دانلود مقاله بررسی سیستم بودجه بندی شرکتهای تولیدی

بخشی از مقاله

بررسی سیستم بودجه بندی شرکتهای تولیدی با ذکر مثال جامع

پیشگفتار

واحد پروژه مالی در دانشگاه از واحدهای مهم و عملی است که باید توسط دانشجویان در آخرین ترم تحصیل گذرانده شود. مهم بودن این واحد از آنجا مشخص می شود که دانشجو برای اولین بار معلومات و محفوضات تئوری خود را بصورت عملی به کار میگیرد. از آنجایی که دانشجو در بکار گیری درسهای نظری در عمل با مشکلات فراوانی مواجه است به همین منظور دانشگاه درس پروژه مالی را برای دانشجویان در نظر گرفته تا معلومات خود را بطور عملی به کار گیرند و از این بکار گیری معلومات، بتوانند زمانی که جذب بازار کار شدند استفاده بهینه نمایند.
اصول حسابداری فن تطبيق تجميع و تلفيق اصول و موازين حسابداری با قانون و مقررات مربوط بيان گرديده است لذا اين آميختگی و تشکيل در اصول و روشهای حسابداری وقانون و مقررات موضوع از لحاظ سياسی، اجتماعی واقتصادی در الفصول برنامه ريزی و مديريت در معنای جامع آن اهداف و مباحثی را ايجاب می نمايد. کلمات و اصلاحات در فن حسابداری همانند ساير علوم وفنون ديگر معنی ومفهوم خاص خود را دارند معامله در فرهنگ فارسی به معنی داد و ستد و خريد و فروش است. ودر اصلاح حقوقی يک نوع ايجاب و قبول است. درصورتيکه در اصلاح حسابداری معامله به نوع به نوع فعاليت اطلاق ميگرددکه دارای آثار مالی بوده و اين آثار مالی تغيير در اقلام ترازنامه را موجب ميگردد. استخدام يک نفر به عنوان کارمند از لحاظ حسابداری صرفا فعاليت مالی محسوب نمي گردد ولی پرداخت حقوق و يا دستمزد مستخدمين در ازای ارائه کار و يا خدمت يک فعاليت مالی است که در نتيجه باعث تقليل درنقدينگی و افزايش هزينه خواهد شد. بنا براين چندين فعاليت مالی ( نه هر نوع فعاليت مالی ) که موجب تغيير در يکی از از اقلام ترازنامه گردد در اصلاح حسابداری معامله ناميده می شود در تعريف حسابداری گفته شده است که حسابداری عبارت است از فن ثبت، طبقه بندي تجزيه وتحليل و تفسير رويدادههای مالی يک موسسه در يک دوره مالی در قالب ارقام پول رايج هر کشور (روش تجزيه وتحليل و تفسير رويدادههای مالی يک موسسه در يک دوره مالی در قالب ارقام پول ا ستقراری) در تعريف معتبر ديگری بيان شده که حسابداری عبارت است از فرآيند شناسايي، اندازه گيري، ثبت وطبقه بندی اطلاعات مالی به منظور فراهم نمودن امکانات قضاوت آگاهانه و تصميمات منطق توسط استفاده کنندگان اطلاعات مالی برای يک موسسه در هر دوره اي مالی ظاهرا به نظر می رسد.

فهرست مطالب
چكيده
مقدمه
تاريخچه
اهداف
اساسنامه
فعالیت
 فعالیت اصلی
 اندوخته های سرمایه ای
 نام شرکت
 مرکز شرکت
 مدت شرکت
 سال مالی
 تصویب اساسنامه
 هیات مدیر و مدیر عامل
اهداف و خط مشی های شرکت گاز استان کردستان
معرفی سیستم انبار
- تعریف انبار
- جایگاه انبار
1. زیر نظر مدیر عامل
2. زیر نظر مدیر انبار
3. زیر نظر امور اداری
نحوه سیستم کد گذاری
بخشهای در گیر درسیستم انبارها
لایحه حسابداری
طراحی سیستم اطلاعاتی انبار
دایره انبار
کارت کنترل اقلام انبار
انواع کاردکس و محل نگهداری آن
نحوه طراحی فرم ها
اطلاعات مندرج در فرم ها
قسمت های تشکیل دهنده یک فرم
خلاصه اهم موارد مهم در سیستم انبار داری
انواع سيستمهاي خريد
نتيجه‌گيري و پيشنهادات
منابع و مآخذ

