بخشی از مقاله
بررسی محدودیت هاي بکارگیري سیستم هاي اطلاعاتی حسابداري مدیریت در شرکتهاي تولیدي پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران
چکیده
در این تحقیق به بررسی محدودیت هـاي بکـارگیري سیسـتم هـاي اطلاعـاتی حسـابداري مـدیریت در شـرکتهاي تولیدي پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته شده است. تحقیق از نظر هدف کاربردي اسـت در عـین حال از نظر روش گرد آوري و تحلیل داده ها ،این تحقیق از نوع توصیفی پیمایشـی اسـت .جامعـه آمـاري تحقیـق شامل کلیه شرکت هاي تولیدي پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران اسـت.تعـداد کـل ایـن شـرکت هـا 350 شرکت است. آلفاي کرونباخ براي پایایی پرسش نامه برابر با % 80 است. نتایج تحقیق نشان مـی دهد،فرضـیه یـک: فقدان رهنمودهـا و اسـتانداردهاي حسـابداري در زمینـه حسـابداري مـدیریت موجـب اسـتفاده نکـردن از سیسـتم اطلاعاتی حسابداري مدیریت می گردد،مورد تایید قرار نگرفت. فرضیه دوم:هزینه زیـاد تهیـه و ارائـه اطـــلاعات حســـابداري مدیریت، موجب استفاده نکردن از سیستم اطلاعاتی حسابداري مدیریت می گردد،مـورد تاییـد قـرار نگرفت. فرضیه سوم: عدم آموزش مناسب و کافی مفاهیم سیسـتم اطلاعـاتی حسـابداري مـدیریت در دانشـگاهاي کشور، موجب استفاده نکردن از سیستم اطلاعاتی حسابداري مدیریت می گردد،مورد تاییـد قـرار گرفـت. فرضـیه چهارم :فقدان رقابت بین شرکتها، موجب استفاده نکردن از سیستم اطلاعاتی حسابداري مـدیریت مـی گردد،مـورد تایید قرار گرفت.
واژگان کلیدي: محدودیت ها، سیستم اطلاعاتی حسابداري مدیریت، بورس اوراق بهادار تهران
مقدمه
هیلتون(1997) 3 انواع مختلفی از سازمانها بر زندگی روزانه ما تأثیر می گذارند، تولید کنندگان، فروشندگان، مؤسسات صنعتی، خدماتی، شرکتهاي بازرگانی، سازمانهاي غیر انتفاعی و مؤسسات دولتی مجموعه وسیعی از کالاها و خدمات مورد نیاز ما را تهیه و تأمین می کنند. همه سازمانها در دو چیز اشتراك دارنداولاً،. هر سازمانی یک سري اهداف و مقاصدي داردثانیاً،. مدیران براي رسیدن به اهداف سازمان نیازمند اطلاعات هستند. نیازهاي اطلاعاتی مدیریت به اطلاعات مالی، تولید، بازاریابی، قانون و مقررات محیطی طبقه بندي می شوند. به طور کلی مدیران سازمانهاي بزرگ به اطلاعات بیشتري نیاز دارند. حسابداري مدیریت بخشی از سیستم اطلاعات مدیریت یک سازمان است. مدیران براي برنامه ریزي و کنترل سازمان به اطلاعات حسابداري مدیریت اتکاء می کنند.ص(( 5- 3
امروزه هیچ سازمان، شرکت یا بنگاهی بدون دستیابی به اطلاعات مربوط، صحیح و به موقع قادر به ادامه فعالیت نخواهد بود. مدیریت امروزه بیش از گذشته، خود را در مقابل تغییرات و تحولات سریع تکنولوژي و اقتصادي دیده که در صورت عدم انطباق با شرایط جدید از صحنه اقتصاد حذف می گردد.
