژي و هيدرولي در راه ها است. طرح مطلوب زهكشي بايد بتواند ضمن توجه به مسائل ايمني و اقتصادي ، توازن مناسبي بين اصول فني، داده ها و محيط به وجود آورد. چنين دستاوردي فقط با استخدام قضاوت هاي مهندسي معقول قابل دسترسي است.جمع آوري و هدايت رواناب سطحي از بستر ترافيكي و هدايت جريان حاصله از بالا دست راه به پائين دست يابد به گونه اي صورت گيرد كه با فرا آب و سرعت فزاينده همراه نبود و ضريب ايمني ترافيك را كاهش ندهد.
ظظ
ضرورت ، وظايف ، واهداف زهكشي
بدون شك ايمني آمد و رشد ( ترافيك) ارتباط نزديكي با زهكشي جاده ها دارد. دفع سريع سيلاب از سطح جاده ها از شدت شرايطي كه با بروز صدمات و خطرات آبي همراه است خواهد كاست.
يكي از وجوه بسيار مهم طراحي راهها، تامين امكانات حفاظتي آن ها در مقابل آب هاي سطحي و زير زميني است آب روي بستر مي تواند سبب كند شدت جريان ترافيك ، كاهش ديد به دليل پاشيده شدن آب ولجن ومهمتر از همه عامل تصادفات فراواني باشد كه در نتيجه وقوع پديده « آب پروازي» حاصل مي شود. اگر آب امكان ورود به سازه جاده را پيدا كند زير سازي و روسازي تضعيف شده و آسيب پذيري جاده افزايش مي يابد.
آب هم چنين مي تواند اثرات تخريبي و نامطلوب بر شانه ها،شيب ها ، آبراهه ها و ديگر اجزاء راه داشته باشد. سرعت زياد آب مي تواند با فرسايش همراه شود كه با آسيب هاي شناخته شده اي براي جاده همراه است. از طرف ديگر سرعت كم مي تواند سبب تر سيب گل ولاي شود كه در نهايت مي تواند به بسته شدن سيستم زهكشي منجر شود گرچه اغلب بسته شدن حاصل فرسايش شديد و يا سرريز كردن و شسته شدن تاسيسات و سازه هاي جنبي است.
تعريف و تبيين معيارهاي مشخص براي زهكشي راه ها از اصلي ترين الزامات طراحي و دفع جريان هاي سطحي از بسترهاي ترافيكي ممكن است. واقعيت اين است كه شكل گيري يك ورقه ( فيلم) آب بر روي بستر ترافيكي و عدم زهكشي و دفع آن با سرعت كافي تحت شرايط خاص ، مي تواند براي وسائط نقليه در حركت بسيار خطرناك باشد. به اين پديده كه آب پروازي گفته مي شود با خسارت جاني و مالي فراواني همراه بوده است. بافت و مشخصات فيزيكي سطح بستر ترافيكي و شرايط فيزيكي لاستيك وسائط نقليه از حيايي ترين عوامل موثر در شكل گيري اين پديده است واژگون شدن تعداد كثيري از وسائط نقليه در سطح ملي و بين المللي در نتيجه آب پروازي و خسارت جاني و مالي فراوان حاصله نشان از اهميت زهكشي راه ها و ضرورت كنترل خسارات و خطرات آن دارد .
براي بهينه كردن سيستم زهكشي راه ها بايد آب گرفتگي مجاز را تعريف و كنترل كرد . آب گرفتگي مجاز مي تواند بر حسب نوع بزرگراه متغير در نظر گرفته شود ، لكن ، اهميت آن در كنترل خسارات و خطرات جاني و مالي نبايد ناديده گرفته شود . از آنجا كه آب پاشيده شده بر روي ديد و كنترل وسائط نقليه اثرگذار است ، بزرگ راه هاي با ترافيك سنگين و سرعت بالا قدرت تحمل آب گرفتگي كمتري ، نسبت به راه هاي فرعي و خيابان هاي شهري ، دارند . البته حساسيت خيابان هاي شهري با ترافيك پياده سنگين نيز به آب گرفتگي بسيار زياد
است و شايسته است كه در كمينه كردن آن نيز تلاش شود . توجه به اين نكته نيز ضروري است كه تجمع آب در يك سمت خط عبوري راه سبب اعمال نيروي نا همگن به وسيله نقليه مي شود. كه داراي خطرات بالقوه زيادي است. تز شيب عرضي، شيب طولي، تعداد خطوط، عرض شانه جاده، ارتفاع لبه پياده رو، و تعداد خطوط پاركينگ مي توان به عنوان عوامل اصلي موثر در سطح آب گرفتگي نام برد. جزرئيات بيشتر در فصل چهارم اين دستور العمل آمده است.
