بخشی از مقاله
چکیده
همگام با رشد صنعتی و اقتصادی و تولید انواع مختلف ترکیبات و مواد شیمیایی و غیره که بشر برای رفاه و آسایش خود با استفاده از منابع طبیعی بدست آورده در این راستا به طور ناخواسته موادی چون انواع فلزات سنگین و سمی را به طبیعت وارد می کند که هم برای محیط اطراف و هم برای خود مشکلات و خطرات جدی به همراه دارد .این مطالعه با هدف تعیین غلظت فلزات سنگین پساب صنایع نیشکر (کروم, کادمیوم، روی، سرب) در آب، رسوب و گیاه (نی) تالاب شادگان از مردادماه 1393 تا بهمنماه 1393 انجام گرفته است.
این بررسی و نمونهبرداری درطی دو فصل تابستان و زمستان از 5 ایستگاه صورت گرفت که به طور منظم 90 نمونه آب، رسوب و گیاه تهیه گردید پس از انتقال نمونهها به آزمایشگاه طبق روش ذکر شده در کتاب استاندارد متد تغلیظ شده و سپس عناصر مورد نظر در نمونهها توسط دستگاه جذب اتمی اندازهگیری شد و با استفاده از نرم افزار EXCEL وSPSS مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. نهایتا بعد از تجزیه و تحلیل اماری نتایج حاصله مشاهده شد که در آب تمام عناصر سنگین ( Zn, Cr, Pb ) به جز کادمیوم Cd از استاندارد 1WHO کمتربودند. در رسوب تمام فلزات سنگین ( (Cr,Cd,Zn,Pb ازاستاندارد رسوب جهانی کمتر بوده همچنین براساس محاسبه فاکتورآلودگی و درجه آلودگی رسوبات در طی دو فصل تابستان و زمستان درجه آلودگی در سطح بسیار پایین قرار دارد. در گیاه (Phragmites australis) فلزات سنگین ( (Cd, Zn, Pb از حد مجاز و استاندارد 2FAO کمتر است ولی فلزکروم Cr درتابستان از حد بحرانی کمتر و در زمستان سمیت کروم در محدوده بحرانی قراردارد.
واژه های کلیدی : فلزات سنگین پساب کشت وصنعت فارابی- تالاب شادگان
مقدمه
فلزات سنگین همیشه در ترکیب طبیعی محیط زیست وجود داشتند و در شرایط طبیعی در غلظت های پایین یافت می شدند ، اما در اثر فعالیت های انسانی مقادیر قابل توجهی از فلزات می کند .این فلزات سنگین هم حاصل فرسایش سنگ های حوضه آبریز و هم حاصل فعالیتهای انسانی است .(18) فلزات سنگین در محیط های تالابی و دریایی بسیار پایدارند و م
1. WHO= World Health Organization
2. Food and Agriculture Organization =FAO
یتوانند برای بسیاری از زیستمندان مضر باشند. این عناصر موجود در آب و رسوب ممکن است به سهولت و به مقدار زیاد در دسترس جانوران به ویژه کفزیان قرار بگیرند(.(20, 19 افزایش غلظت مواد مضر در آب و رسوب درمحیط های تالابی، افزایش حجم این مواد را در بافت بدن موجودات آبی در پی دارد .این روند در صورت تداوم سبب بروزتغییرات زیستی در آبزیان و ماهیان م یشود و از طریق زنجیره غذایی به تشدید عوامل بیماریزا در انسان منجر می شود. با توجه به اهمیت فلزات سنگین در محیطهای آبی، تعیین میزان غلظت این فلزات در محیط هایی همچون تالاب ها ضروری است .از این رو مطالعه های زیادی در موردتعیین غلظت فلزات سنگین در محیط های آبی در مناطق مختلفی از جهان انجام شده است .از جمله این مطالعه ها می توان به بابایی و همکاران Baptista ,(21) وهمکاران Wang ,(22) وهمکاران Mushrifah ,(23)و (26)Ebrahimpour اشاره کرد. با توجه به خطرات فلزات سنگین، اندازه گیری این فلزات در آب و رسوب باید به طور دایم انجام گیرد تا غلظت آن ها ازحد مجاز زیادتر نشود و موجب بیماری نگردد(.(1 پژوهش هایی که درزمینه آلودگی فلزات سنگین در اکوسیستم های آبی انجام می شوند، حداقل از دو دیدگاه کلی قابل توجیه می باشند. الف) از دیدگاه سلامتی و بهداشت عمومی : هدف اصلی از این قبیل بررسی ها پیشگیری از ابتلاء انسان به امراض و عوارض گوناگون ناشی از استفاده غذایی از آبزیان آلوده به فلزات سنگین می باشد. ب) دیدگاه دیگر دراین قبیل بررسی ها حفظ حالت توازن اکوسیستم های آبی و جلوگیری از زوال زیستی آنها بواسطه تاثیرات سوء این آلاینده ها می باشد. در قرن اخیر همگام با پیشرفت تکنولوژی بشر، استفاده از فلزات در صنایع مختلف گسترش یافت . این امر منجر به آلودگی روز افزون منابع آبی،
عمدتاً به واسطه ورود پسابهای صنایع گوناگون گردید . به طور کلی ازمیان انواع مختلف مواد آلی و معدنی که توسط منابع آلوده کننده مختلف به اکوسیستم های آبی وارد می شوند، فلزات سنگین به علت اثرات سمی و توان تجمع زیستی در گونه های مختلف آبزیان و حتی امکان بروز بزرگنمایی زیستی آنها در طول زنجیره های غذایی از اهمیتی ویژه برخوردار می باشند((2ازجمله این عناصر : کادمیوم/ کروم/ سرب/ روی است .(3)
کروم : کروم عنصری سمی است و سمیت آن به اشکال شیمیایی آن بستگی دارد(.(4 کروم سه ظرفیتی یک عنصرضروری برای انسان است درحالی که کروم شش ظرفیتی سمی است.آژانس حفاظت محیط زیست حداکثرمیزان قابل قبول کروم موجود درآب آشامیدنی را0/1 میلی گرم درلیتر برآورد نموده است. .(5)
کادمیوم: کادمیوم فلزی نرم به رنگ سفید نقره ای براق که ازطریق فرسایش خاک وسنگ بستر ,رسوبات الوده اتمسفری ناشی ازکارخانجات صنعتی , پساب مناطق آلوده واستفاده از لجن وکود درکشاورزی وارداکوسیستم های آبی می شودجانوران دراثرمسمومیت باکادمیوم دچارفقرآهن خون , بیماری های کبدی وآسیب مغزی- عصبی می شوند(.(6 همچنین غلظت غیر مجاز کادمیوم باعث بروز بیماری های شدید گوارشی می گردد .غلظت کشنده حاد خوراکی کادمیوم برای انسان ثبت نشده است ولی مقدار آن حدود چند میلی گرم می باشد .(7)
روی: روی یکی از فراوانترین عناصر در پوسته ی زمین است که در مقادیر کم عنصری لازم برای بدن می باشد(.(8 جذب بسیار بالای روی 1-2 گرم درانسان باعث عوارضی چون سردرد- تهوع- دردهای شکم واسپاسم گوارش همراه است .(6) در طولانی مدت منجر به بیماری های سیستم عصبی، آسیب لوزالمعده، وکاهش کلسترول مناسب می گردد.استاندارد ثانویه روی برای آب آشامیدنی 0/5میلی گرم بر لیتر است(.(8