هیچ مدیري ولو اینکه بسیار باهوش و دانا باشد، بدون اطلاع از حقایق کار و عملیات یک مؤسسه، نمی تواند تصمیم درست و مناسبی اتخاذ نماید. مدیرانی که بر اساس فرضیات و اعتقادات شخصی و بدون توجه به واقعیتهاي مؤسسه، تصمیماتی اتخاذ کرده اند نتایج نامطلوبی ببار آورده و مؤسسه خود را در تنگنا و فشار مالی و بحران اقتصادي قرار داده اند. مجموعه این شرایط و نیاز به اطلاعات دقیق، صحیح و بموقع جهت برنامه ریزي، سازماندهی، تصمیم گیري و نهایتاً کنترل باعث گردیده تا حسابداري (به ویژه حسابداري مدیریت) به عنوان یک سیستم اطلاعاتی مطلوب و یک واحد ستادي مطرح گردد که جهت تصمیمات مختلف، اطلاعات مساعدي به مدیریت ارائه می نماید. حسینی (1378) امروزه امر مدیریت یکی از پایه هاي اساسی در اداره امور جوامع پیشرفته است،زیرا ترکیب مناسب عوامل و منابع موجود، ایجاد هماهمنگی و ارتباط بین آنها و نهایتاً تصمیم گیري با توجه به محدودیت هاي بسیاري که همواره در عمل وجود دارد، امري مهم در راه افزایش بازدهی و کارائی به شمار می رود. در سالهاي اخیر مدیریت نوین و لزوم بررسی، مطالعه و تجزیه و تحلیل ارتباطات و تأثیر متقابل اجزاء بر یکدیگر موجب ابداع روشهاي خاصی گردیده است. این روشها و فنون جدید باعث شده است تا مدیران بتوانند
براساس اطلاعات صحیح تصمیمات مناسب را اتخاذ نمایند.ص((33-27 هیلتون (1997) شرایط جدید موجب تغییر نگرش مدیران در خصوص نحوه و چگونگی برنامه ریزي و کنترل
فعالیتهاي سازمان گردیده است. سیستم اطلاعاتی حسابداري4 به عنوان بخشی از سیستم اطلاعات مدیریت5 وحسابداري مدیریت نیز به عنوان قسمتی از سیستم اطلاعاتی حسابداري، تأمین نیازهاي اطلاعاتی مدیران را براي برنامه ریزي و کنترل به عهده دارد.ص (5-3) در میزگرده ها و سمینارهایی که در رابطه با حسابداري مدیریت در ایران برگزارشده است غالباً بیان شده که از
سیستم اطلاعاتی حسابداري مدیریت و اطلاعات حسابداري در درون سازمانها استفاده مؤثر و کافی صورت نمی گیرد.عدم آگاهی مدیران از اهمیت اطلاعات حسابداري و تکنیکهاي حسابداري مدیریت، دانش ناقص کارکنان حسابداري در خصوص این روشها، تغییر زود به زود مدیریت، انحصاري بودن تولید و فروش محصول، رضایت بخش بودن وضعیت اقتصادي شرکت و غیره به عنوان عوامل مؤثر در عدم استفاده کافی از سیستم اطلاعاتی حسابداري مدیریت عنوان شده است. حدود استفاده ازسیستم حسابداري مدیریت در تهیه اطلاعات جهت مدیران نامعلوم است.هدف اصلی این تحقیق که یک تحقیق کاربردي است، بررسی آشنایی مدیران در بکارگیري سیستم هاي اطلاعاتی حسابداري مدیریت در شرکتهاي تولیدي پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. اهداف اساسی تحقیق به شرح زیر است:
1. پاسخ به این سؤال که آیـا در مـورد سیسـتم اطلاعـاتی حسـابداري مـدیریت رهنمودهـا و اسـتانداردهاي حسابداري لازم وجود دارد؟ آیا کمبود احتمالی در این زمینه باعث اسـتفاده نکـردن از ایـن سیسـتم مـی شود؟
2. پاسخ به این سؤال که آیا از دیدگاه مدیران شرکت ها تهیه و ارائه اطـــلاعات حســــابداري مـدیریت، هزینه زیادي را به دنبال دارد و این امر باعث عدم استفاده از این سیستم می شود؟
3. پاسخ به این سؤال که آیا عدم آموزش مناسب و کافی مفاهیم سیستم اطلاعاتی حسـابداري مـدیریت در دانشگاهاي کشور، دلیلی است براي عدم استفاده از این سیستم؟
4. پاسخ به این سـؤال کـه آیـا فقـدان رقابـت بـین شـرکتها، موجـب اسـتفاده نکـردن از سیسـتم اطلاعـاتی حسابداري مدیریت می گردد؟
فرضیه هاي تحقیق
1. فقدان رهنمودها و استانداردهاي حسابداري در زمینـه حسـابداري مـدیریت موجـب اسـتفاده نکـردن از سیستم اطلاعاتی حسابداري مدیریت می گردد.
