بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اهمیت و نقش گرمکردن، امروزه مربیان روشهای مختلف گرمکردن را جهت بهبود عملکرد ورزشکاران خود انجام میدهند. هدف از پژوهش حاضر، بررسی تأثیر حاد سه پروتکل مختلف گرمکردن (ماساژ، کشش پویا، حس عمقی) بر عوامل منتخب آمادگی جسمانی در مردان رشته والیبال بود. سی و یک ورزشکار مرد رشته والیبال (میانگین سن 21/2 ± 1/7 سال، وزن8/9 72/1 ± کیلوگرم، قد 180/5 ± 5/0 سانتیمتر) به صورت تصادفی در 4 گروه ماساژ، کشش پویا، حسی عمقی و کنترل تقسیم شدند. در جلسهی اول، متعاقب 5 دقیقه دویدن آهسته، آزمونهای منتخب آمادگی جسمانی (توان بیهوازی، چابکی و انعطافپذیری) در آزمودنیها اندازهگیری شد. در جلسهی دوم، آزمودنیهای سه گروه تجربی (متعاقب 15 دقیقه گرمکردن اختصاصی) و گروه کنترل، آزمونهای آمادگی جسمانی مربوطه را مجدداً انجام دادند. دادههای حاصل با استفاده از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه و آزمون تعقیبی توکی تحلیل شدند .(P<0/05) نتایج نشان داد در آزمون چابکی، هر سه گروه تجربی نسبت به گروه کنترل بهطور معناداری عملکرد بهتری داشتند (P<0/05) و نتایج گروه حس عمقی بهطور معناداری برتر از گروه کشش و ماساژ بود .(P=0/001) نتایج آزمون توان بیهوازی نیز در گروه حس عمقی و ماساژ بهطور معناداری بهتر از گروههای کشش پویا و کنترل بود .(P<0/05) ضمن بهبود معنادار انعطافپذیری در گروههای تجربی نسبت به گروه کنترل، نتایج این آزمون نیز در گروه ماساژ نسبت به دیگر گروهها بهطور معناداری بهتر بود .(P<0/05) به نظر میرسد استفاده از تمرینات تخصصی گرمکردن حس عمقی و ماساژ، نسبت به سایر روشهای گرمکردن، میتواند باعث بهبود بیشتری در عملکرد ورزشکاران رشتهی والیبال گردد.
واژگان کلیدی: ماساژ، کشش پویا، حس عمقی، آمادگی جسمانی، والیبال
مقدمه
اغلب ورزشکاران، گرمکردن را بخشی از رشتهی تخصصی خود میدانند و معتقدند که گرمکردن در تمرین و مسابقه به آنها کمک میکند تا با آمادگی جسمانی و روانی بهتری فعالیت کنند و از آسیبدیدگی هنگام فعالیت نیز جلوگیری میکند. شناخت تمرینات مناسب برای پیشبرد موفقیتآمیز طرحها و برنامههای آمادگی جسمانی و مهارتهای ورزشی، یکی از اهداف مهم تحقیقات در زمینهی تربیتبدنی و علوم ورزش میباشد .(1) گرمکردن یکی از کمکهای ارگوژنیکی است که با افزایش دما و سوختوساز انرژی عضله، افزایش خاصیت ارتجاعی بافت، برونده قلبی، جریان خون محیطی، بهبود عملکرد دستگاه عصبی و فراخوانی عصبی- عضلانی واحدهای حرکتی، بر بهبود عملکرد ورزشی اثرگذار است 3)،.(2
حرکات کششی بهعنوان بخشی از برنامهی گرم کردن، یکی از راههایی است که از گذشته تا کنون به امید بهبود اجرای ورزشی استفاده شده است .(4) پژوهشهای اخیر نشان دادهاند، کشش ایستا قبل از رویدادهای بیهوازی مانند حداکثر تولید نیرو، قدرت، توان، پرش عمودی، دوی سرعت، چابکی و زمان واکنش باعث کاهش عملکرد میشود 6)،.(5 در مقابل، کشش پویا ضمن برخورداری از خواص تمرینات کششی ایستا در پیشگیری از آسیب، با افزایش فعالیت عصبی- عضلانی سبب تسهیل تولید نیروی انفجاری و افزایش عملکرد میشوند .(6) بر همین اساس، در سالهای اخیر، استفاده از کشش پویا در برنامهی گرمکردن افزایش یافت.