بودجه‌ريزي عملياتي در شركت‌ها
بودجه جامع برنامه هاي مالي و عملياتي بنگاه براي يك دوره زماني اتي است كه در قالب مجموعه اي از صورت هاي مالي خلاصه شده و در بر گيرنده كليه عمليات و سطوح مديريت واحد تجاري است .به عبارت ديگر بودجه جامع معرف طرح كلي واحد تجاري براي دستيابي به اهداف نهايي ان در بودجه است كه انتظارات مديريت را درباره درامدها وهزينه ها و سود خالص و جريان نقدينگي و وضعيت مالي به صورت مقداري نشان ميدهد.
اين بودجه اثار تصميمات عملياتي و تصميمات تامين مالي را در بر مي‌گيرد و از دو بخش بودجه عملياتي و بودجه مالي تشكيل ميشود .به عبارت ديگر مي‌توان گفت بودجه جامع تصوير فراگير برنامه هاي مالي و عملياتي مديريت براي يك دوره زماني اينده است كه در قالب مجموعه اي از صورت هاي مالي تلخيص شده بيان مي‌شود .
محصول نهايي فرآيند برآورد و تهيه بودجه يك واحد تجاري، بودجه جامع است كه شامل بودجه هاي جداگانه هر يك از بخش هاي تابعه آن واحد مي باشد. اين بودجه معرف طرح كلي واحد تجاري در دوره بودجه است. بودجه جامع به دو بخش اصلي يعني بودجه مالي و بودجه عملياتي تقسيم مي گردد.در بودجه عملياتي اقلام بهاي تمام شده، هزينه هاي عملياتي و درآمدهاي دوره بودجه‌ريزي مورد بررسي قرار مي‌گيرد و در نتيجه سود خالص عمليات بودجه‌بندي مي‌شود. بودجه مالي مشتمل بر بودجه‌بندي وضعيت مالي و ساير بودجه‌هاي مورد نياز مديريت مالي است. ضمنا، بودجه مالي تا حدود زيادي به بودجه عملياتي و وضعيت مالي اول دوره بودجه بستگي دارد. اين بودجه اثار تصميمات عملياتي و تامين مالي را در بر ميگيرد.تصميمات عملياتي حول كاربرد منابع كمياب مي‌گردد و تصميمات تامين مالي بر شيوه تامين وجوه براي تهيه اين منابع متمركز مي‌شود.
بودجه تصوير كمي برنامه هاي پيش بيني شده مديريت براي يك دوره زماني اتي و ابزاري مفيد براي هماهنگي و اجراي برنامه ها است .بودجه جنبه هاي مالي و غير مالي اين برنامه را پوشش ميدهد و براي سازمان همانند نقشه اي هماهنگ كننده است كه در اينده بايد مطابق با ان عمل شود در بخش مالي بودجه انتظارات مديريت درباره سود و زيان و جريان هاي نقدي و وضعيت مالي اتي به صورت كمي منعكس ميشود .همانگونه كه براي گذشته صورت مالي تهيه ميشود براي اينده نيز ميتوان صورت هاي مالي را تهيه كرد براي مثال صورت سود و زيان بودجه اي –ترازنامه بودجه اي –صورت جريانات وجوه نقد بودجه اي .
بودجه هاي غير مالي زير بناي بودجه هاي مالي است.تعداد توليد يا فروش و تعداد محصولات جديدي كه به بازار معرفي شده اند نمونه هايي از ارقام غير مالي است كه در محاسبه ارقام مالي استفاده مي‌شود.
اجزاي كلي بودجه جامع :
بودجه جامع به دو قسمت بودجه عملياتي و بودجه مالي تقسيم مي‌شود
الف - بودجه عملياتي:
بودجه عملياتي زيربناي بودجه هاي مالي است و نتايج مورد انتظار از اجرايي عمليات اتي واحد تجاري را تشريح مي‌كند و در بر گيرنده صورت سود و زيان بودجه اي و اجزاي ان است .بودجه عملياتي با تهيه بودجه فروش اغاز و با تهيه صورتحساب سود و زيان بودجه اي خاتمه مي‌بابد.
بودجه عملياتي مشتمل بر برآوردها و بودجه بندي فعاليت هاي توليدي و غير توليدي واحد تجاري يا به عبارتي ديگر،اجزاي صورت سود و زيان آن است.
اجزاي بودجه عملياتي به شرح زير است :
1. پيش‌بيني فروش:
اين گام كه معمولا در اولين مرحله از فرآيند بودجه تهيه مي شود يكي از مهمترين اجزاي بودجه عملياتي است زيرا اقدامات ديگر تا حدود زيادي به آن وابسته است يا از آن منتج مي شود. پيش‌بيني فروش معمولا به عوامل گوناگوني مانند وضعيت كلي اقتصادي، راهبردهاي قيمت‌گذاري، واكنش هاي رقباي تجاري، وضعيت صنعت بستگي دارد. اگر چه بودجه نهايي فروش بر حسب ريال است اما بايد حاوي جزئيات مشروح و كافي درباره تركيب محصولات و الگوهاي فروش نيز باشد تا بتوان برمبناي آن تصميمات لازم را درباره تغيير سطوح موجوديها و مقادير توليد اتخاذ نمود.
پيش‌بيني فروش بيانگر فروش مورد انتظار است و نقطه اغاز بودجه جامع و پايه بودجه عملياتي است چرا كه گام‌هاي بعدي تا حدود زيادي به ان بستگي دارد. اساس و شالوده پيش‌بيني فروش و ديگر بخش‌هاي بودجه جامع مبتني بر تخمين حجم فروش است.
تهيه پيش‌بيني فروش بر حسب نوع مشتريان مي‌تواند ابزاري مهم جهت تجزيه و تحليل مناطق احتمالي فروش جديد تلقي شود .اين بودجه همچنين براي تشخيص دلايل كاهش فروش به گروه هاي مختلف مشتريان موثر است به طوري كه مي‌توان در اسرع وقت كاهش هاي مذكور را شناسايي كرده و اقدامات اصلاحي لازم را به وجود اورد.
به طور كلي سه روش براي پيش بيني فروش وجود دارد :
• استفاده از تحليل هاي اماري و بر اساس شرايط و اوضاع اقتصادي محصولات توليدي
• پيش بيني فروش بر مبناي تخمين مديران و مسئولين فروش
• تحليل عوامل مختلف موثر بر فروش و پيش بيني گرايش هاي اين عوامل در اينده