2. هزینه زیاد تهیه و ارائه اطــلاعات حســـابداري مدیریت، موجب اسـتفاده نکـردن از سیسـتم اطلاعـاتی حسابداري مدیریت می گردد.
3. عدم آموزش مناسب و کافی مفاهیم سیستم اطلاعاتی حسابداري مدیریت در دانشگاهاي کشور، موجب استفاده نکردن از سیستم اطلاعاتی حسابداري مدیریت می گردد.
4. فقدان رقابت بین شرکتها، موجب استفاده نکردن از سیستم اطلاعاتی حسابداري مدیریت می گردد.
پیشینه تحقیق
با توجه به بررسی به عمل آمده، تحقیقاتی در زمینه میزان استفاده از روش هاي حسابداري مدیریت و تعین موانع و مشکلات استقرار سیستم هاي حسابداري مدیریت و نقش آن در تصمیم گیري در دانشگاه ها و متون علمی موجود است که به شرح زیر است:
کاپلان (1984) در تحقیقات خود به این نتیجه رسیده، که علی رغم تغیرات زیادي که در شرکت ها، سازمان ها و شرایط اقتصادي جهانی رخ داده، شاهد تغیرات اندکی در سیستم هاي هزینه یابی حسابداري وکنترل هاي مدیریتی بوده ایم.ص((98 کاپلان و جانسون(1984)6 در تحقیقات خود به این نتیجه رسیده اند که روش هاي فعلی حسابداري مدیریت قادر به حل مشکلات نیستند.ص((15 هورن گرن (1997) اعتقاد دارد که ((بین باورهاي اقتصادي مدیران و روش هایی که در تصمیم گیري مورد استفاده قرار می دهند، رابطه اي مستقیم وجود دارد)).ص (4) داگ دایل (1990) در پژوهش خود بر آگاه نبودن مدیران از ایده هاي جدید حسابداري و گذ شته نگري که مدیران به آن خو گرفته اند، تأکید دارد و بیان می کند که بسیاري از مشکلات در کاربرد اطلاعات سیستم حسابداري مدیریت نیز ناشی از شناخت نادرست مدیران از موضوع است.ص (1) لیبی و واترهاوس(1996) 7 در پژوهشی به مطالعه سیستم حسابداري مدیریت 24 شرکت کاندایی پرداخته اند. آنهادر این تحقیق به این نتیجه رسیده اند که دانش ما در حوزه حسابداري مدیریت ناچیز است و شواهد نشان داده است که سیستم حسابداري مدیریت این شرکت ها تمایل محدودي به تغییر داشته اند و در مقابل تغییر مقاومت کرده اند. همچنین اجزاي حسابداري مدیریت به طور یکنواخت تغییر نکرده اند شمس زاده( 1383ص .(54- 20
بوینس و ادواردز(1997)8 در تحقیق خود نتیجه گیري می کنند که در دهه هاي اخیر تغییرات بسیار مهمی در تئوري هاي حسابداري مدیریت، حسابداري بهاي تمام شده و کاربردهاي عملی در انگلستان رخ داده است. ایشان اشاره می کنند که تا قبل از سال 1950 میلادي استفاده از روش هاي تجربی در صنایع معدن وفولاد مرسوم بوده و به موضوعات مربوط به حسابداري مدیریت توجه کمتري نشان داده شده است، اما در اواخر قرن بیستم نگرش هاي حسابداري مدیریت جایگاه خاص خود را پیدا کردند و بیشتر مورد توجه قرار گرفتند.