روشهای دیگری از جمله ماساژ و تمرینات حس عمقی1 نیز بهعنوان روشهای دیگر گرمکردن مورد استفاده قرارمیگیرد. ماساژ را بهعنوان یک کار دستی روی بافتهای بدن با فشار ریتمیک و ضربه ای، با اهداف افزایش سلامتی و ایجاد حسی خوب، تعریف کردهاند .(7 ) ماساژ دارای خواص آرامش بخش و تحریککنندگی میباشد که به موجب آن می تواند در برخی شرایط متفاوت مانند قبل، حین و بعد از تمرین و مسابقه بهعنوان یک عامل بالقوه مؤثر در عملکرد ورزشکار در نظر گرفته شود. ماساژ پتریساژ2 (لمس عمقی) و تاپوتامنت3 (ضربهای) اثر متفاوتی بر بافت های نرم دارند که ماساژ پتریساژ، کشش تارهای عضله را تسهیل میکند و باعث حرکت بیشتر بافت میشود (8) و کشش تاپوتامنت نیز توان عضله و جنبندگی بافت را افزایش داده و رفلکسهای زیر پوستی را تحریک میکند. بهطور ویژه، ماساژ امروزه بهعنوان یک روش مکمل در برنامه گرمکردن قبل از رقابت، جهت بهبود و افزایش سطح عملکرد و اجرای ورزشکاران مطرح شده است .(2) گودوین1 و همکاران (2007) دریافتند که یک ماساژ کنترل شده 15 دقیقهای در اندام تحتانی قبل از گرم کردن هیچ اثر معناداری روی عملکرد دوی سرعت ندارد .(5) مکچینی2 و همکاران (2007) نیز اثرات حاد دو نوع تکنیک ماساژ بر انعطاف پذیری و قدرت خم کنندهی مفصل مچ پا را مورد بررسی قرار دادند. نتایج مطالعه ی آنها، افزایش معناداری را در زاویهی مفصل مچ پا نشانداد و هیچ اختلاف معناداری در قدرت مشاهدهنشد .(9) مطالعات انجامشده در خصوص اثر تمرینات کششی بر عملکرد، نتایج متفاوتی را نشان-دادهاند. بهم و چائوچی(2011) 3 در مطالعه ی مروری خود خاطر نشان کردند، مدتهای کوتاهتر کشش پویا اثر مخربی بر عملکرد ندارد و مدتهای طولانی تر کشش پویا، عملکرد را بهبود میبخشد. در واقع، به نظر میرسد اگر دورهی زمانی کشش پویا طولانیتر باشد، آثار مثبت آن بیشتر است .(10) مورفی(2008) 4 نیز در پژوهش خود نشان داد، استفاده از کشش پویا هنگام گرم کردن، موجب افزایش عملکرد توانی میشود؛ بنابراین، این محقق مطرح نمود که ترکیب کشش پویا با برنامهی گرمکردن ممکن است در عملکرد توانی سودمند باشد .(11)
حس مفصلی5 یکی از اساسیترین عوامل ثبات دینامیک مفصل میباشد و یکی از حواس پیکیری مهم محسوب میشود .(12) با وجود این حس، سیستم عصبی قادر است به اطلاعات وارده پاسخ سریعی به شکل انقباض عضلانی بدهد. علاوه بر این، فشارهای تحمیل شده به مفاصل و لیگامانها توسط این حس، تعدیل و اصلاح میگردند. در واقع ایجاد ثبات کافی در بدن فقط مستلزم قدرت و تحمل عضلانی صرف نیست؛ بلکه به عوامل دیگری مثل هماهنگی و تعادل نیز نیاز است که از طریق حس عمقی تأمین میگردد .(13) پاسانن6 و همکاران (2009) در بررسی اثر یک برنامه ی گرمکردن عصبی و عضلانی (حسی عمقی) روی بازیکنان فوتسال زن مشاهده نمودند که این برنامهی گرمکردن باعث بهبود سرعت، پرش و تعادل ایستای آزمودنیها شد. لذا انجام این تمرینات را برای توسعه عملکرد ورزشی توصیه نمودند .(14) در مطالعه پانیز7 و همکاران (2008)، تأثیر تمرینات حس عمقی روی حس وضعیت مفصل زانو بررسی شد و نتیجهی نهایی نشان داد که این تمرینات تأثیر زیادی روی بهبود حس وضعیت مفصل زانو داشته است .(15)