ممكن است فشار هايي براي كم نمايي و يا فزون نمايي فروش در جريان باشد. برخي از سازمان‌ها هدف‌هاي بلند پروازانه و يا چالش خيز براي فروش در نظر مي‌گيرند. در واقع اين هدف‌ها فزون نمايي درامد مورد انتظار است و نيت ان تحريك كاركنان به تلاش مضاعف و دستيابي به عملكرد بهتر است بر عكس برخي اين پيش‌بيني را محافظه كارانه تهيه مي‌كنند و از روي عمد يا اگاهانه درامدهاي مورد انتظار را كم نمايي مي‌كنند تا به راحتي بتوانند به ارقام بودجه اي دست يابند.
كم نمايي درامدهاي بودجه‌اي (يا فزون نمايي هزينه هاي بودجه اي) زماني اعمال ميشود كه از انحرافات بودجه اي (تفاوت بين نتايج واقعي و مبالغ بودجه اي) براي ارزيابي عملكرد استفاده مي‌شود. اين عمل در مقابل شرايط نامساعد غير منتظره براي مديران جنبه حفاظتي دارد. مرحله يك از پيش بيني درامد بر مبناي تقاضاي مورد انتظار شروع مي‌شود ولي گاهي عاملي غير از درامد پيش بيني شده نقطه شروع است براي مثال هنگامي كه تقاضا از ظرفيت توليدي بيشتر باشد يا يكي از اقلام مورد نياز به ميزان كافي عرضه نشود بودجه درامد بر مبناي حداكثر ظرفيت توليد تعيين مي‌شود
پيش بيني ميزان توليد:
پس از تهيه پيش بيني فروش اولين گام تعيين مقدار توليد مي‌باشد. پيش‌بيني ميزان توليد با استفاده از رابطه زير به دست مي ايد:
پيش بيني فروش + موجودي كالاي ساخته شده انتهاي دوره - موجودي كالا ساخته شده ابتداي دوره = مقدار پيش‌بيني توليد
مقدار توليد بايستي با پيش‌بيني فروش و سطح موجودي پايان دوره هماهنگ باشد چرا كه عدم هماهنگي ممكن است منجر به اين موضوع شود كه هنگام نياز به محصولات هيچ‌گونه محصولي در دسترس نباشد و بهنگام عدم نياز محصولات زيادي در انبار موجود باشد.
پيش‌بيني هزينه هاي توليد:
مجموع بودجه مواد مستقيم، دستمزد مستقيم و سربار ساخت است و پس از تصميم گيري درباره تعداد محصولاتي كه بايد توليد شود براساس پيش‌بيني توليد تهيه مي‌شود.
• پيش‌بيني مواد مستقيم:
پيش بيني مواد مستقيم شامل پيش بيني مصرف مواد مستقيم، پيش بيني خريد مواد مستقيم است. پيش‌بيني مصرف مواد مستقيم بيانگر مقدار مواد مستقيم مورد نياز براي توليد پيش بيني شده مي‌باشد. پيش بيني خريد مواد مستقيم كه بيانگر مقدار و مبلغ مواد اوليه اي است كه بايد خريداري شود اين بودجه با توجه به مقدار مواد مورد نياز در ابتدا و انتهاي دوره تهيه مي‌شود و از رابطه زير به دست مي ايد:
پيش‌بيني خريد = پيش بيني مصرف مواد + موجودي براورد شده مواد انتهاي دوره – موجودي براورد شده مواد ابتداي دوره
• پيش‌بيني دستمزد مستقيم:
براي تهيه اين بودجه بايستي ساعات كار بودجه شده را بدست اورد .با توجه به مقدار توليد و اينكه هر واحد توليدي چه مقدار زمان ميبرد تهيه ميشود .بودجه هزينه دستمزد مستقيم نيز از حاصل ضرب ساعت كار مستقيم بودجه شده در هزينه بر اورد شده دستمزد مستقيم براي هر ساعت كار به دست مي ايد.
• پيش‌بيني سربار ساخت:
سربار ساخت نشانگر مبلغ هزينه هاي سربار ساخت در دوره بودجه مي‌باشد. اين پيش‌بيني به دو بخش ثابت و متغير تقسيم مي‌شود كه ريز اقلام تشكيل دهنده بر اساس روش‌هاي براوردي تخمين زده مي‌شود.
• پيش بيني موجودي كالاي آخر دوره:
اين موجوديها بخش عمده اي از داراييهاي جاري بسياري از واحدهاي تجاري توليدي را تشكيل مي دهد و تصميم گيري در مورد آن يكي از وظايف مهم مديريت محسوب مي گردد. اين بودجه از طريق تعيين بهاي تمام شده هر واحد محصول و ضرب آن در موجودي مورد انتظار در پايان دوره به دست مي ايد .در رابطه با موجودي ابتداي دوره نيز به همين صورت عمل مي‌كنيم
پيش‌بيني بهاي تمام شده كالاي فروش رفته:
در واحد هاي توليدي بهاي تمام شده كالاي فروش رفته معرف بهاي تمام شده توليد اين كالاها نيز مي باشد. در نتيجه بهاي تمام شده كالاي فروش رفته بودجه شده مستقيما از پيش‌بيني توليد به دست مي آيد. اختلاف بين پيش‌بيني بهاي تمام شده كالاي فروش رفته و پيش‌بيني توليد نيز مربوط به ميزان موجودي كالا در اول و آخر دوره بودجه است. و از رابطه زير به دست مي ايد.
پيش‌بيني بهاي تمام شده كالاي فروش رفته = پيش‌بيني هزينه مواد مصرفي + پيش‌بيني دستمزد مستقيم + پيش‌بيني سربار ساخت + موجودي كالاي ساخته شده اول دوره – پيش‌بيني موجودي كالاي ساخته شده پايان دوره
پيش‌بيني هزينه هاي اداري
اين بودجه شامل هزينه فعاليتهاي غير توليدي واحد تجاري است. در پاره اي از موارد برخي هزينه هاي ثابت نيز در اين بودجه وجود دارد كه مي توان در صورت لزوم آن را كم يا حذف كرد. اين قبيل هزينه هاي قابل اجتناب هزينه هاي ثابت اختياري ناميده مي شود. هزينه هاي ثابتي كه در طول دوره بودجه غير قابل اجتناب است به عنوان هزينه هاي ثابت تعهد شده شناخته مي شود.
بودجه هزينه هاي فروش و بازاريابي:
فعاليت هاي فروش و بازاريابي به نحو مؤثري بر ميزان فروش اثر مي‌گذارد. بنابراين پيش‌بيني هزينه هاي فروش و بازاريابي بايد در مراحل اوليه فرآيند بودجه‌ريزي يعني همزمان با پيش‌بيني فروش تهيه گردد.