آدلر9 و همکاران ایشان (2000) در تحقیق خود از 165 شرکت در کشور زلاندنو، به بررسی میزان استفاده از روش هاي نوین حسابداري مدیریت در این شرکت ها پرداخته اند. نتایج تحقیقات آنها نشان می دهد که رایج ترین روش مورد استفاده شرکت ها، حسابداري مدیریت استراتژیک بوده است. همچنین %19 از شرکت ها از سیستم هزینه یابی بر مبناي فعالیت و گزارشگري هزینه کیفیت استفاده می کردند. در این پژوهش تعداد زیادي از پاسخ دهندگان اظهار داشته اند که در حال انتخاب یک یا چند روش پیشرفته حسابداري مدیریت هستند. محدودیت هاي به کارگیري سیستم هاي نوین حسابداري مدیریت طبق یافته هاي این تحقیق مربوط به کمبود افراد متخصص، هزینه هاي زیاد تغییر سیستم، عدم تمایل مدیران، فقدان نرم افزارهاي مناسب و نداشتن فرصت کافی براي مطالعه سیستم ها و انتخاب آنها بوده است. تحقیق انجام شده در استرالیا توسط چن هال10 و اسمیت(1998) 11 نشان از گسترش استفاده از روشهاي جدید حسابداري مدیریت به ویژه در سطح شرکت هاي بزرگ دارد. بان رژي12 و کین(1996 ) 13 از انگلستان گزارش می دهند که %22 از شرکت ها از هزینه یابی بر مبناي فعالیت استفاده می کنند و %31 قصد دارند در 6 تا 24 ماه آینده این سیستم را پیاده کنند. تحقیق انجام شده توسط ویژ واردنا14و دزویسا(1999 ) 15 نشان می دهد که استفاده از هزینه یابی هدف در بین شرکت هاي ژاپنی در درجه اول قرار دارد. در صورتی که در استرالیا استفاده از این شیوه در رتبه آخر قرار دارد. ضمن اینکه در ژاپن از اطلاعات حسابداري براي مدیریت هزینه استفاده می شود در حالی که در استرالیا از اطلاعات حسابداري به منظور تصمیم گیري استفاده می شود. جوشی(2001 ) 16 در تحقیق خود تحت عنوان " اشاعه بین المللی شیوه هاي جدید حسابداري مدیریت " به بررسی میزان استفاده از شیوه هاي جدید حسابداري مدیریت در کشورهاي آمریکا، کانادا، سنگاپور و هندوستان پرداخته است (شمس زاده، .(1383
عبدالقادر و لوتر(2003) 17 در تحقیق خود که در مورد تکامل شیوه هاي حسابداري مدیریت در صنایع انگلستان انجام داده اند، اشاره می کنند که روش هاي سنتی حسابداري مدیریت (مورد استفاده در شرکتهاي تولیدي)، نمی توانند اطلاعات لازم را جهت تصمیم گیري، بودجه بندي و ارزیابی عملکرد مالی تهیه نمایند، این در حالی است که این روش ها بسیار گسترده تر از روش هاي پیشرفته اي که در متون و کتب دانشگاهی موجود است مورد استفاده قرار می گیرد.ص (432-413) همچنین در ایران تحقیقات متعددي در زمینه حسابداري مدیریت انجام گرفته که به شرح زیر است:
سلطانی((1384 در تحقیق خود به بررسی علل عدم استفاده درون سازمانی از اطلاعات حسابداري در صنایع فلزي پرداخته است. ایشان دو عامل آشنا نبودن مدیران با مفاهیم و روش هاي حسابداري مدیریت و عدم تخصص کافی کارکنان مالی و حسابداري را به عنوان دلایل این امر ذکر می کند.