والیبال از ورزشهای اینتروال شدید می باشد. علاوه بر آن، در این ورزش حضور منابع انرژی هوازی و بیهوازی و نوسان غیرقابل پیشبینی نیازهای بیولوژیکی، قابل مشاهده است. در بازی والیبال، تلاشهای ناگهانی، انفجاری و کوتاهمدت، از حدود 2 تا 20 ثانیه،معمولاً مورد نیاز است .(16) امروزه، به دلیل اهمیت رقابت های ورزشی و تلاش برای موفقعیت در رقابتهای ورزشی، لازم است مربیان بهطور مداوم وضعیت جسمانی و حرکتی ورزشکاران را با شیوه های متفاوتی ارزشیابی کنند تا بهترین شیوهها شناسایی و مورد استفاده قرار گیرد. سوالی که در خصوص تأثیر گرمکردن بر عملکرد ورزشی مطرح است، این است که آیا گرم کردن به شیوههای مختلف، میتواند بر توان انفجاری، چابکی و انعطافپذیری تأثیرگذار باشد ؟
روش پژوهش
تحقیق حاضر از نوع نیمه تجربی با طرح پیشآزمون و پسآزمون، با یک گروه کنترل و سه گروه تجربی بود. پس از اعلام فراخوان در دانشگاههای بیرجند، از بین دانشجویان واجد شرایط، 31 بازیکن والیبال مردان ( با میانگین سنی 21/2 â 1/7سال) که دارای حداقل دو سال سابقه فعالیت والیبال داشتند، انتخاب شدند (جدول (1 و بهصورت تصادفی در 4 گروه (ماساژ، کشش پویا، حس عمقی و کنترل) قرار گرفتند.
آزمودنیها در شش ماه منتهی به زمان پژوهش، برنامهی تمرینات منظم و سازماندهیشدهای داشتند. بر اساس اطلاعات حاصل از پرسشنامهی سلامت PAR-Q، آزمودنیها، محدودیت پزشکی جهت شرکت در فعالیتهای ورزشی نداشتند؛ همچنین دارای هیچگونه آسیبدیدگی در اندام تحتانی نیز نبودند. سپس شرکتکنندگان فرم رضایتنامهی کتبی شرکت در تحقیق را تکمیل نمودند. قد و وزن آزمودنیها با قدسنج دیواری (با دقت 0/5 سانتیمتر) و ترازوی دیجیتال (با دقت 0/1 کیلو گرم) اندازهگیری شد و با استفاده از فرمول وزن (کیلوگرم) تقسیم بر مجذور قد (متر)، شاخص توده بدنی (BMI) محاسبه گردید. در نهایت، عوامل آمادگی جسمانی (توان انفجاری، چابکی و انعطافپذیری) داوطلبان در 2 جلسه و با فاصله زمانی 48 ساعت از یکدیگر اندازه گیری شد؛ به این صورت که در جلسهی اول، متعاقب 5 دقیقه دویدن نرم آزمودنیها، عوامل منتخب آمادگی در تمام آزمودنی ها اندازهگیری شد و سپس در جلسه دوم، آزمودنی های سه گروه تجربی، متعاقب 15 دقیقه گرمکردن اختصاصی هر گروه (ماساژ، کشش پویا و حسی عمقی) ، آزمون های آمادگی جسمانی مربوطه را مجددا انجام دادند. هر آزمون سه مرتبه تکرار شد و بهترین رکورد بهعنوان رکورد آزمودنی در نظر گرفته شد.
ابتدا آزمودنیها با نحوهی اجرای آزمونهای آمادگی جسمانی که به شرح ذیل میباشد آشنا شدند.