ب - بودجه مالي:
اجزاي مختلف بودجه مالي عبارتند از
پيش‌بيني سود و زيان خالص:
هنگامي كه كليه پيش‌بيني‌هاي مذكور تهيه گرديد به آساني مي توان سود خالص را پيش‌بيني كرد اين رقم كليدي كه معرف هدف واحد تجاري در مورد سود خالص است بسياري از فعاليت هاي اين واحد را در دوره بودجه منعكس مي كند.
در مواقعي كه واحد تجاري انتظار ارقام غيرعملياتي مؤثر بر سود را دارد اين ارقام در پيش بيني سود خالص منظور مي شود. اگر چه ماليات بر درآمد بر مبناي سود واقعي محاسبه مي شود اما به منظور به دست آوردن سود خالص بعد از ماليات مي توان رقم ماليات بر درآمد را نيز برآورد و از پيش‌بيني سود خالص كسر كرد.
پيش‌بيني صورت جريانات وجوه نقد
اين پيش‌بيني آخرين جزء بودجه جامع است كه در فرآيند طرح ريزي مالي وسيله اي مفيد و كمك مؤثري به مديريت محسوب مي شود. صورت گردش وجوه نقد معمولا با استفاده از ارقام منعكس در پيش‌بيني صورت سود و زيان و تغييرات مانده هاي ترازنامه هاي برآوردي در اول و آخر دوره بودجه تهيه مي گردد.
-پيش‌بيني ترازنامه
اين پيش‌بيني با استفاده از ترازنامه اول دوره بودجه و تغييرات مورد انتظار در مانده حسابها كه در بودجه هاي عملياتي تأمين مالي، مخارج سرمايه اي و نقدي منعكس است، به دست مي‌آيد.
-بودجه نقدي
حفظ نقدينگي كافي به منظور پرداخت بموقع تعهدات يكي از هدف هاي اصلي واحدهاي تجاري است. يكي از ابزارهاي مفيد براي اعمال مديريت بر وجوه نقد تهيه بودجه نقدي است. ضمن تهيه اين بودجه گردش وجوه نقد به طور كلي در دوره بودجه برآورد مي شود. نقطه آغاز اين فرآيند معمولا برآورد وجوه نقد حاصل از عمليات است كه از اصلاح رقم سود خالص بودجه شده به منظور خارج كردن اقلام غير نقدي مانند استهلاك بدست مي آيد.كليه اقلام نقدي غير عملياتي نيز در بودجه نقدي منظور مي گردد. بودجه نقدي سالانه براي اعمال مديريت بر وجوه نقد، بلند مدت و احتمالا غير مفيد محسوب مي شود. بودجه هاي نقدي ماهانه، هفتگي و حتي روزانه ممكن است براي مقاصد ونيازهاي اطلاعاتي مديران مفيدتر باشد. دوره بودجه نقدي معمولا به نيازمنديهاي طرح ريزي، مشكلات و مسائل بالقوه گردش وجوه نقد بستگي دارد. بودجه نقدي كمك مؤثري براي اعمال مديريت بر وجوه نقد و ايجاد توازن معقولي بين نقدينگي و سودآوري مي باشد.
- پيش‌بيني هزينه هاي سرمايه اي
الف. طرح هاي تأمين مالي :
اين طرح ها شامل برنامه هاي واحد تجاري براي انتشار سهام يا اوراق قرضه از يك سود و بازخريد سهام،باز پرداخت اصل اوراق قرضه يا توزيع سود سهام از سوي ديگر است.
ب. بودجه مخارج سرمايه:
بودجه بندي سرمايه اي شامل تهيه اقلام عمده مانند ماشين آلات و تجهيزات و در برخي موارد پروژه هايي نظير اجراي يك برنامه بلند مدت آموزش كاركنان است كه معمولا عمر مفيدي بيش از يك دوره مالي دارند.
ستفاده بهینه از منابع محدود یک شرکت، برای دستیابی به اهداف ترسیم شده برای آن شرکت، مستلزم نوعی برنامه ریزی دقیق و همه جانبه است. به طور کلی تبدیل برنامه ها به زبان پول را بودجه بندی می نامند و لذا بودجه زبان ریالی برنامه ها است.
در واقع بودجه یک کمیت مقداری است که بیانگر جزئیات یک برنامه آتی پیش بینی شده در قالب اعداد و ارقام است. به عبارتی بودجه یک برنامه تفصیلی است که برای یک دوره مالی تنظیم می شود و در آن کلیه انتظارات و پیش بینی ها در قالب اعداد و ارقام تعیین می شود و معمولا به صورت خلاصه در قالب پیش بینی ترازنامه و صورت سود و زیان شرکت ها ارائه می شود. لذا بودجه، برنامه یک شرکت، برحسب مقادیر و برای یک دوره معین از زمان است. مقداری کردن بودجه این امکان را فراهم می کند تا هدف معینی برای مقاصد برنامه ریزی و مبنای معینی برای مقاصد کنترلی ایجاد شود.
شاید به جرات بتوان اذعان کرد که برنامه ریزی اولین و مهم ترین وظیفه مدیران عامل شرکت ها است. برنامه ریزی یعنی خلق آینده و این امر به آن معنا است که باید بهترین و مناسب ترین روش استفاده از امکانات شرکت ها با توجه به محدودیت های متعدد آنها از پیش تعیین شود. به عبارت دیگر، تصویر فردای شرکت ها باید امروز با تصمیم مدیران عامل ترسیم شود.