هدف سيستم زهكشي سطحي، حذف رواناب سطحي از جاده به منظور حركت روان، ايمن و موثر ترافيك است. علاوه بر آن، سازه هاي زهكشي عرضي شامل كالورت ها،پل ها،و… بايد در مجموعه سيستم زهكشي به گونه اي طراحي شوند كه مانع سيل زدگي و وارد شدن خسارت به جاده ها و زمين ها و مستغلات بالا دست گردد.
طراحي سازه هاي زهكشي بايد با توجه به هزينه هاي نگهداري، ريسك مجاور، و هزينه اجرائي سيستم زهكشي، كه اغلب سهم قابل توجهي در كل هزينه راهسازي دارد، صورت پذيرد.
يك سيستم زهكشي داراي چهار وظيفه اصلي است:
1- انتقال رواناب سطحي از بستر ترافيكي به سيستم پذيرنده يا ريزشگاه
2- كنترل سطح آب زير زميني در زير اساس بستر ترافيكي
3- قطع جريان آب هاي زير زميني و آب هاي سطحي كه مي توانند به سمت جاده جريان پيدا كند.
4- هدايت آب در عرض جاده با يك سيستم مناسب و روش كنترل شده
سه وظيفه اول را سيستم زهكشي طولي و مؤلفه ها و اجزاء آن به عهده دارند. حال آن كه وظيفه چهارم مستلزم پيش بيني و احداث سازه هاي زهكشي عرضي است كه پل ها،كالورت ها،و نمونه هائي از آ“ ها هستند.
در طراحي يك سيستم زهكشي مطلوب راه بايد موارد زير مورد بررسي قرار گيرد.
- ايمني وسائط نقليه و موتوري
- راحتي تردد وسائط نقليه و عابرين
- زيبائي ظاهري و حفظ مناظر
- سيل گيري مسير حركت و مستغلات اطراف
- نفوذ احتمالي آب به زير اساس
- كنترل فرسايش،آلودگي، و ديگر ملزومات زيست محيطي
- مسائل اقتصادي در اجرا و نگهداري
رواناب ناشي از مناظر موجود و يا پيش بيني شده در طرح توسعه چون چمن كاري اطراف جاده و تغييرات در كاربري ها را نيز بايد در مجموع منابع زهاب جاده ها لحاظ كرد. ذوب شدن برف هاي حاشيه راه ها ويا برف هاي روي بستر ترافيكي نيز از منابع زهاب راه ها به شمار مي رود.
هرگاه شرايط خاص ايمني ايجاب كند، بايد به طرق ممكن مانع از تخليه جريان هاي سطحي شيب هاي كناره ها به روي سطح پوششي جاده شد.اين امر به خصوص در مواردي كه حضور گل و لاي و يا يخ در روي جاده مي تواند با مشكلات ايمني همراه باشد، جدي است. گرم شدن شيب ها در رئزهاي زمستان و يخ بستن آن درزمستان نمونه اي از اين خطرات است.
حسب اينكه راه هم سطح زمين طبيعي، در خاك برداري و يا در خاكريزي قرار گرفته باشد تأثيرات چشمگيري بر چگونگي دفع آب هاي سطحي دارد. در راه هائي كه هم سطح زمين طبيعي هستند، زهكش سطحي راه قسمتي از سيستم زهكشي سطحي محلي است كه خيابان هاي محلي و مناطق توسعه يافته را سرويس مي دهد. در اين صورت تأمين دهانه هاي ورودي مناسب و كافي به منظور ايجاد امكان دفع سريع آب هاي سطحي جمع آوري شده از مسير ترافيك اصلي ترين نياز است كه با انتقال جريان هاي سطحي جمع آوري شده
به تأسيسات سيستم زهكشي شضهري كامل مي شود، اگر راه در خاكبرداري قرارگرفته باشد، احتمال وجود نقاط كم ارتفاع يا گودال وجود دارد كه آب هاي سطحي اضافي را جمع كرده و لذا ممكن است با ضرورت پمپاژ همراه باشد. در اين گونه راه ها، امكان تلاقي با تأسيسات زير بنايي زير زميني چون شبكه فتضلاب و آب رساني در محل تقاطع با خيابان هاي محلي وجود دارد. طراح زهكش راه هاي مرتفع معمولاً آزادي عمل بيشتري در انتخاب روش جمع آوري و دفع آبهاي سطحي دارد.