1. آزمون توان بیهوازی: برای سنجش توان بیهوازی از آزمون پرش اسپک استفاده شد. ابتدا آزمودنی در مقابل تختهی مدرج که به دیوار نصب شده بود، قرار گرفت و حداکثر ارتفاع دست (در حالتی که فرد ایستاده بود) مشخص شد، سپس با برداشتن مسافت سه گام همانند الگوی حرکت اسپک، به طرف بالا پریده و توسط دست برتر و زنندهی اسپک آغشته به پودر، تخته را لمس کرد. سپس میزان پرش توسط آزمونگر ثبت شد و در نهایت تفاضل حداکثر ارتفاع دست در حالت ایستاده از اوج پرش بازیکن در فضا، بهعنوان میزان پرش بازیکن و رکورد توان بیهوازی در نظر گرفته شد .(17)
2. آزمون چابکی: ابتدا ورزشکار پشت خط شروع قرار گرفت. با فرمان آزمونگر، زمانسنج به کار افتاد و ورزشکار از پهلو (پا بوکس) با حداکثر سرعت، فاصله 3 متر را به صورت رفت و برگشت به مدت یک دقیقه انجام داد و تعداد رفت و برگشت در زمان معین بهعنوان رکورد وی ثبت شد .(17)
3. آزمون انعطافپذیری: برای ارزیابی انعطاف پذیری از آزمون نشستن و رساندن1 استفاده شد. آزمودنیبا پای جفت و با زانوهای کاملاً صاف؛ روی زمین نشسته و کف پا را روی دیواره نیمکت مدرج قرار داد. با کشیدن دستها به جلو میزان انعطافپذیری عضلات اندام تحتانی و تنهی آزمودنیها ثبت گردید .(17)
لازم به ذکر است 72 ساعت قبل از انجام پروتکل تحقیق، آزمودنیها از شرکت در هر گونه فعالیت ورزشی منع شدند و هیچگونه دارو یا رژیم غذایی خاص نیز استفاده نکردند. در روز اول، تمام آزمودنیها متعاقب پنج دقیقه دویدن نرم (جاگینگ)، به اجرای آزمونهای آمادگی جسمانی پرداختند. در روز دوم (متعاقب 48 ساعت پس از جلسه اول)، هر گروه گرمکردن مخصوص به خود را زیر نظر کارشناس تربیتبدنی به مدت 15 دقیقه به شرح ذیل انجام دادند: پروتکل ماساژ: در گروه ماساژ، دو روش پتریساژ و تاپوتامنت مورد استفاده قرار گرفت که توسط دو مربی ماساژ انجام شد. ماساژ انجامشده روی اندامهای تحتانی خلفی برای 10 دقیقه و روی اندامهای تحتانی قدامی برای 5 دقیقه صورت گرفت. ماساژ اندام تحتانی خلفی و قدامی به ترتیب روی گروه عضلات سرینی، همسترینگ، پشت ساق پا و جلوی ران به کار گرفته شد. آزمودنیها ماساژهای اندام تحتانی خلفی را در حالی که در وضعیت دمر دراز کشیدند و ماساژهای اندام تحتانی قدامی را در حالی که در وضعیت طاقباز دراز کشیدند، دریافت کردند. مجموع مدتزمان انجام ماساژ، 15 دقیقه بود .(2)
پروتکل کشش پویا: این گروه پس از پنج دقیقه دویدن نرم بهصورت ایستاده و طبق دستورالعمل هوق1 و همکاران (2009) و یاماگوچی 2 و همکاران (2006) با 15 تکرار که هر تکرار در مدت 2 ثانیه اجرا گردید؛ به اجرای حرکات کشش پویا پرداختند 40)،.(20 پنج گروه عضلانی اصلی (چهار سر، همسترینگ، خمکنندههای ران، بازکنندههای ران و عضلات بازکنندهی مچ پا) مورد استفاده در والیبال، تحت کشش قرار گرفتند 18)،.(3
پروتکل حس عمقی : گروه حس عمقی برای گرمکردن از پروتکل "11+" که فیفا جهت بهبود عملکرد و جلوگیری از آسیب بازیکنان فوتبال طراحی کرده است، استفاده نمودند. این پروتکل شامل 27 نوع تمرین میباشد که این تمرینات باعث توسعه ی قدرت، تعادل، کنترل عصبی - عضلانی و افزایش ثبات تنه میشوند .(19-21) از بین این تمرینات، 12 تمرین با 10 تا 15 ثانیه استراحت بین هر حرکت بر اساس اصل ویژگی تمرین در والیبال انتخاب شد، تا از نظر زمان گرمکردن، با دیگر گروهها مساوی باشند . این تمرینات شامل دویدن رو به جلو3، چرخش ران به داخل4، دویدن و پرش و ضربه شانهها به یار مقابل5، دویدن به صورت زیگزاگ6، دویدن سریع رو به جلو و عقب7، یکپا ثابت (سه پایه)8، تغییر پا به طور متناوب9، مداخلهی همسترینگ1، ایستادن تعادلی روی یک پا2، اسکات همراه با بلندکردن پاشنه3، پرش عمودی4 و پرش در جهتهای مختلف5 بود.