به همین دلیل است که امروزه برنامه ریزی به یک فرآیند پویا و هدفمند برای جهت بخشیدن به کل فعالیت های یک شرکت تبدیل شده و اصول و مفاهیم و مراحل بسیار دقیقی دارد و خروجی آن معمولا برنامه های بلندمدت، میان مدت و کوتاه مدت برای شرکت ها است. باید به خاطر داشت که آنچه به عنوان بودجه بندی معروف است معمولا تبدیل برنامه های کوتاه مدت یک ساله شرکت ها به زبان پول است.
برنامه ریزی به مفهوم تعیین اهداف آتی و تعیین روش های دستیابی به آن است و از طرف دیگر کنترل درخصوص حصول اطمینان از تحقق برنامه انجام می پذیرد. یک سیستم بودجه مناسب هر دو مفهوم برنامه ریزی و کنترل را مدنظر دارد و به عبارت دیگر بودجه ابزاری جهت برنامه ریزی و کنترل است.
یکی از مهم ترین فواید بودجه ایجاد هماهنگی سازمانی به منظور یکپارچه سازی در جریان دستیابی به اهداف توسط واحدهای مختلف شرکت است. در ابتدای دوره مالی بودجه یک برنامه است و در انتهای دوره به عنوان یک وسیله کنترل در دست مدیران عامل جهت ارزیابی عملکرد واحدهای مختلف شرکت در مقابل برنامه های پیش بینی شده خواهد بود که این ارزیابی ها، مدیران عامل را در اصلاح مسیر بهبود عملکرد شرکت ها یاری خواهد کرد و لذا کنترل برنامه بخش مهمی از فرآیند برنامه ریزی است و هر مکانیزم بودجه بندی بدون پیش بینی مکانیزم های کنترلی ناقص است؛ زیرا بودجه در واقع یک برنامه سازمانی است که از طریق همکاری گروهی و سازمانی تحقق آن امکان پذیر می شود.
برنامه ریزی در سازمان این اطمینان را ایجاد می کند که شرکت مورد نظر در مسیر درست افتاده و کارکنان هدف های معینی دارند که باید به آن دست یابند. اما مراحل بودجه بندی نباید با تنظیم برنامه متوقف شود و مسوولیت مدیران عامل این است که برای اطمینان از ادامه درست راه نسبت به کنترل بودجه نیز اقدام کنند.
به طور کلی سه نوع برنامه ریزی در شرکت ها متصور می باشد: نخست برنامه ریزی استراتژیک، دوم برنامه ریزی بودجه ای و سوم برنامه ریزی عملیاتی یا تاکتیکی. در برنامه ریزی استراتژیک به تهیه برنامه های عملیاتی بلندمدت برای رسیدن به اهداف سازمانی در شرکت ها توجه می شود. برنامه ریزی بودجه ای همان تهیه برنامه های کوتاه مدت تا میان مدت شرکت است که ضمن برنامه استراتژیک اجرا شود و بودجه جامع سالانه شرکت ها در این دسته قرار دارد. برنامه ریزی عملیاتی مراحل برنامه ریزی کوتاه مدت یا روز به روز را شامل می شود و معمولا مربوط است به برنامه ریزی استفاده از منابع که در چارچوب برنامه ریزی بودجه ای اجرا می شود.برنامه ریزی سالانه در یک شرکت با تهیه بودجه جامع که مجموعه ای از بودجه های جداگانه و وابسته به یکدیگر است صورت می گیرد. بودجه جامع را می توان در دو بخش اساسی طبقه بندی کرد. اولین بخش بودجه عملیاتی شرکت است که منعکس کننده تصمیمات مربوط به عملکرد و فعالیت ها است و بخش دوم بودجه مالی است که تصمیمات مالی شرکت را نشان می دهد.
مبحث تهیه و کنترل بودجه از مواردی است که هم در حسابداری مدیریت و هم در مدیریت مالی مطرح می شود با این تفاوت که در حسابداری مدیریت به روش های تهیه بودجه عملیاتی و در مدیریت مالی به روش های تهیه بودجه مالی تاکید می شود. از سوی دیگر به طور کلی بودجه می تواند به صورت هدف گرا یا روندگرا تهیه شود.
بودجه عملیاتی در یک شرکت تولیدی شامل موارد روبه رو است: بودجه فروش؛ بودجه تولید؛ بودجه نیازمندی های تولید شامل بودجه مواد مستقیم، بودجه سربار و بودجه کار مستقیم؛ بودجه هزینه های اداری و فروش و در نهایت سود و زیان پیش بینی شده.بودجه مالی در شرکت ها نیز این موارد را در بر می گیرد: بودجه هزینه های سرمایه ای، بودجه نقدی و در نهایت ترازنامه پیش بینی شده.
شناسایی زودهنگام عامل اصلی یا کلیدی بودجه برای برنامه ریزی و تهیه بودجه از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. زیرا این عامل علت اصلی ایجاد محدودیت در شرکت است؛ بنابراین تعیین می کند که کدام بودجه باید اول تهیه شود. مثلا اگر حجم فروش عامل کلیدی باشد ابتدا باید بودجه فروش را براساس پیش بینی فروش تهیه کرد و سپس تمام بودجه های دیگر به این بودجه وصل می شوند. اهمیت فوق العاده عامل اصلی بودجه از این واقعیت ناشی می شود که بودجه ها با هم پیوستگی و ارتباط دارند.
تهیه بودجه فروش معمولا نقطه آغاز تهیه بودجه عملیاتی در شرکت ها است، چرا که فروش پیش بینی شده تقریبا روی ارقامی که در بودجه حضور دارند، تاثیر می گذارد.