به احتمال بسيار زياد، پيش بيني حوضچه هاي تأخير و ايجاد زمان تأخير به عنوان قسمتي از تأسيسات جمع آوري و دفع جريان هاي سطحي بزرگ راه هاي شهريمستلزم جلب نظر موافق مسئولين محلي زهكشي شهري و احتمالات كاربرد مشترك است. معمولاً حق عبور براي بزرگ راه ها در مناطق شهري، به قدري پرهزينه است كه اغلب پيش بيني حوضچه هاي تأخير چندان به صرفه اقتصادي نيست. گرچه محل هاي مناسب براي اين امر و چگونگي امكان تلفيق آن در قسمتي از سيستم مديريت جريان هاي سطحي در فصول بعدي اين مجموعه آمده است.
دامنه وسعت كار
اهداف تبيين شده براي مجموعه حاضر تأكيد بر ارائه ضوابط و معيارهاي سيستم هاي زهكشي راه ها و فرودگاه ها دارد. با توجه به مؤلفه ها و اجزاء يك شبكه زهكشي (بند 2-2)،علاوه بر تبين معيارها و اصول طراحي شبكه زهكشيش راه هاي، به زهكشي عرشه پل ها و زهكشي فرودگاه ها نيز توجه شده است. انتخاب روش مناسب كار طراحي و خلاصه اي از روش هاي متداول هيدرولوژيكي و هيدروليكي در تعيين ظرفيت و محاسبه ابعاد لازم در مجموعه گنجانده شده است. گرچه ضروري است كه طراحان شبكه هاي زهكشي اطلاعات جامع هيدرولوژيكي و هيدروليكي را دار باشد. در ارائه ضوابط از اصول حفاظت از محيط زيست نيز غفلت نشد است و يك فصل از مجموعه نيز به اين مسئله اختصاص يافته است. مسئله نگهداري سيستم زهكشي نيز مورد عنايت خاص قرار گرفته است.
فصل دوم
اجزاء سيستم زهكشي راه ها
ضوابط و معيارهاي زهكشي
معيارها و ضوابط طراحي زهكش بايد به گونه اي انتخاب شوند كه با اهميت نسبي راه،ريسك مرتبط با آن و خسارت احتمالي به مستغلات اطراف سازگاري و هماهنگي داشته باشد. طرح زهكشي مناسب بايد به تخصيص بهينه اممكانات و منابع براي ايجاد توازن بين عملكرد سيستم و هزينه پرداخته و فقط نبايد رعايت و ارضاء حد اقل استاندارد را ملاك عمل قرار دهد.
مهندسين و ديگر استفاده كنندگان از اين ارهنما بايد توجه داشته باشند كه تحليل هاي هيدرولوژيكي معمول در بين مهندسين راه هنوز با سطح ايده آل به دست آمده از روابط رياضي دقيق فاصله زيادي دارد. كليه روش هاي تحليل هيدرولوژيكي، اعم از آماري و ياقطعي، متكي به داده هاي موجود مي باشند آمار از جريان رودخانه يكي از معمول ترين و متداول ترين مسائلي است كه در طراحي سازه هاي زهكشي راه ها عملاً قابل قبول باشد.
در طرراحي تأسيسات و سازه هاي زهكشي راه ها بايد احتمالسيل گيري رادر نظر داشته و حفاظت هاي لازم را ، كه با اهميت راه، پتانسيل خسارت وارده به مستغلات، و ايمني ترافيكي مرتبط است، لحاظ كرد. معمولاً سطح تضمين انتخاب شده بر حسب پيكسيلاب عبوريو يا احتمال وقوع رويداد و دوره بازگشت آن بيان مي شود. معيارهاي طراحي پيشنهادي در اين مجموعه جنبه راهنمايي داشته و هنوز تا رسمين آن و يا پيشنهاد مشابه به عنوان استاندارد رسمي لازم الاجرافاصله زيادي وجود دارد.لذا بايد پذيرفت كه اين معيارها براي انتخاب نقطه شروع مناسب به منظوررسيدن به سيستمي بالاترين راندمان هزينه اي با احتساب اهميت راه، ايمني، محدوديت هاي قانوني، سهولت نگهداري و مسائل و زيبايي است.