گروه کنترل نیز همانند روز اول هیچگونه برنامهی تمرینی خاصی اجرا نکردند و پس از پنج دقیقه دویدن نرم (که سایر گروه ها نیز پیش از پروتکل خاص خود انجام دادند)، به اجرای آزمونهای آمادگی جسمانی پرداختند.
برای توصیفدادهها از روشهای آمار توصیفی استفاده شد. طبیعیبودن توزیع دادهها توسط آزمون شاپیرو ویلک بررسیشد و آزمون لون نیز به منظور بررسی تجانس واریانس ها مورد استفاده قرارگرفت. با توجه به این که داده ها دارای توزیع طبیعی بودند و تجانس واریانسها دادهها نیز برقراربود، لذا به منظور بررسی اثر متغیر مستقل بر متغیرهای وابسته از آزمون آماری تحلیل واریانس یک طرفه و آزمون تعقیبی توکی استفاده شد . همهی آزمونهای آماری توسط نرمافزار SPSS نسخه 19 انجام شد و سطح معناداری آزمونها P<0/05 در نظر گرفته شد. لازم به ذکر است که قبل از انجام آزمون آماری مذکور، ابتدا تفاضل نمرات پس آزمون از نمرات پیش آزمون آزمودنیها در تمام متغیرهای مورد مطالعه به دست آمد و سپس دادههای حاصل، برای انجام آزمون تحلیل واریانس مورد استفاده قرار گرفت.
نتایج
بر اساس نتایج آزمون آماری، بین نتایج حاصل از آزمون چابکی ( (P=0/0001، توان بیهوازی (P=0/0001) و انعطاف پذیری (P=0/0001) در 4 گروه تفاوت معنا داری مشاهده شد.
الف) آزمون توان بی هوازی: بر اساس نتایج حاصل از آزمون تعقیبی توکی و توجه به میانگین رکورهای پسآزمون نسبت به پیشآزمون (شکل (1، دو گروه ماساژ و حس عمقی نسبت به گروه کنترل بهطور معناداری عملکرد بهتری در این آزمون داشتند (مقادیر p به ترتیب 0/004 و (0/001 و در گروه کشش پویا نسبت به گروه کنترل، اختلاف معناداری مشاهده نشد (P=0/73)؛ همچنین رکورد آزمون توان بیهوازی در گروه حس عمقی و ماساژ نسبت به گروه کشش پویا بهطور معناداری بهتر بود (مقادیر P به ترتیب 0/01 و (0/04 و بین گروه حس عمقی و ماساژ اختلاف معناداری مشاهده نشد .(P=0/95)
* معناداری تغییرات بین گروهی در سطح 0/05
ب) آزمون چابکی: بر اساس نتایج حاصل از آزمون تعقیبی توکی و توجه به میانگین رکورهای پسآزمون نسبت به پیشآزمون (شکل(2، هر سه گروه تجربی نسبت به گروه کنترل بهطور معناداری عملکرد بهتری در آزمون چابکی داشتند (P<0/05)؛ همچنین نتایج این آزمون در گروه حس عمقی بهطور معناداری برتر از گروه کشش پویا و ماساژ بود (مقادیر p به ترتیب 0/004 و (0/003 و بین گروه کشش پویا و ماساژ تفاوت معناداری مشاهده نشد .(p=0/99)