اطلاعات فروش سال مالی 1387
محصول الف محصول ب
تعداد مبلغ - ریال تعداد مبلغ- ریال
سه ماهه اول 2,000 6,000 5,000 9,000
سه ماهه دوم 6,000 6,000 2,000 9,000
سه ماهه سوم 5,000 6,000 1,000 9,000
سه ماهه چهارم 4,000 6,000 7,000 9,000
جمع سال 17,000 15,000

مواد مورد نیاز برای یک واحد محصول سال مالی 1387
عوامل تولید قیمت واحد مقدار عوامل تولید برای یک واحد محصول

ریال الف ب
Aماده اولیه 160 10 -
B ماده اولیه 200 - 12
کار مستقیم 600 2 3

اطلاعات مربوط به سربار متغیر ساخت سال مالی 1387
پیش بینی سربار متغیر ساخت
شرح اقلام برمبنای یک ساعت کار مستقیم
مواد غیر مستفیم ریال 50
کار غیر مستقیم ریال 100
مزایای جنبی کارکنان ریال 250
آب برق سوخت تلفن ریال 60
نگهداری ریال 40
جمع ریال 500

اطلاعات مربوط به بودجه بندی سرمایه ای سال مالی 1387
پروژه سه ماهه اول سه ماهه دوم سه ماهه سوم سه ماهه چهارم جمع سالانه
ریال ریال ریال ریال ریال
تجهیزات تحویل کالا 4,300,000 8,600,000 12,900,000
تجهیزات اداری 600,000 600,000 600,000 600,000 2,400,000
تجهیزات تولید 2,200,000 2,200,000 4,400,000
جمع مخارج 7,100,000 2,800,000 600,000 9,200,000 19,700,000

اطلاعات مربوط به هزینه های اداری سال مالی 1387
ریال
حقوق مدیران 12,000,000
حقوق کارکنان اداری 5,500,000
بیمه 800,000
نگهداری 1,700,000
ملزومات اداری 900,000
عوارض و مالیات بر دارایی 700,000
استهلاک ساختمان و وسایل اداری 2,400,000
جمع 24,000,000

اطلاعات مربوط به هزینه های فروش واداری سال مالی 1387
ریال
حقوق کارکنان بازاریابی و کمیسیمنهای 11,000,000
حقوق کارکنان فروش 4,600,000
تبلیغات 3,000,000
پذیرایی 1,100,000
بیمه 400,000
نگهداری 1,200,000
ملزومات اداری 900,000
عوارض و مالیات بر دارایی 400,000
مسافرت 1,600,000
استهلاک وسایل و تجهیزات 1,800,000
جمع 26,000,000

اقلام مربوط به سربار ثابت
اقلام ثابت سه ماهه اول سه ماهه دوم سه ماهه سوم سه ماهه چهارم جمع سالانه
سرپرستی 1,800,000 1,800,000 1,800,000 1,800,000 7,200,000
استهلاک 2,400,000 2,400,000 2,400,000 2,400,000 9,600,000
نگهداری 900,000 900,000 900,000 900,000 3,600,000
عوارض و مالیات بر دارایی 491,200 491,300 491,200 491,300 1,965,000
بیمه 300,000 300,000 300,000 300,000 1,200,000
جمع اقلام ثابت 5,891,200 5,891,300 5,891,200 5,891,300 23,565,000

اطلاعات براوردی مورد نیاز
موجودی وجه نقد براوردی اول دوره 3,100,000
فروش براوردی سه ماهه قبل 76,000,000
بهای تمام شده یک واحد محصول اول دوره:
محصول الف 4,200
محصول ب 6,500
موجودی اول دوره (واحد)
محصول الف 800
محصول ب 1,200
موحودی اول دوره (کیلو)
A ماده 10,500
B ماده 24,600

شرکت .........
بودجه فروش
برای سال منتهی به1388
الف ب جمع فروش
تعداد نرخ مبلغ تعداد نرخ مبلغ ریال
سه ماهه اول 2,000 6,000 12,000,000 5,000 9,000 45,000,000 57,000,000
سه ماهه دوم 6,000 6,000 36,000,000 2,000 9,000 18,000,000 54,000,000
سه ماهه سوم 5,000 6,000 30,000,000 1,000 9,000 9,000,000 39,000,000
سه ماهه چهارم 4,000 6,000 24,000,000 7,000 9,000 63,000,000 87,000,000
جمع سال 17,000 102,000,000 15,000 135,000,000 237,000,000