سيل طرح زهكشي عملاً بايد به صورت تابعي از ترافيك، نوع بزرگراه، سرعت مجاز ترافيك، و استاندارد هاي محلي تعريف و تبيين شود. آن جا كه جدول و جويچه كنار خيابان لازم باشد، تأمين دهانه هاي ورودي كافي و شيب هاي طولي و عرضي مطلوب مي تواند آب گرفتگي را در روي پوشش جاده ها محدود نمايد. دهانه هاي ورودي در نقاط كليدي و استراتژيك روي تقاطع رمپ ها سبب كاهش احتمال سر ريز كردن جريان جويچه ها روي سطح خيابان خواهد شد. هر گاه غرقاب شدن جاده با تند سيلاب ها وجودداشته باشد، نصب سيستم هشدار خودكار، مؤثر و مفيد خواهد بود. كليه دهانه هاي ورودي بايد براي عبور دوچرخه و موتور سيكلت ايمن و از نظر هيدروليكي داراي ظرفيت كافي و شرايط مناسب باشد. پاي هاي پل ها بايد به گونه اي طراحي شوند كه در مقابل فرسايش ايمن باشند. پيش بيني سيستم هشدار خودكار براي اعلام تشكيل يخ و لغزنده بودن سطح پل ها يك ضرورت است.
از آن جا كه بسياري از جوامع و سازمان ها ي مسئوول شهري در كشورمان از دوره هاي بازگشت برابر و يا كمتر از 10 سال در طراحي شبكه هاي جمع آوري آب هاي سطحي داخل شهر استفاده مي كنند، بهتر است كه هماهنگي لازم بين زهكشي جاده ها و زهكشي شهري صورت بگيرد. پيش بيني عبور يك جاده يا بزرگراه ار ميان محدوده ساخته شده وتوسعه يافته مستلزم ايجاد هماهنگي لازم بين ملزومات زهكشي شهري است.
معمولاً زهكش ها در محل تقاطع و گذر از موانع نيازمندپل، كالورت و يا ديگر تأسيسات زهكشي عرضي هستند. در طراحي كالورت بزرگراه ها اغلب كف كالورت در تراز طيعي آبراهه پيش بيني مي شود. در صورتي كه تحت شرايط خاصي، كف لوله اصلي هدايت آب هاي سطحي شهري پائين تر از تراز آبراهه طبيعي زهكشي راه و زهكشي شهري صورت پذيرد.
طراح زهكشي راه بايد با دقت ظرفيت مجاري بسته پذيرنده موجود را بررسي كرده و از وجود ظرفيت بلا استفاده موجود بر اي پذيرش جريان سطحي راه اطمينان حاصل كند.
بايد از شكل گيري جريان ورقه اي قوي عرضي جلوگيري گردد. به عنوان يك دستورالعمل كلي نبايد اجازه داد كه جريان ورقه اي قوي عرضي جلوگيري گردد. كه جريان ورقه اي عرضي در واحد طول بستر از 3 ليتر در ثانيه تجاوز كند. هم چنين بايد همه اجزاء دائمي سيستم زكشي براي حلت نهايي بزرگراه طراحي واجرا شود. جزئيات مربوط به ضوابط خاص در فصول مربوطه آمده است.
اجزاء سيستم زهكشي
به طور كلي سيستم زهكشي به مجموعه اي از تأسيسات اطلاق مي شود كه وظيفه جمع آوري و انتقال رواناب راه از سطح و شانه هاي اطراف، به يك خروجي نهائي و مطمئن را به عهده دارد. اين سيستم مي تواند شامل زير سيستم هاي(1)جمع آوري سطحي،(2) سازه هاي ورودي، (3) زير سيتم مجاري پذيرنده، جمع كنند، و انتقال،(4) سازه هاي دفع نهائي، و (5)تأسيسات جنبي باشد.در كناز سيستم هاي زهكشي طولي نبايد از بحث زهكشي عرضي غافل ماند كه وظيفه انتقال عرضي جريان هاي سطحي و يا جريان آبراه هاي طبيعي را در عرض جاده با تضمين عدم ايجاد اختلاف در امر ترافيك و به صورت كنترل شده، به عهده دارند. اين تأسيسات نيز شامل(1)گدار گذر ها، (2)زيرآب گذرها ،(3) كارلوت ها،(4) پل ها است.