خواجوي (1375) در تحقیق خود مشکلات توسعه سیستم حسابداري مدیریت در شرکت هاي تولیدي ایران را به دو دسته درون سازمانی و برون سازمانی تقسیم نموده استایشان. مشکلات درون سازمانی را عمدتاً ناشی از آکاه نبودن مدیران از روش ها و مفاهیم حسابداري مدیریت می داند و عدم ثبات قیمتها، نامشخص بودن سیاست هاي پولی و مالی و دیگر سیاست هاي دولت در امر اقتصادي را از مشکلات برون سازمانی می شمارد.
اسمعیلی (1376) در تحقیق خود به این نتیجه رسیده است که در شرکت هاي خودروسازي، اطلاعات و گزارش هاي جهت استفاده مدیریت به موقع آماده نمی شود که ناشی از ضعف سیستم هاي حسابداري این شرکت ها است.
تحقیقی پیرامون (( محتواي اطلاعاتی اعداد حسابداري در گزارشگري درون سازمانی در شرکت هاي تولیدي پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران)) ، توسط صادقیان آژیري (1377) صورت گرفته است. نتایج تحقیق حاکی از این است که مدیران به اعداد حسابداري ارائه شده در گزارش هاي درون سازمانی اتکا می کنند و این اعداد در تصمیم گیري ها داراي اهمیت است و باعث انگیزش آنان کارکنان می شود. همچنین می توان از اطلاعات اعداد حسابداري جهت ارزیابی کارکنان استفاده نمود.
در تحقیق دیگري، رسولی( (1377 به این نتیجه رسیده است که اطلاعات حسابداري مدیریت از یک سري ویژگی هاي کیفی از قبیل مربوط بودن، کامل بودن، صحیح بودن و به موقع بودن برخوردار است. بر اساس یافته هاي این تحقیق اگر اطلاعات حسابداري داراي کیفیت لازم باشد، مدیریت از این اطلاعات جهت ارزیابی عملکرد شرکت، شناسائی انحرافات و تعیین کارآیی و اثر بخشی اطلاعات، استفاده می نماید.
ابراهیمی (1377) در تحقیقی به بررسی شرایط لازم براي بکارگیري سیستم هزینه یابی بر مبناي فعالیت در شرکت هاي تولید لوازم خانگی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته است. ایشان شرایط لازم براي بکارگیري این سیستم را به دو گروه شرایط درون سازمانی و شرایط کسب و کار و نگرش مدیران تقسیم نموده اند.
نمازي (1377) به بررسی سیستم هزینه یابی بر مبناي فعالیت در حسابداري مدیریت و ملاحضات رفتاري آن پرداخته است. ایشان نتیجه می گیرند که سیستم هزینه یابی برمبناي فعالیت پدیده نوینی است که تفکر هزینه یابی سنتی حسابداري مدیریت را به شدت دگرگون ساخته است. این سیستم داراي مزیت هاي زیادي است اما، دسترسی کامل به این مزایا بدون توجه به عوامل رفتاري امکان پذیر به نظر نمی رسد.ص (106 -71) حسینی (1378) در تحقیق خود تحت عنوان (( استفاده از فنون علم مدیریت در ارائه اطلاعات حسابداري
مدیریت))، به این نتیجه رسیده است که عدم ایجاد انگیزه از سوي مدیریت عالی، آشنا نبودن کارشناسان مالی با فنون علم مدیریت، عدم آموزش مناسب و کمبود امکانات نرم افزاري را از دلایل عدم استفاده از فنون علم مدیریت عنوان می کند.
ذکریائی (1379) نتیجه می گیرد که مدیران صنعت خودرو سازي از اطلاعات حسابداري جهت تصمیم گیري هاي خود استفاده می نمایند.
متقی در تحقیق خود در سال 1379 به این نکته اشاره می کند که بخش هاي مختلف شرکت