شرکت .........
بودجه مقادیر موجودی کالای پایان دوره
1388 برای سال منتهی به
سه ماهه اول سه ماهه دوم سه ماهه سوم سه ماهه چهارم
الف 1,500 1,250 1,000 500
ب 500 250 1,750 1,250
برای هر یک از دوره های سه ماهه معادل 25% پیش بینی فروش سه ماهه بعد موجودی در نظر گرفته شده است ضمناً فروش سه ماهه اول 9*13 معادل 3 ماهه اول سال 8*13 یعنی 2000 واحد پیش بینی گردیده است .
شرکت .........
بودجه مقادیر تولید
برای سال منتهی به 1388
اول دوم سوم چهارم جمع سالانه
محصول الف
بودجه فروش بر حسب واحد 2,000 6,000 5,000 4,000 17,000
موجودی آخردوره 1,500 1,250 1,000 500 500
جمع نیازمندی 3,500 7,250 6,000 4,500 17,500
موجودی اول دوره 800 1,500 1,250 1,000 800
بودجه بتدی تولید 2,700 5,750 4,750 3,500 16,700
محصول ب
بودجه فروش بر حسب واحد 5,000 2,000 1,000 7,000 15,000
موجودی آخردوره 500 250 1,750 1,250 1,250
جمع نیازمندی 5,500 2,250 2,750 8,250 16,250
موجودی اول دوره 1,200 500 250 1,750 1,200
بودجه بتدی تولید 4,300 1,750 2,500 6,500 15,050
در سطرهای بودجه فروش وبودجه بندی تولید جمع سالانه مساوی مجموع ارقام ان سطرهاست. اما در سطرهای موجودی های اول و آخر دوره و همچنین نیازمندیها چنین نیست. در ستون جمع سالانه موجودی اخر دوره مشابه رقم موجودی پایان سه ماهه چهارم و موجودی اول دوره مساوی رقم موجودی ابتدای سه ماهه اول است.
شرکت .........
بودجه مقادیر موجودی مواد اولیه
1388 برای سال منتهی به
مواد اولیه * سه ماهه اول سه ماهه دوم سه ماهه سوم سه ماهه چهارم
ماده اولیه A 28,750 23,750 17,500 13,500
ماده اولیه B 10,500 15,000 39,000 25,800
موجودی مواد اولیه در پایان هر سه ماه ماهه معادل 50 درصد نیازمندی سه ماهه بعدی ماهه بعدی است. ضمنا مقادیر تولید سه ماهه اول سال 9×13 مساوی مقادیر تولید سه ماهه اول سال 8×13فرض شده است.
شرکت .........
بودجه خرید مواد اولیه
1388 برای سال منتهی به
سه ماهه اول سه ماهه دوم سه ماهه سوم سه ماهه چهارم جمع سالانه
ماده اولیهA
مقدار مورد نیاز برای تولید 27,000 57,500 47,500 35,000 167,000
موجودی لازم در اخر دوره 28,750 23,750 17,500 13,500 13,500
جمع نیازمندی 55,750 81,250 65,000 48,500 180,500
موجودی اول دوره 10,500 28,750 23,750 17,500 10,500
مقدار خرید 45,250 52,500 41,250 31,000 170,000
قیمت واحد ماده اولیهA 160 160 160 160 160
بودجه خرید ماده اولیهA 7,240,000 8,400,000 6,600,000 4,960,000 27,200,000
ماده اولیهB:
مقدار مورد نیاز برای تولید 51,600 21,000 30,000 78,000 180,600
موجودی لازم در اخر دوره 10,500 15,000 39,000 25,800 25,800
جمع نیازمندی 62,100 36,000 69,000 103,800 206,400
موجودی اول دوره 24,600 10,500 15,000 39,000 24,600
مقدار خرید 37,500 25,500 54,000 64,800 181,800
قیمت واحد ماده اولیهA ماده اولیهB 200 200 200 200 200
بودجه خرید ماده اولیهA ماده اولیهB 7,500,000 5,100,000 10,800,000 12,960,000 36,360,000
جمع بودجه خرید مواد اولیه 14,740,000 13,500,000 17,400,000 17,920,000 63,560,000

شرکت .........
بودجه دستمزد مستقیم
1388 برای سال منتهی به
محصول الف سه ماهه اول سه ماهه دوم سه ماهه سوم سه ماهه چهارم جمع سالانه
بودجه مقدار تولید 2,700 5,750 4,750 3,500 16,700
ساعات کار لازم برای تولید یک واحد یک واحد 2 2 2 2 2
جمع ساعات کار لازم 5,400 11,500 9,500 7,000 33,400
نرخ دستمزد 600 600 600 600 600
بودجه دستمزد محصول(الف) 3,240,000 6,900,000 5,700,000 4,200,000 20,040,000
محصول(ب)
بودجه مقدار تولید 4,300 1,750 2,500 6,500 15,050
ساعات کار لازم برای تولید یک واحد یک واحد 3 3 3 3 3
جمع ساعات کار لازم 12,900 5,250 7,500 19,500 45,150
نرخ دستمزد 600 600 600 600 600
بودجه دستمزد محصول(ب) 7,740,000 3,150,000 4,500,000 11,700,000 27,090,000
جمع بودجه دستمزد 10,980,000 10,050,000 10,200,000 15,900,000 47,130,000

شرکت .........
بودجه سربار ساخت
1388 برای سال منتهی به
سه ماهه اول سه ماهه دوم سه ماهه سوم چهارم جمع سالانه
اقلام متغیر
مواد غیر مستقیم 915,000 837,500 850,000 1,325,000 3,927,500
دستمزد غیر مستقیم 1,830,000 1,675,000 1,700,000 2,650,000 7,855,000
مزایای جنبی کارکنان 4,575,000 4,187,500 4,250,000 6,625,000 19,637,500
آب-برق- سوخت-تلفن 1,098,000 1,005,000 1,020,000 1,590,000 4,713,000
نگهداری 732,000 670,000 680,000 1,060,000 3,142,000
جمع اقلام متغیر 9,150,000 8,375,000 8,500,000 13,250,000 39,275,000
اقلام ثابت
سرپرستی 1,800,000 1,800,000 1,800,000 1,800,000 7,200,000
استهلاک 2,400,000 2,400,000 2,400,000 2,400,000 9,600,000
نگهداری 900,000 900,000 900,000 900,000 3,600,000
عوارض و مالیات بر دارایی 491,200 491,300 491,200 491,300 1,965,000
بیمه 300,000 300,000 300,000 300,000 1,200,000
جمع اقلام ثابت 5,891,250 5,891,250 5,891,250 5,891,250 23,565,000
جمع سربار ساخت 15,041,250 14,266,250 14,391,250 19,141,250 62,840,000