تعاريف اجزاء زير سيستم هاي زهكشي سطحي طولي
به طور كلي زهكش هاي طولي در طول مسير راه و دركناره هاي مسير ترافيك تعبيه مي شوند. وظيفه اصلي اين زهكش ها جمع آوري و هدايتآب هاي سطحي از سطح بستر ترافيكي و شانه ها وهم چنين آب جاري شده روي شيب شيرواني هاي خاكبرداري ها مي باشد. اجزاء كلي اين سيستم ها به ترتيب از بالا دست به پائين دست عبارتند از:
الف- زير سيستم جمع آوري سطحي
• جويچه
كه جهت جمع آوري و هدايت روناب ناشي از سطح جاده و شانه ها در مسير كوتاه ساخته مي شوند. جويچه ها بايد آب گرفتگي خيابان را در حدود مورد نظر و تعريف شده محدود كنند.(نقشه شمارهDIWR 3,4)
• جوي
آبراهه مصنوعي كوچك است كه براي انتقال روناب سطح جاده و شيب هاي خاك برداري يا خاكريزي ساخته مي شوند. جوي ها معمولاً بدون پوشش بوده و محدوديت هاي خاص طراحي دارند.(نقشه شمارهDIWR 5,6)
• كنار گذر
آبراهه انحرافي است كه با طول كوتاه و معمولاً به صورت روباز و به منظور منحرف كردن جريان آب از جويچه ها و يا جوي هاي كنار جاده و دور كردن آن از مسير ترافيك احداث مي شود. (نقشه شمارهDIWR 9)
ب- زير سيستم ورودي
اين زير سيستم وظيفه هدايت مطلوب جريان ار از زير سيستم جمع آوري سطحي به زير سيستم مجاري پذيرفته به عهده دارد. اصلي ترين اجزاء زير سيتم ورودي عباتند از:
• سازه هاي كنترل آشغال ها:
اين سازه ها كه انواع مختلف دارند وظيفه حذف آشغال ها و جلوگيري از ورود اجزاء جامد بزرگ تر از يك اندازه مشخص را به داخل زير سيستم مجاري پذيرندهبه عهده دارد.
• دهانه هاي ورودي:
وظيف هدايت جريان سطحي را به داخل مجاري پذيرنده به عهده دارد. نمونه هاي معمول آن ها عبارتند از:
- آبگير جدولي: دهانه ورودي است كه به موازات جريان در جوي ها تعبيه مي شود و دهانه ورودي آن در بدنه جدول حاشيه خيابان تعبيه مي شود.
-آبگير جويچه اي: مشتمل بر يك گشودگي در كف جويچه ها است كه سطح آن به وسيله يك شبكه فلزي پوشانده شده و به دهانه آبگير افقي مشبك نيز موسوم است. (نقشه شمارهDIWR 10)
- آبگير مركب: دهانه با ظرفيت بالا است كه از مجموعه محاسن دو ورودي فوق بهره مي برد. (نقشه شمارهDIWR 11)
- آبگيري لوله اي: دهانه اي است كه از مقاطع لوله اي تجاري بتني و يا فلزي ساخته مي شود. (نقشه شمارهDIWR 12)
- زهكش شكافدار: دههانه اس است كه از لوله فلزي موجدار تشكيل شده كه داراي شكاف هاي پيوسته در قسمت فوقاني است. (نقشه شمارهDIWR 13)
ج- زير سيستم پذيرنده، جمع كننده و انتقال:
وظيفه اصلي اين زيرسيستم پذيرش جريان هاي روناب از زير سيستم ورودي و هدايت آن به ريزشگاه نهائي و يا سيستم هاي دفع نهائي است اجزاء معمول اين زير سيستم عبارت است از:
- مجاري پذيرنده :كه بلافاصله جريان را از دهانه هاي ورودي تحويل مي گيرد و قطرو يا ابعاد آن ها كوچك تر از ديگراجزاء اين زير سيستم است.
- مجاري جمع كننده : كه رابط بين لوله هاي پذيرنده و لوله هاي اصل هستند.
- مجاري اصلي: كه وظيفه انتقال كل روناب جمع آوري شده ار به ريزشگاه نهائي به عهده دارد.
د- زير سيتم هاي دفع نهائي:
اين زير سيتم وظيفه دفع نهائي روناب جمع آوري و هدايت شده را به يك منبع پذيرنده نهائي به عهده دارد. معمول ترين سازه ها و تأسيسات اين ريز سيستم عبارتند از:
- ريزشگاه: محل تخليه جريان از يك مجراي بسته و يا كالورت است.
- سازه استهلاك انرژي: كه براي استهلاك انرژي مازاد و جلوگيري ااز فرسايش تعبيه مي شود.
- ايستگاه هاي پمپاژ: كه براي تأمين انرژي لازم به منظور دفع نهائي روناب احداث مي شود.
