بخشی از مقاله
خلاصه
روز یکشنبه مورخ 91/1/27 در مجاورت ایستگاه (A4-4) خط چهار مترو و ایستگاه ارم سبز خط پنج مترو دیواره شمالی کانال واقع در ضلع جنوبی ایستگاه (A4-4) دچار آبشستگی شد و آب کانال سیل برگردان غرب وارد این ایستگاه و تونل در حال ساخت و در حال بهرهبرداری خط چهار مترو شد این اتفاق خط چهار مترو را تا ایستگاه حبیباله تحت تاثیر قرار داد و باعث پر شدن تونل از آب و غرق شدن 3 ایستگاه آماده بهره برداری، 3 ایستگاه در حال بهرهبرداری و همچنین غرق شدن چهار قطار واقع در این خط گردید. در این مقاله حادثه مذکور از جنبههای مختلف فنی، حقوقی، مسئولیتی و خسارت مورد بررسی قرار گرفته و برای جلوگیری از حوادث مشابه پیشنهاداتی ارائه می گردد.
کلمات کلیدی: بحران ورود آب به کانال، خط چهار مترو، خسارت
1. مقدمه
امروزه در شهرهای بزرگ متروها و تونلهای شهری به عنوان یکی از کلیدی ترین زیرساختهای حمل و نقل شهری به شمار می آیند . احداث این نوع زیرساختها در کشورهای توسعه یافته و حصول نتایج مناسب از به کارگیری آنها در کاهش مشکلات حمل و نقل شهری لزوم توجه به استفاده گسترده از این مستحدثات را در کشورهای در حال توسعه اجتناب ناپذری می نماید. از طرفی اجرای چنین پروژهای عظیمی در داخل کشور که شامل اجزا مختلف سازههای مهندسی، تجهیزات الکترونیکی و مکانیکی بوده و هزینههای قابل توجهی برای ساخت آن صرف میشود همواره ممکن است با خطرات و تهدیداتی همراه باشد. در مناطق با نزولات جوی بالا و یا در شهرهایی همچون تهران که سیستم جمع آوری آبهای سطحی به طور موثری اجرا نشده یا عمل نمیکند سازههای زیرزمینی مانند ایستگاههای مترو و تونلهای شهری از جمله مستعدترین نواحی برای ورود آب به داخل آنها می باشد.
روز یکشنبه مورخ 91/1/27 در مجاورت ایستگاه (A4-4) خط چهار مترو دیواره شمالی کانال واقع در ضلع جنوبی ایستگاه (A4-4) دچار آبشستگی شد و آب کانال سیل برگردان غرب وارد این ایستگاه و تونل در حال ساخت و در حال بهرهبرداری خط چهار مترو شد. در شکل زیر موقعیت خط چهار مترو تهران نشان داده شده است. در این مقاله سعی گردیده است با بررسی ابعاد مختلف وقوع حادثه پیشنهاداتی جهت لحاظ نمودن در تصمیم گیریهای مدیریتی ارائه گردد.
1 استاد دانشکده عمران و محیط زیست دانشگاه تربیت مدرس، رییس کمیسیون توسعه و عمران شهری شورای اسلامی شهر تهران 2 استادیار دانشکده فناریهای برتر دانشگاه تربیت مدرس
1
شکل 1 محدوده غربی خط چهار مترو تهران
2. پیشینه اقدامات در خصوص کنترل آبهای سطحی تهران
نیاز به جمع آوری آبهای سطحی تهران برخلاف موضوع تامین آب این شهر، سابقه طولانی ندارد. در گذشته نفوذپذیری زیاد اراضی در اکثر نقاط شهر و همچنین وجود آبراهها و مسیلهای طبیعی متعدد که در سطح شهر گسترده بودند را شاید بتوان جزء دلایل عمده این امر دانست . به دنبال توسعه شهر تهران و گسترش ساخت و سازها و تجاوز به حریم مسیلها و آبراههای طبیعی و حذف بخشهای فزاینده ای از شبکه طبیعی سیلابروها، احتمال خسارات سیل نیز بیشتر شد و مشکل آبگرفتگی ابعاد بزرگتری یافتنخستین. مطالعه اساسی که منحصراً و مستقیماً به موضوع کنترل سیلاب و مشکل جمع آوری و دفع آبهای سطحی تهران میپردازد در اوایل دهه 1340 شمسی توسط مهندسین مشاور ایرندکو (شرکت طراحی و مهندسی ایران) انجام و گزارشهای آن در اسفند 1344 تحت عنوان کنترل سیلابهای تهران، ارائه و در اردیبهشت 1345توسط سازمان برنامه وقت به تصویب رسید و تهیه طرح تفصیلی مربوط به پیشنهادات مندرج در گزارشات نیز به مهندس مشاور ابلاغ شد .[1]