شرکت .........
بودجه بهای تمام شده کالای فروش رفته
1388 برای سال منتهی به
کالای الف کالای ب جمع
موجودی کالای اول دوره بر حسب تعداد 800 1,200
بهای تمام شده یک واحد 4,200 6,500
بهای تمام شده موجودی اول دوره 3,360,000 7,800,000 11,160,000
تولید سال8X13 بر حسب تعداد 16,700 15,050
بهای تمام شده یک واحد 4,400 6,600
بهای تمام شده تولید 73,480,000 99,330,000 172,810,000
جمع بهای تمام شده کالای آماده فروش 76,840,000 107,130,000 183,970,000
منهای موجودی آخر دوره بر حسب تعداد 500 1,250
بهای تمام شده یک واحد 4,400 6,600
بهای تمام شده موجودی آخر دوره 2,200,000 8,250,000 10,450,000
بهای تمام شده کالای فروش رفته 74,640,000 98,880,000 173,520,000
محصول الف محصول ب
مواد مستقیم 1,600 2,400
دستمزد مستقیم 1,200 1,800
سربار ساخت 1,600 2,400
4,400 6,600
در محاسبه سربار ساخت رقم 500 ریال مربوط به ارقام متغیر سربار به ازای یک ساعت کار مستقیم با رقم 300 ریال مربوط به اقلام ثابت سربار به ازای یک ساعت کار مستقیم است. رقم اخیر از تقسیم جمع اقلام ثابت سربار به جمع ساعات کار مستقیم بودجه شده بدست می آید.

شرکت .........
بودجه هزینه های اداری
1388 برای سال منتهی به
حقوق مدیران 12,000,000
حقوق کارکنان اداری 5,500,000
بیمه 800,000
نگهداری 1,700,000
ملزومات اداری 900,000
عوارض و مالیات بر دارایی 700,000
استهلاک ساختمان و وسایل اداری 2,400,000
جمع 24,000,000
ج
به منظور برآورد بودجه نقدی فرض میشود پرداختهای نقدی در 4 قسط مساوی به شرح زیر انجام میگیرد:
5400000=4/ ( 2400000 – 24000000 )

شرکت .........
بودجه هزینه های فروش و بازاریابی
1388 برای سال منتهی به
حقوق کارکنان بازاریابی وکمیسیونهای فروش 11,000,000
حقوق کارکنان فروش 4,600,000
تبلیغات 3,000,000
پذیرایی 1,100,000
بیمه 400,000
نگهداری 1,200,000
ملزومات اداری 900,000
عوارض و مالیات بر دارایی 400,000
مسافرت 1,600,000
استهلاک وسایل و تجهیزات 1,800,000
جمع 26,000,000
به منظور برآورد بودجه نقدی فرض میشود که پرداختهای نقدی در چهار قسط مساوی به شرح زیرانجام گردد:
6050000 = 4/ ( 1800000 - 26000000 )

شرکت .........
صورت سود و زیان بودجه شده
1388 برای سال منتهی به
فروش 237,000,000
بهای تمام شده کالای فروش رفته 173,520,000
سود ناخالص 63,480,000
هزینه های اداری 24,000,000
هزینه های فروش و بازار اریابی 26,000,000
جمع هزینه ها 50,000,000
سود خالص قبل از کسر مالیات بر درآمد 13,480,000
مالیات بر درآمد 6,066,000
سود خالص 7,414,000

شرکت .........
بودجه مخارج سرمایه ای
1388 برای سال منتهی به
پروژه سه ماهه اول سه ماهه دوم سه ماهه سوم سه ماهه چهارم جمع سالانه
تجهیزات تحویل کالا 4,300,000 - - 8,600,000 12,900,000
تجهیزات اداری 600,000 600,000 600,000 600,000 2,400,000
تجهیزات تولید 2,200,000 2,200,000 - - 4,400,000
جمع مخارج 7,100,000 2,800,000 600,000 9,200,000 19,700,000

شرکت .........
بودجه نقدی
1388 برای سال منتهی به
موجودی وجه نقد سه ماهه اول سه ماهه دوم سه ماهه سوم سه ماهه چهارم جمع سالانه
در اول دوره 3,100,000 8,220,000 12,010,000 2,550,000 3,100,000
وصولی از بابت فروش
از سه ماهه قبل30% 22,800,000 17,100,000 16,200,000 11,700,000 67,800,000
از سه ماهه جاری 70% 39,900,000 37,800,000 27,300,000 60,900,000 165,900,000
جمع وجوه نقد 65,800,000 63,120,000 55,510,000 75,150,000 236,800,000
کسر میشود مخارج پرداختی
پرداختی بابت
مواد مستقیم 14,740,000 13,500,000 17,400,000 17,920,000 63,560,000
دستمزد مستقیم 10,980,000 10,050,000 10,200,000 15,900,000 47,130,000
سربار ساخت 13,310,000 13,310,000 13,310,000 13,310,000 53,240,000
هزینه های اداری 5,400,000 5,400,000 5,400,000 5,400,000 21,600,000
هزینه های فروش بازاریابی 6,050,000 6,050,000 6,050,000 6,050,000 24,200,000
جمع مخارج پرداختی 50,480,000 48,310,000 52,360,000 58,580,000 209,730,000
وجوه نقد حاصل از عملیات 15,320,000 14,810,000 3,150,000 16,570,000 27,070,000
مخارج سرمایه ای 7,100,000 2,800,000 600,000 9,200,000 19,700,000
موجودی وجه نقد آخره دوره 8,220,000 12,010,000 2,550,000 7,370,000 7,370,000
موجودی براوردشده برای سه ماهه اول دربرآورد بودجه نقدی فرض شده است که70%مبلغ فروش درسه ماهه ای که فروش واقع می شود وصول و30% بقیه درسه ماهه بعد وصول می گردد ضمنا فروش سه ماهه چهارم سال قبل بالغ بر76000000ریال براورد شده است.
بودجه خرید مواد مستقیم وبودجه دستمزد مستقیم درهمان سه ماهه پرداخت می شود.