- حوضچه هاي تأخير و نگهداشت: به منظور نگهداشت روناب براي مدتي كوتاه و تأخير در جريان و تخليه آرام آن پيش بيني مي شود.
- سازه دفع زميني: كه براي دفع روناب در زمين تعبيه مي شود.
- هـ زير سيستم ديگر اجزاء جنبي يك سيستم زهكشي طولي را شامل مي شود كه عبارتند از:
- دهانه هاي بازديد: براي ايجاد دسترسي به داخل لوله هاي زهكش كه به منظور بازديد و تعميرات منظور مي شود(نقشه شمارهDIWR 24)
- سازه هاي تلاقي زهكش ها: محفظه زير زميني است كه براي اتصال دو يا چند مجرا در نظر گرفته مي شود كه فاقد دسترسي مستقيم از سطح زمين هستند.
- دريچك ها: براي جلوگيري از جريانات برگشتي احتمالي در نقاط پيش بيني مي شود.
- منحرف كننده : به اشكال مختلف سر راه جريان احداث مي شوند تا شرايط جريان را به شكل دلخواه تغيير دهند.
- سازه هاي حفاظت شيب ها: سازه هاي كمكي هستند كه، گرچه جزء سيستم زهكشي نمي باشند، لكن به دليل كمك به حفاظت شيب ها در سيستم زهكشي مؤثرند.
تعاريف اجزاء زير سيستم زهكشي عرضي
به طور كلي زهكش هاي عرضي سازه هائي هستند كه عبور آب را در عرض جاده، بدون ايجاد اختلال در ترافيك و به صورت كنترل شده، ممكن مي سازند. اجزاء معمول در اين زير سيستم عبارتند از:
• گدار گذرها :
ساده ترين نوع از سازه هاي زهكش عرضي است كه امتداد مسيل هاي طبيعي موجود بوده و از عرض جاده عبور مي كند.
• زير آب گذر :
كه به گذر ايرلندي نيز معروف است و شباهت زيادي به گدار گذر داشته و مجهز به يك دال بتني در كف مسيل است.
• كالورت ها:
سازه هاي سر پوشيده اي هستند كه براي انتقال آب از عرض و زير جاده مورد استفاده قرار مي گيرند. سازه ها معمولاً از جنس بتن و با مقاطع هندسي متفاوت ساخته مي شوند. كالورت ها مي تواند از نوع منفرد و يا مجتمع باشند.
• پلها: از اصلي ترين و مهم ترين سازه اي زهكش عرضي هستند كه از سطح اين مجموعه خارج است و نيازمند يك دستور العمل و ضابطه ويژه اي هستند.
• سازه هاي ورودي و خروجي كالورت ها:
• براي حفاظت كنارههاي ورودي و خروجي هدايت صحيح و مطلوب جريام مورد استفاده مي گيرد.
اقتصاد سيستم زهكشي
مسائل اقتصادي سيستم زهكشي در رابطه با هزينه هاي سيستم هاي با قابليت كنترل جريان هاي با دوره هاي بازگشت مختلف و خسارات و نا خشنودي هاي بازگشت مختلف و خسارات و نا خشنودي خاصله از شكست سيستم تعريف مي شود. هر چه احتمال شكست سيستم كمتر باشد ظرفيت تإسيسات جمع آوري و دفع روناب بيشتر و در نتيجه هزينه سرمايه گذاري بالاتر خواهد بود.
معمولاً در طراحي تلاش مي شود تا كل هزينه سالانه تأسيسات زهكشي(شامل هزينه سرمايه گذاري، نگهداري، بهره برداري و غيره)حد اقل شود.
به طور كلي ارزش گذاري و ارزشيابي واقغي خسارت مرتبط با گزينه هاي مختلف طراحي ناشدني است. چرا كه كمي كردن و اندازه گبري وئ ارزش گذاري دقيق خسارت مرتبط با رويدادهاي با دوره هاي بازگشت مشخص عملاً غير ممكن و جمع آوري داده هاي مناسب بسيار پر هزينه است. بنابر اين اغلب چنين مطالعاتي براي سيستم هاي زهكشي آن جام نمي گيرد. استفاده از تجربيات مناطق مشابه و قضاوت هاي كارشناسي معمولاً اساس انتخاب دوره بازگشت و فراواني رويداد طراحي را تشكيل مي دهد. به دليل عدم وجود داده هاي بارش استفاده شده و دوره بازگشت روناب با دوره بازگشت بارش مولد آن يكسان فرض مي شود.