محدوده مطالعات ایرندکو منطبق بر طرح توسعه 5 ساله تهران بوده و مهمترین ویژگی این مطالعه در این بود که مسئله سیلگیری را به تفکیک، برای حوزههای کوهستانی مشرف به شهر و نیز حوزههای درونشهری درنظر میگرفت. راه حل پیشنهادی ایرندکو احداث دو رشته سیل برگردان در حاشیه شمالی و شمال شرقی تهران بود که جریانهای سیلابی کوهستانها را به رودخانه کن (در غرب) و رودخانه سرخه حصار (در شرق تهران) تخلیه کنند. همچنین، بهسازی و تثبیت دیوارههای جانبی آبراههای متعدد ورودی به اراضی شهری، بازگشایی و حذف برخی گلوگاهها به ویژه در محل پلها و کالورتهای نامناسب نیز جزئی از طرح پیشنهادی بوده است. طبق طرح ایرندکو در داخل محدوده توسعه 5 ساله تهران، تونلهای شهرداری و خیام برای کاهش مشکل آبگرفتگی در مرکز شهر، تونل 17 شهریور (شهباز) در شرق و تونل نواب و کانال فیروزآباد در غرب تهران برای دریافت و انتقال آبهای سطحی مناطق شرقی و غربی تهران پیشنهاد شد. اساس و بنیان طرح کنترل سیلابهای تهران به تفکیک حوزههای درونشهری و برونشهری که در سال 1345 توسط ایرندکو تهیه و ارائه شد تقریبا به صورت کلی مورد تایید کنسرسیومی از مهندسین مشاور انگلیسی و ایرانی قرار گرفت و طرح مذکور را مطابق با نیازهای محدوده توسعه 25 ساله تهران بازبینی نمودند.
به دنبال مطالعات تکمیلی گیب و همکاران در مرداد 1356، مطالعات بازنگری طرح جامع آبهای سطحی شهر تهران در سال 1372 توسط شرکت مهندسین مشاور عمران محیط زیست انجام شد که نتایج آن در سال 1378 ارائه شد. به لحاظ تغییر و تحول در شرایط و نیازها، بازنگری مطالعات طرح جامع آبهای سطحی تهران در اسفندماه 1386 به مشارکت مهندسین مشاور مهاب قدس و شرکت پویری واگذار شد. لازم به ذکر است تا کنون هیچگونه نتایجی از این مطالعه منتشر نگردیده است.
پدیده سیلاب شهری ارمغان گسترش فیزیکی شهرهای بزرگ میباشد که آسیبهایی بر پیکر کلانشهرها وارد میسازد خاطرههای تلخ سیلابهای تهران در سال 1366 در مسیل گلابدره و در 1374-1373 در رودخانه کن بیانگر آسیب پذیری تهران در مقابل سیلاب بوده است .[2]
2
بر اساس پژوهشهای انجام شده [2] مسیلهای طبیعی و مصنوعی در شرق و شمال شرق تهران به طول 130 کیلومتر شامل ولنجک، دربند گلابدره، مقصود بیگ، سوهانک، کاشانک، منظریه، دارآباد، سرخه حصار ،مبارک آباد، قصر فیروزه، خشایار، تهرانپارس و چندین کانال کوچکتر در بیش از 50 درصد در انطباق با زهکشی طبیعی شهر تهران نیست و مسیلهای طبیعی و مصنوعی در غرب و شمال غرب تهران با طول 140 کیلومتر شامل درکه، فرحزاد، حصارک، کن، چیتگر و سیل برگردان غرب در بیش از 65 درصد موارد در عدم هماهنگی با زهکشی طبیعی شهر تهران میباشد. شبکه مرکزی نیز با اینکه در جهت زهکشی عمومی است توانمندی هدایت حجم رواناب تولید شده را ندارد. لذا ساماندهی شبکه مسیلها با توجه به کالبد کلانشهر تهران استراتژی کنترل سیلاب در پایتخت بایستی مورد توجه قرار گیرد.
